Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 6]

Vergeten groep in Algerije
Paul Adeline

Soms ben ik geneigd te zeggen, dat er op het ogenblik maar één Algerijns probleem is: het lot van de niet-mohammedaanse bevolking na de onafhankelijkheid. In werkelijkheid zijn de zaken niet zo eenvoudig, kunnen ze dat ook niet zijn, en bestaan er andere problemen. Maar het eerstgenoemde blijft domineren zolang er, bewust of onbewust, niet over wordt gesproken.

Het is trouwens onjuist om in dit verband over problemen te spreken: wat wordt genegeerd is geen probleem, maar een groep mensen, mannen, vrouwen en kinderen. Deze mensen worden zelfs zó genegeerd, dat ze geen naam hebben buiten de onheuse betiteling ‘pieds noirs’, die zij overigens zelf dikwijls als een eretitel opvatten. ‘Algerijnse Fransen’? Maar men heeft ons gezegd dat de mohammedanen - in reglementaire termen: de FMA's - dat óók zijn. ‘Europeanen’? Een vreemde benaming voor families die sinds twee, drie of vijf generaties in Afrika zijn gevestigd, om niet te spreken van de joden, die er vóór de Arabieren al waren. ‘Kolonisten’? Slechts wie nooit in een kolonie heeft gewoond durft deze naam op hen toe te passen - tenzij men ook de Brazilianen, de Australiërs en de Amerikanen tot de kolonisten wil rekenen.

In sociologisch, psychologisch en etnologisch opzicht zijn de mohammedaanse bevolkingsgroepen wetenschappelijk, soms al te wetenschappelijk bestudeerd. Men zou met deze studies een bibliotheek kunnen vullen. Die welke zich bezighouden met de andere in Algerije geborenen beslaan echter nog geen halve plank, en daarvan heeft dan nog de helft eerder een polemisch of apologetisch karakter. De niet-mohammedaanse bewoner van Algerije is voor zijn landgenoot in het moederland geen mens: hij is slechts de meetkundige plaats van tegenstrijdige mythen. In de ogen van sommige rechtse kringen is hij een mengeling van kruisridder, glas-in-lood-heilige en communiekind, voor sommige kringen van links is hij een sadistisch-kapitalistisch wezen dat alle smaad en martelingen verdient.

Het is onmogelijk van deze naamlozen een allesomvattende sociologische studie te maken, maar na de jongste gebeurtenissen in Algiers is het wel nodig opnieuw enkele onaantastbare feiten naar voren te brengen die onontbeerlijk zijn voor wie hen wil begrijpen. Het belangrijkste feit is, dat de ‘pieds noirs’^*) een minderheid vormen, en zelfs een dubbele minderheid: één op acht in hun geboorteland, één of vijfenveertig in de staat waarvan zij burgers zijn. Elke toepassing van de wet van het grootste getal kan zich slechts tégen hen keren; dat weten zij, en dat verklaart zowel de verbitterde hartstocht van hun reacties als hun politieke neigingen.

Een tweede punt: Zij zijn emigranten. Ik gebruik deze term, die in vele opzichten weinig bevredigend is, in tegenstelling tot die van kolonist zoals die in onze tijd wordt opgevat. De Aveyronnees in Senegal, de Cataloniër in Kameroen, zij hebben hun land als volwassene verlaten met de bedoeling er de een of andere dag terug te keren. Afrika is even weinig hun vaderland als de Renaultfabriek in Billancourt dat zou zijn of het ministerie van giften en legaten. Het is eenvoudigweg de plaats waar zij werken. De ‘pied noir’ is echter in Algerije geboren, hij is er thuis, voorgoed, zoals de ‘Italiaan’ Frondizi in Argentinië of de ‘Duitser’ Eisenhower in de Verenigde Staten.

Maar - en dat is het derde onaantastbare feit - die emigrant is een Fransman. Hij is het wettelijk, door een historisch toeval, op dezelfde grond als een Bask of een Vlaming. Maar hij is het in zekere zin ook sociologisch en cultureel, omdat hij in etnologisch opzicht staat tegenover de mohammedaanse massa die behoort tot een beschavingssfeer die van de onze radicaal verschilt en daarmee grotendeels onverenigbaar is. Vandaar het bijna biologische karakter van zijn reactie tegenover deze meerderheid die anders is en op zijn eigen grond vreemd, een reactie die leidt tot wat men zijn rassenhaat noemt.

Het vierde onaantastbare feit: deze Fransman woont niet in het moederland. De sporen die een volkomen ander levensmilieu nalaat en een vermenging van volken en nationaliteiten die vanaf hun oorsprong verschillend zijn geven hem een eigen karakter, dat hem stelt tegenover (onderscheidt van) de vrij homogene massa van de bewoners van het moederland en hem in vele opzichten dichter doet staan bij de mohammedaanse Algerijnen. Zo is zijn levensstandaard, die gemiddeld hoger ligt dan die der mohammedaanse Algerijnen, lager dan die van de bewoners van het moederland. Evenzo is een zekere ruwheid van optreden niet alleen toe te schrijven aan karaktereigenschappen die in Zuid-Europa vrij algemeen zijn, maar ook aan een bepaalde besmetting met de islam (die men in mindere mate bij de Spanjaarden aantreft).

Men slaat bijgevolg de plank aardig mis als men zegt, dat de oorlog een kloof heeft doen ontstaan enerzijds tussen ‘pieds noirs’ en mohammedanen en anderzijds tussen ‘pieds noirs’ en de Fransen in het moederland. Die kloof bestond al. De oorlog heeft haar alleen duidelijk zichtbaar gemaakt. Als men daarvoor alleen de ‘Europeanen’ in Algerije verantwoordelijk wil stellen herhaalt men slechts

*) Ik heb het recht deze term te gebruiken, omdat ik zelf tot deze groep behoor.

[p. 7]

het gebaar van Pilatus. Om me te bepalen tot één aspect van het probleem: de integratie van Algerije (ik bedoel de lokale integratie, niet die van Bidault en de zijnen) zou economische en financiële middelen vereist hebben die men ter plaatse onmogelijk had kunnen vinden. Bij mijn weten hebben noch de regeerders, noch de belastingplichtigen in het moederland zich voor 1954 veel moeite gegeven - en ze doen het nog niet - om aan deze behoeften het hoofd te bieden.

Ik wil niet ontkennen dat de mohammedaanse opstand grotendeels gewettigd is. Maar even gewettigd is de weigering van de ‘pieds noirs’ hun wettige nationaliteit te verliezen en onderdanen te worden van een onafhankelijk Algerije met een verpletterende islamitische meerderheid. Het lot van ‘ongelovigen’ in staten van dat type is bij benadering (in 1960, laten we dat wel bedenken) dat van de joden in Hitler-Duitsland. Men zou zich erover kunnen verbazen zovele linkse politici te zien die de ‘pieds noirs’ in naam der democratie een dergelijk lot willen doen ondergaan.

Er zijn op het ogenblik twee verschijnselen van verschillende orde die men niet met elkaar moet verwarren. Aan de ene kant is er de volkomen gewettigde en gerechtvaardigde angst van de niet-mohammedaanse Algerijnen om zich zonder verdedigingsmogelijkheid te zien uitgeleverd aan de panislamitische tyrannie, aan de andere kant is er een nationaal-socialistisch complot dat deze angst voor subversieve doeleinden gebruikt en dat tot doel heeft om, met Frankrijk als uitgangspunt, het nazidom te doen zegevieren. Le Pen, de gebroeders Sidos en sommige van hun medeplichtigen in het leger die ik niet noemen kan zijn geen Algerijnen, geen ‘pieds noirs’. Camus was er wel een. Alle ‘pieds noirs’ zijn uiteraard geen mannen als Camus, maar ze lijken evenmin allemaal op Ortiz of op Schiaffino en andere miljonairs. En de privileges waaraan zij zich, naar men hun verwijt, zo hardnekkig vastklampen, bestaan in wezen uit een levensstandaard - laten we dat niet vergeten - die vijftien procent lager ligt dan die van de bevolking van het moederland, die beroemde levensstandaard van het moederland die als gevolg van de oorlog niet kan stijgen. (Ik zou er graag zeker van zijn, dat bepaalde ‘morele’ veroordelingen van de oorlog niet uit deze laatste bijzonderheid zijn te verklaren).

Niets van het voorafgaande ‘geeft een constructieve oplossing van het Algerijnse probleem aan’, zoals men dat pleegt uit te drukken. Ik had dan ook slechts de bedoeling nauwkeurig de moeilijkheden aan te duiden van elke oplossing die rechtvaardig, fatsoenlijk en eervol is.

(vertaling mevr. J. Kool-Smit)