Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 5]

Brief uit Amerika
Defensieve goodwill-reizen
H.L. Leffelaar

Wat president Eisenhowers reis naar vier Zuidamerikaanse landen interessant heeft gemaakt is niet de hartelijkheid waarmee hij vrijwel overal ontvangen werd, of het resultaat van zijn gesprekken met de staatshoofden, maar de vergelijking die zich opdringt met een soortgelijke reis, door premier Chroestjow naar het Verre Oosten ondernomen op bijna hetzelfde ogenblik. Er is al het een en ander opgemerkt over het verschijnsel dat de diplomatie na de oorlog steeds meer het karakter heeft gekregen van persoonlijke goodwill-missies, maar het loont nog even stil te staan bij het feit dat deze public relations-tournees, die tot voor kort voornamelijk door de ministers van buitenlandse zaken werden gemaakt, steeds meer op het terrein zijn komen te liggen van hun staatshoofden (onder die noemer reken ik voor het gemak ook Chroestjow).

Het is Chroestjow geweest die hiervoor het precedent schiep door zich steeds meer in te laten met de werkzaamheden en verantwoordelijkheden die gewoonlijk tot de bevoegdheden van de minister van buitenlandse zaken worden gerekend. Hij heeft deze positieverschuiving niet zo lang geleden nog eens onderstreept met de krasse uitspraak dat de Sovjetminister van buitenlandse zaken niets doet waarvoor hij geen uitdrukkelijke opdracht van hem, Chroestjow, heeft gekregen. Aangezien het bezoek van een staatshoofd, of van iemand wiens functie - zoals Chroestjows - daarmee te vergelijken valt, nu eenmaal meer indruk maakt dan dat van een minister van buitenlandse zaken, bevond de Sovjetrussische premier zich vaak alleen al daardoor in het voordeel. Dit was vooral het geval in de zogenaamde onderontwikkelde gebieden in de jaren dat John Foster Dulles een vertrouwde figuur op talrijke vliegvelden was.

De min of meer teruggetrokken rol die zijn opvolger Christian Herter nu speelt is niet alleen het gevolg van verschillen in initiatief en geaardheid tussen Herter en Dulles, of van Herters moeilijke opgave het door een ander ontworpen beleid voort te zetten, maar die rol is ook voor een niet gering deel gedicteerd door premier Chroestjows extroverte optreden. President Eisenhowers decemberreis naar het Midden-Oosten en enkele Aziatische landen was een duidelijke koerswijziging in het beleid van Washington, en het was zeker een concessie aan de opvattingen die het Amerikaanse presidentschap tot voor kort beheersten. In die opvattingen waren het alleen uitzonderlijke toestanden die het officiële verblijf van de president buiten het eigen land rechtvaardigden, zoals de Yalta-conferentie die Roosevelt bijwoonde en de besprekingen die Truman naar Potsdam brachten. Het gaat misschien niet aan een vergelijking te trekken tussen de wijze waarop president Eisenhower en premier Chroestjow zich van deze taak als goodwill-ambassadeur kwijten, maar het kan toch niet uit het oog worden verloren dat degeen die het spel creëert daarvoor ook de regels opstelt. De tegenspeler die meedoet heeft ze in grote lijnen te aanvaarden, en het is dit punt dat zijn positie al a priori min of meer verzwakt. Dit is duidelijk op te merken in het karakter van de bezoeken die door president Eisenhower en door premier Chroestjow zijn afgelegd.

Chroestjows bezoeken zijn offensief van aard, zij zijn erop gericht nieuwe vrienden te maken en twijfelaars in te palmen. Het mag in verband hiermee verbazingwekkend lijken dat de Sovjetrussische premier er genoegen in schijnt te scheppen pijnlijke situaties te creëren en zich vaak niet ontziet (zoals ook nu weer in Indonesië) grove opmerkingen aan het adres van zijn gastheer te

[p. 6]

plaatsen. Chroestjow heeft echter weinig te verliezen en in sommige streken veel aan te bieden, en hij weet dat hij in de meeste gevallen toch steeds aan het langste eind zal trekken.

De positie van het westen is echter allerminst die van de zelfverzekerde langsteeindtrekker, en dat is misschien de reden waarom Eisenhowers bezoeken een min of meer defensief karakter hebben. Zij worden niet afgestoken om nieuwe vrienden te maken, maar om gehavende vriendschappen te repareren, om bestaande relaties te versterken, en op z'n hoogst om marginale verhoudingen positiever te maken. President Eisenhower is niet de enige die met dit probleem te maken heeft. De bezoeken van koning Boudewijn en van premier Macmillan aan Afrika zijn andere voorbeelden van dergelijke ‘defensieve’ visites.

Het is in de diplomatie niet altijd mogelijk, en zeker niet als oningewijde, vast te stellen welke gebeurtenissen aanleiding geven tot welke beslissingen. Wat het bezoek van president Eisenhower aan Zuid-Amerika aangaat, het minste dat men kan zeggen is dat de keuze van het tijdstip bijzonder goed uitkwam: drie weken nadat Anastas Mikoyan te gast was bij de Cubaanse regering. De verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Cuba zijn gestaag verslechterd sinds Fidel Castro zich meer en meer anti-Amerikaans uitliet en sinds de Amerikaanse investeringen in de Cubaanse suikerindustrie door Castro's plannen voor een drastische hervorming van het landbouwbeleid aangetast dreigen te worden. In dit conflict hebben de Verenigde Staten zich tot nog toe op een standpunt van afzijdigheid gesteld in de overtuiging dat Cuba's jaarlijkse export van bijna drie en een half miljoen ton suiker naar Amerika een goede stok achter de deur was om in het uiterste geval Castro en zijn regering in het gareel te houden, nog afgezien van het Amerikaanse toerisme, dat Cuba jaarlijks miljoenen dollars in het laatje brengt.

Mikoyans bezoek bracht in deze positie van zelfvertrouwen echter een element van twijfel en onzekerheid. Washington was al niet erg ingenomen geweest met het bezoek dat Mikoyan enkele maanden geleden aan Mexico bracht, ook al was de aanleiding daartoe blijkbaar geen andere dan, zoals ook in Cuba, de opening van de Sovjetrussische tentoonstelling (dezelfde die in New York te zien was). Mikoyans verblijf op Cuba had bovendien nog andere implicaties: de Sovjetunie was sinds 1952, toen de toenmalige Cubaanse president Batista alle diplomatieke relaties verbrak, niet meer officieel in Havana vertegenwoordigd geweest - en geruchten over de toenemende communistische invloed in Castro's regering openden de mogelijkheid van een herstel der betrekkingen met Moskou.

Washington voelde zich er dan ook niet gemakkelijker op, toen bekend werd gemaakt dat de Sovjetunie haar jaarlijkse import van 50.000 ton suiker tot 345.000 ton zou verhogen, een verhoging die gezien de geringe behoefte van de Sovjetunie aan geimporteerde suiker als een gebaar van tegemoetkomendheid gezien moest worden. Mikoyan werd ook uitvoerig ingelicht over Cuba's plannen om het Zapata-moeras droog te leggen (Castro's regering raadpleegde Nederlandse ingenieurs voor dit project; hun rapport is onlangs gereed gekomen), en het was allerminst uitgesloten dat voor de uitvoering van dit werk een beroep op Moskou's vrijgevigheid zou worden gedaan.

President Eisenhowers bezoek aan Zuid-Amerika heeft er zeker toe bijgedragen de Cubaanse regering duidelijk te maken, dat zij zich door het maken van ouvertures in de richting van het Kremlin in een isolement zal plaatsen waarvan weinig profijt en veel moeilijkheden te verwachten zijn. Niettemin blijft de aard van dit beleid weinig bevredigend. Om een hoofdartikel van Erwin D. Canham, hoofdredacteur van de Christian Science Monitor, over het Cubaanse probleem aan te halen: ‘Tot nog toe heeft het Amerikaanse beleid van geduldige terughoudendheid geen slechte resultaten in deze crisis opgeleverd. Het is geen bijzonder bemoedigende of dynamische politiek.’