Hollands Weekblad. Jaargang 1

Krant en bedrijf
Th.H. Joekes

Toen de Nederlandse correspondent van een internationaal bekend Engels dagblad onlangs de commissaris van een Nederlandse N.V. opbelde om te vragen of hij nadere mededelingen kon doen over een plan tot samenwerking van deze N.V. met een buitenlands bedrijf, speelde zich het volgende gesprek af, nadat de correspondent eerst zijn naam, zijn functie en de naam van zijn krant genoemd had:

‘Neemt u mij niet kwalijk dat ik u lastig valt, maar kunt u mij iets naders vertellen over uw plannen?’

‘Meneer, ik ben niet geïnteresseerd in publiciteit en reclame.’

‘Maar dit gaat niet over een advertentie, dit gaat over een artikel.’

‘Och, dat is voor jullie toch allemaal één pot nat.’

Einde van het gesprek.

Hoe weinig elegant of accuraat de commissaris zich ook uitdrukte, zijn oordeel bevatte een kern van waarheid.

Zonder advertenties kan een krant niet leven en de onafhankelijkheid van de redactie - de eerste voorwaarde voor journalistiek van behoorlijk kaliber - is onder de gunstigste omstandigheden al moeilijk genoeg te handhaven tegen een advertentieafdeling die haar taak alleen behoorlijk vervult als zij zo veel mogelijk advertentieruimte verkoopt en die soms met onscrupuleuze adverteerders te maken heeft.

Het feit dat de onafhankelijkheid van de krant hierbij zelden principieel in het geding komt, maakt de gevaren van deze situatie eerder groter dan kleiner. Redacties zijn zich zelf niet altijd van die gevaren bewust. Zo herinner ik mij het geval van de redactie van een te goeder naam en faam bekende Nederlandse krant, die van zijn dito hoofdredacteur de opdracht kreeg, zo mogelijk iedere dag een bericht te plaatsen over de reis van een bepaald schip, omdat de producent van een bepaald artikel, dat dezelfde naam droeg als het schip, graag zag dat zijn advertenties op een tekstpagina naast de nieuwsberichten over dat gelijknamige schip geplaatst werden.

Het publiceren van speciale bijvoegsels

[p. 9]

gewijd aan b.v. tentoonstellingen, officiële openingen van havens, tunnels e.d. en algemene onderwerpen als ‘het verzekeringswezen’ - bijvoegsels die meestal kennelijk om de advertenties begonnen zijn, en dikwijls ook meer reclame dan redactionele tekst bevatten - is eveneens een bedenkelij ke zaak. Misschien niet in theorie. Maar welke krant zal in de praktijk in het speciale bijvoegsel gewijd aan (laat ons zeggen) het kolossale nieuwe M.S. ‘'s-Gravenhage’ redactionele artikelen opnemen om te beweren dat de bouw van een oceaanreus in deze tijd economische waanzin is, dat bovendien dit schip slordig is afgewerkt en smakeloos ingericht, en dat het koninkrijk Ruritania, waarop het de dienst zal onderhouden, een ongezond klimaat heeft, wanneer op de advertentiepagina's grote lappen ruimte zijn verkocht aan de reder, de werf en de V.V.V. van Ruritania?

De redactionele welwillendheid hoeft in dergelijke gevallen in geen contract vast te liggen om desondanks effectief te worden gewaarborgd. Deze situatie is ook niet te vergelijken met de normale verhouding tussen redactie en adverteerders omdat immers in de doordeweekse krant geen direct verband tussen het thema van de artikelen en de adverteerders wordt gelegd.

Gelukkig is het verschijnsel in Nederland nog niet zo verbreid als b.v. in Engeland, waar niet alleen de boulevardbladen om de haverklap speciale bijvoegsels uitgeven, waarin de ‘redactionele artikelen’ zelf nauwelijks meer dan stroperig geschreven advertenties zijn, maar waar zelfs The Times niet zo lang geleden een Bier-bijvoegsel bracht. (Een heel andere categorie vormen de afzonderlijke supplementen, die sommige behoorlijke Engelse (en tegenwoordig ook Nederlandse) kranten periodiek of incidenteel publiceren, en waarin buitenstaanders onder hun eigen naam min of meer technische artikelen schrijven.)

Er is ook een politieke versie van dit probleem en vermakelijk was het recente geval van een dik Nederlands weekblad, dat zijn vaderlandslievende toon uitstortte over een degelijk Nederlands dagblad wegens het opnemen van een advertentie voor een ‘communistisch’ product, waarop bleek dat het weekblad zelf ook wel eens advertenties van dergelijke producten had opgenomen (en waarom ook niet?). Nog eens zo hard lachten degenen, die beseften dat het bewuste weekblad voor een niet onbelangrijk deel wordt gekocht om zijn personeelsadvertenties, en die gemerkt hadden dat dit blad onlangs nog deze pluk personeelsadvertentiepagina's tot een aparte ‘afdeling’ had verheven door



ze onder te brengen in een afzonderlijk katerntje met een eigen redactionele voorpagina, met het gevolg dat dit blad nu iedere week een artikel over personeelsbeleid moet opbrengen.

Voorzover krantenredacties en -directies geen smetteloze zielen hebben op dit gebied, wordt ook het aanzien van verslaggevers en redacteuren erdoor aangetast. In zoverre was het onhebbelijke ‘dat is voor jullie toch allemaal één pot nat’ van de commissaris dus niet helemaal uit de lucht gegrepen.

Aan het geciteerde telefoongesprek zit intussen nog een andere kant. Een ondernemer hoeft niet in de mening te verkeren dat advertenties en krantenberichten één pot nat zijn om verslaggevers als ongewenste indringers te beschouwen. En dat laatste is in Nederland nog te dikwijls het geval.

Toen ik mij ruim een jaar geleden als correspondent van een behoorlijke buitenlandse krant in Nederland vestigde, schreef ik aan ongeveer 60 middelgrote en grote Nederlandse bedrijven een beleefd briefje om te berichten, dat ik graag voor de eventuele toezending van nieuws uit het bedrijf in aanmerking zou komen; daar voegde ik de vraag aan toe of ik mij bij gelegenheid eens mocht komen voorstellen. Verbluffend groot was het aantal aangeschrevenen dat of antwoordde in de geest van ‘wij verstrekken nooit mededelingen aan de pers’, of niet eens de moeite nam dit (individueel getypte en geadresseerde) briefje te beantwoorden.

Voor een deel zal men de oorzaak moeten zoeken in het verschijnsel dat mr J.L. Hel-

[p. 10]

dring onlangs in ander verband in het Hollands Weekblad signaleerde, namelijk het feit dat het Nederlandse bedrijfsleven onvoldoende beseft dat de publieke opinie een belangrijk instrument is in de politieke, en dus ook economische machtsvorming.

Voor een ander deel is de oorzaak misschien te zoeken bij de pers zelf, en wel in het kaliber van de verslaggevers, die dikwijls op het bedrijfsleven worden losgelaten. Hiermee zijn wij weer aangeland bij de status en het aanzien van de Nederlandse journalist, en de vicieuze cirkel van de wisselwerking tussen aanzien en status. De perschef van een der grootste Nederlandse ondernemingen - een van de 100 grootste ter wereld - vertelde mij eens dat het geen uitzondering is om daar op de jaarlijkse persconferentie ter toelichting van het jaarverslag, waar de directeuren in persoon verschijnen om vragen van verslaggevers te beantwoorden, onder die verslaggevers ongeschoren, dasloze en sokloze mannetjes van een jaar of twintig op sandalen en met zwartgerande nagels aan te treffen.

De pointe van deze opmerking is uiteraard niet dat men zich voor directeuren van grote bedrijven beter behoort te wassen en te dassen dan voor anderen, maar dat sommige Nederlandse verslaggevers of te slecht betaald worden of te wereldvreemd zijn (of beide) om zich behoorlijk te kunnen presenteren. Wie meent, dat dit geen invloed behoeft of behoort te hebben op de bereidwilligheid van bedrijven - of wie dan ook - om de verslaggever te woord te staan en inlichtingen te verstrekken, heeft een rozige kijk op het leven.

Uit het bovengenoemde blijkt al, dat er natuurlijk ook bedrijven in Nederland zijn, die het wel de moeite waard vinden, de pers in te lichten en te helpen. Overigens zijn daar helaas ook ondernemingen bij, vooral onder de grote, die hun persafdeling vrijwel alleen gebruiken om verslaggevers met een plezierig praatje af te houden. (Een van de hoofdredacteuren, onder wie ik heb mogen werken, placht ‘public relations officers’ te karakteriseren als ‘journalisten die te lui zijn om te schrijven’; een generalisatie, maar er zit iets in.) Natuurlijk is het ieders goed recht, ook van ondernemingen, om geen verslaggever iets aan zijn neus te hangen. Het ‘recht van nieuwsgaring’ is dan ook een zinloze slogan. Maar ondernemingen, die niets kwijt willen behalve hun jaarverslag, hun kwartaalcijfers en enig zelfvervaardigd documentatiemateriaal, zouden dit misschien eerlijker en zeker goedkoper kunnen laten verspreiden door een goede secretaresse.