Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 6]

De Nederlandse journalistiek
In het voetspoor van tante
J.J. Peereboom

Wat doe je nu, ben je nog in de sigaretten? werd een vriend van mij indertijd gevraagd door een oud-klasgenoot, erfgenaam van een bescheiden maar bloeiend damesconfectiebedrijf. Nee, antwoordde hij, ik ben sinds kort in de journalistiek. Wat, zei de erfgenaam, maar je hebt toch je eindexamen?

Dat verhaal wilde ik niet verloren laten gaan, want er doet zich zelden een gelegenheid voor om het te luchten, en het lijkt mij een onverbeterlijke illustratie van de waardering die de journalistiek in Nederland geniet. Verder heb ik het stuk waar het als inleiding toe diende moeten schrappen toen het Hollands Weekblad van vorige week binnengekomen was, want de voornaamste punten ervan stonden al in het stuk van Heldring, en met betere praktische illustraties dan ik had kunnen geven. ‘... een intelligente jongen die merkt dat hij meer begrijpt dan anderen en dat hij zich beter uit kan drukken, zal zelden aan de journalistiek denken als de aangewezen plaats om zijn begaafdheid uit te leven. Bijna alle andere beroepen zullen hem meer geld en aanzien opleveren, en de journalistiek moet zich meestal behelpen met een tweede keus, van jongens die niet weten wat ze willen of die nergens anders terecht kunnen.’ - ‘Alleen door onberispelijke eerbied te tonen voor de overheid, de aanzienlijken en de moraal, kan hij (de journalist) voorkomen dat hij uit zijn précaire positie gestoten wordt aan de rand van de wereld der insiders’. - ‘... een goede krant, gouvernementeel of oppositioneel, kan alleen gemaakt worden door mensen die vrij zijn van vrees en ontzag voor de “binnenwereld”, en die het uitoefenen van kritiek in het openbaar niet griezeliger vinden dan in een kring van bekenden’ - ‘Er is in Nederland een oude traditie van intellektuele apathie, die op den duur alle plannen om iets mee te delen of op te helderen ontmoedigt, behalve bij enkele bezetenen. Met bezetenen maak je geen journalistiek: die is het werk van intelligente normale mensen, die in de kritische uiteenzetting van de gang van openbare zaken hun werk vinden’. Ik citeer er iets van, in de gedachte dat één stuk alleen een mening vertolkt, maar twee stukken al het begin van een ‘beweging’ maken. Een beweging is wel het minste wat er nodig is om de Nederlandse journalistiek boven de kleine middelmaat uit te wringen. Niettemin, het zou te gek zijn om mijn hele stuk aan te bieden, als een doublure op dat van Heldring.

Er blijft één punt over. De eerbied van de journalist tegenover alles wat zich als aanzienlijk voordoet, is de wortel van het kwaad, maar ik denk niet dat als die overwonnen wordt, alleen de kritische pers er bij wint. Ook de populaire pers zou haar voordeel doen met de nieuwe vrijmoedigheid, en waarschijnlijk veel sterker dan voorheen op de sensatiezucht van het publiek gaan werken. Op het ogenblik oefent de populaire pers, bestemd voor de lezer die verstrooid wil worden en zich geen moeite wil geven om iets te begrijpen, in Nederland de geringst mogelijke aantrekkingskracht uit op de lezer. In Frankrijk of Engeland is dat naar mijn ervaring anders. Wie te lang alleen Le Monde of de Times leest, begint te verlangen naar een hartig hapje moord en schandaal. Het is wel rustig voor hem om in de kolommen van zijn blad voortdurend te verkeren met intelligente serieuze mensen, die zich voor moorden alleen interesseren als het politieke kwesties zijn of belangrijke rechtszaken; maar rust is ook niet alles, en nu en dan wil hij horen van kreten in de nacht, en de stippellijn zien die de richting van de sprong aanwijst uit het raam waar een pijl bij staat. Bovendien, hij wil zich schurken aan de verlekkerde vulgariteit van de manier waarop die dingen beschreven worden. De kritische pers stemt hem verantwoordelijk, met goed afgewogen zorgen; de sensatiepers herinnert hem eraan dat de dagelijkse gebeurtenissen besmeurd zijn met bloed en tranen, die dampend opgedist iets heel anders zijn dan het voorname, becijferde aftreksel waar hij zich zorgen over

[p. 7]

maakt. Hij beseft dan bovendien dat in de nationale gemeenschap waarschijnlijk de meerderheid van de leden onverschillig is voor zijn zorgen, en dat hij met een deel van zichzelf tot die meerderheid behoort.

De Nederlandse populaire pers kan hem deze opluchting niet bieden. Hij ontmoet daar vaak dezelfde brave serieuze taal als in de kritische pers, iets gemoedelijker en soms zelfs aangelengd met wat schuwe pret, maar geschreven door journalisten die kennelijk ook ieder ogenblik gereed staan om tot stilte te manen wanneer een minister of de voorzitter van een K. van K. zijn keel schraapt. Niemand kan daardoor verleid worden. Wanneer wij met moede ogen over de lange kolommen van de serieuze pers heen staren, weten wij dat er nergens een toevlucht is.

Er zijn een paar argumenten bekend tegen de sensatiezucht. Het sterkste is dat het leidt tot ontoelaatbare bemoeizucht met het privé-leven van particulieren. Daar is iets van aan, maar het is een reden om grenzen te bepalen, niet om hele gebieden eenvoudig te ontruimen. Wat er gebeurt in de wereld, is voor een groot deel de privé-zaak van anderen; wanneer wij geen modus kunnen vinden om daarover te vertellen, kunnen wij ook de pretentie niet volhouden dat de mensen opgehelderd wordt wat er gaande is. Een zwakker argument is dat sensatiezucht een verkeerde gemoedsstaat is, die tot geen prijs aangemoedigd mag worden. Het lijkt mij zelfs onzinnig. Allicht heb ik behoefte aan sensaties, en wie heeft het niet. Ik hoor veel liever over de gekste en wreedste vormen die het leven aanneemt dan over oma C. te Doornspijk, die honderd jaar is geworden en door de burgemeester gelukgewenst; en ik voel mij daar ook veel beter bij. Als er mensen zijn die gaan protesteren wanneer hun opwindend nieuws verteld wordt, moesten juist zij eens wat heftiger opgeschud worden; de enigen die in ernst kunnen menen dat het hun kwaad zou doen, zijn alweer de dominee, de dokter en de notaris.

Het lijkt mij dat de gebreken van de kritische en van de populaire pers in Nederland een gemeenschappelijke oorsprong hebben in de schrik voor alles wat persoonlijk en privé is. Wie het tot aanzien brengt, is geen mens meer met kwaliteiten en tekortkomingen; hij is ‘de heer’, wiens handelingen alleen nog formeel beoordeeld en in formele termen besproken kunnen worden; het voornaamste gevolg van de sociale wijzigingen van de laatste tientallen jaren is dat ook de kleine man de heer is geworden, en dat hij met dezelfde formele eerbied bejegend wordt als hij in de krant optreedt. Het zou

[p. 8]

mooi zijn als daar iets aan veranderd werd, en ik zou ook zeggen dat de financiële status van de journalist in de eerste plaats verbeterd moet worden; maar het is de moeite waard op te merken dat je met geld en aanzien nog geen bekwame critici van de gang van zaken maakt, en dat je juist zou kunnen verwachten dat de populaire pers er pas goed vulgair van werd, in een stemming van cocktails en mooie wagens.

Het zou wat mij betreft geen kwaad ding zijn, als het uitgestreken rechte gezicht van de Nederlandse pers op die manier scheef werd getrokken. Ik merk het alleen op omdat wij er dan tenminste rekening mee kunnen houden, en niet in ontsteltenis zullen raken en zuchtend toegeven dat de maatregelen ter verbetering van de journalistieke status beter ingetrokken kunnen worden, zodra de gevolgen ervan blijken. De eerbiedige fatsoenlijkheid van de Nederlandse pers kan niet doorbroken worden zonder gevolgen die in regententermen misschien het best aangeduid zijn als ‘minder verkwikkelijk’. Dat is altijd de moeilijkheid: nergens kan de gelegenheid geschapen worden om iets beter te doen, zonder dat tegelijk de mogelijkheid verruimd wordt voor minder verkwikkelijke verschijnselen. Dit is het grote argument voor alle soorten middelmatigheid, van bijzondere kracht in Nederland, waar eminente verrichtingen nooit veel vreugde wekken, en het geringste teken van onfatsoen een donder van verontwaardiging aan het rollen brengt. Het lijkt mij nuttig om in aanmerking te nemen dat de regentenmentaliteit haar duurzaamheid niet dankt aan de serviele natuur van de bevolking, maar aan haar verbond met de middelmatigheid, waarmee zij het leven voor allen veel makkelijker en veiliger maakt dan het zou zijn als wij ons in ernst bezig gingen houden met kritiek en waardering.