Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek eerste jaargang · nummer 35 · 13 januari 1960

Onder materialisten

Er zullen tegenwoordig nog maar weinig Europeanen zijn die niet willen toegeven dat zij deelhebben aan een materialistische samenleving. Tot voor kort was het in de omgang gewoonte om de Amerikanen voor materialisten uit te maken, en te laten verstaan dat Europeanen andere dan financiële belangen op een hogere prijs stelden; nu klinkt dat niet zo goed meer. Zijn wij dan materialistischer geworden, of zijn de Amerikanen het minder dan zij waren? Het voornaamste verschil zal eerder zijn dat onze opvatting van onszelf iets nauwkeuriger is geworden. Weinigen immers hoeven op school te leren van Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral, of hebben van hun ouders gehoord dat het zaak is het algemeen belang boven het persoonlijke te stellen, overwinningen op zichzelf te behalen en bij te dragen aan de schat van onze kunst en cultuur. Het is ook helemaal niet zo dat wij ons gevoelsleven moeten onderdrukken om ordentelijke materialisten te zijn. Integendeel, de geld- en goederenverwerving kent tal van mooie, ontroerende

ogenblikken. Denken wij slechts aan de jonge medewerker die opslag krijgt, zodat hij een auto zal kunnen kopen en met zijn vrouw 's avonds plannen maken voor een nieuw kleed in de zitkamer en een vacantie in Spanje; aan de trots van ouders die kunnen vertellen dat kinderen het aanzien van hun werkgevers genieten en een goede toekomst tegemoet gaan; aan de wijd en zijd geadverteerde vreugden van een goed verzorgde levensavond. Wie zou kunnen zweren dat hij een manier om te leven weet die betere genoegens garandeert? Tegenover alles wat idealist, congressist en aktief lid is, bewaren wij een reserve als tegenover lijders aan een lichte vorm van eczeem: de besten kunnen er last van hebben, maar het hoort eigenlijk niet bij hen, dus laten wij er zo min mogelijk over spreken. Over het algemeen zullen zij wel zo verstandig zijn om niet uit zichzelf de aangetaste plaatsen van hun wezen in gezelschap te gaan vertonen.

Intussen, al zijn wij dan bereid om onze samenleving iets nauwkeuriger te be-

[p. 2]

noemen, wij wensen nog steeds niet persoonlijk voor materialisten te worden uitgemaakt. Materialist, dat moet je niet zijn; de term is er een van morele afkeuring. Is dit niet een vooroordeel dat uit de weg geruimd hoort te worden? Binnen het verband van onze eigen maatschappij, waar het gevaar voor ontberingen gering is, blijft niettemin alle inspanning op de bevordering van de welstand gericht, en worden zo geen misdrijven, dan toch in ieder geval alle halfheden vergeven wanneer er geld mee te verdienen is; en gezien in verband met de rest van de wereld, waar twee derde van de bevolking niet aan haar trekken komt, lijkt deze manier van leven nog zo'n onnozele niet. Niemand zou kunnen zeggen waarom wij op de wereld zijn, als het niet is om onszelf in stand te houden; of kunnen ontkennen dat het een prestatie is als het lukt, en dat het recht geeft op een voldoening die des te achtenswaardiger is als zij gepaard gaat met een besef van verplichting tegenover voorgangers en tijdgenoten.

In onze omstandigheden, waar het moeilijk maar mogelijk is om zich in stand te houden, verlangt het gezonde verstand van ons dat wij als samenleving in de eerste plaats de verwezenlijking van onze materiële behoeften behartigen; alleen als de instandhouding makkelijk of onmogelijk was, zou het redelijk zijn om andere ambities primair te stellen. Wanneer wij dat inzien, en ons met de gematigde trots van redelijke wezens op ons materialisme laten voorstaan, kunnen wij ons rustig en zonder de verplichting om hoge woorden te gebruiken gaan afvragen of er werkelijk andere behoeften zijn die vervuld moeten worden. Is er een lezer die meent dat dit niet meer is dan aanbevelen wat iedereen al doet? Dan leeft hij in een zalige wereld van eenvoudigen van geest, waar de kreten van de cultuur en de politiek en de religie alleen als een ver verwijderd geroes hoorbaar zijn. Anders had hij wel gemerkt dat het woord materialistisch de laatste tijd nog aan veroordelende kracht lijkt te winnen, en op zichzelf al voldoende is om degene die het uitspreekt de illusie te geven dat hij meer

op het oog heeft dan het twintigste-eeuwse Europa in het algemeen. Maar wat heeft zo iemand dan op het oog? Armoede en idealen, in plaats van welstand en gezapigheid? Bij nader toezien blijkt er meestal niets meer in te zitten dan dat ook hij te boek wil staan als bevorderaar van de culturele en morele en demokratische waarden waarmee wij voortdurend om de oren geslagen worden; of tenminste, dat hij in geen geval voor materialist wil worden uitgemaakt, omdat hij niet wil inzien, en vreest dat anderen nog veel minder zullen inzien, dat het de enige titel is waarin zijn eenvoudige waarlijk-menselijke werkzaamheid min of meer accuraat beschreven wordt.

Het is een lelijk gevolg van de verspreiding van het Grote Woord in onze tijd, dat iedereen het op zichzelf wil toepassen en dat wij ons verbeelden een bestaan te leiden dat door verschrikkelijke spanningen en betekenissen en wanhopen beheerst wordt. In werkelijkheid zijn wij immers nog steeds niets anders dan jan-piet-en-klazen, die naarstig arbeiden in ons hoekje van de wereld en hopen niet door ruwe rovers lastig gevallen te zullen worden. Ons leven is stof voor een idylle, met regen en machines in plaats van zon en bloemen.

J.J.P.