Hollands Weekblad. Jaargang 1

Meer mengelmoes dan sprookje
door K.L. Poll

haagsche comedie, Winteravondsprookje, door William Shakespeare.

Mensen die houden van een eenheid van toon op het toneel zullen Shakespeare's Winteravondsprookje geen goed stuk vinden. Het eerste deel is de tragedie van de misplaatste jaloezie: koning Leontes van Sicilië, die zijn jeugdvriend Polixenes, koning van Bohemen, te gast heeft denkt ten onrechte dat zijn vrouw Hermione hem ontrouw is. Hij laat haar opsluiten; het kind dat zij in de gevangenis ter wereld brengt beschouwt hij als een bastaard en hij geeft bevel het ver uit zijn gezichtsveld, in een land van barbaren, te vondeling te leggen. Hij probeert Polixenes te vergiftigen, maar dat mislukt. Zijn zoon, de kroonprins Mamilius, en even later ook Hermione gaan dood omdat de gebeurtenissen hen teveel hebben aangegrepen, dus indirect door de schuld van de verblinde Leontes. Aan het slot van het eerste deel ziet hij zijn vergissing in, maar dan is het onherroepelijk te laat: zijn vrouw en zijn oudste kind zijn dood, zijn beste vriend is heimelijk en wraakzuchtig vertrokken, zijn jongste kind is onbereikbaar ver weg. Het is het drama van de vorst die zichzelf misleid heeft en daarmee zijn leven onherstelbaar heeft verwoest.

In sprookjes is niets onherstelbaar, zal men zeggen. Dat is wel zo, maar in dit stuk bezitten noch het eerste deel, noch de twee

De tekeningen in dit nummer zijn van Peter Vos

laatste delen die vijftien jaar later spelen, veel sprookjesachtige elementen. Het onherstelbare wordt niet hersteld door de wonderen van het sprookje, maar door de vindingrijkheid en het naar willekeur verschuiven van de rollen en veranderen van de gegevens, die de blijspelmaker zich mag veroorloven. De twee laatste bedrijven steken duidelijk af tegen het eerste: zij vormen een weefsel van vergissingen dat - men merkt het welgemoed aan iedere scène - naar een gelukkige afloop zal leiden; zoals de toeschouwer in het eerste deel van de eerste zin af weet dat alles grondig mis zal lopen. Er zijn twee korte momenten waarop men even aan een sprookje denkt: dat waarin de kroonprins zijn moeder een sprookje wil vertellen en niet verder komt dan de eerste zin: ‘Er was een man die bij het kerkhof woonde’, en dat waarin De Tijd, een mooie kleine rol van Paul Steenbergen, iets zegt over de werking van de tijd. Maar men kan moeilijk volhouden dat deze twee kleine fragmenten zoveel kracht hebben dat zij de ondertoon van het stuk bepalen.

De koning die in het begin zichzelf bedroog door te denken dat zijn gelijken hem misleidden, wordt na de pauze werkelijk bedrogen, maar nu door zijn minderen. Het vermeende bedrog bracht hem tot de rand van de ondergang; het echte bedrog - van de hoveling die zijn jongste kind niet bij de barbaren bracht maar in het Bohemen van Polixenes; van de vrouw van een zijner edelen die de doodgewaande Hermione na vijftien jaar te voorschijn brengt - brengt hem over de rand van het geluk. De echte

[p. 11]

doden worden vergeten, de schijnbaar verlorenen komen terug. Er komen in de laatste twee bedrijven nog verscheidene andere komische bedriegerijen, misverstanden en persoonsverwisselingen voor, waarbij een Boheemse marskramer een der hoofdfiguren is. Die hebben met de inzet van het stuk vrijwel niets meer te maken. De vrolijke herderswereld van het tweede bedrijf staat los van het sombere Siciliaanse hof van het begin, en het laatste, minst vermakelijke en minst geloofwaardige bedrijf moet dienen om die twee werelden zo'n beetje aan elkaar te lijmen.

Het is bij deze ontwikkeling in het stuk begrijpelijk dat de drie koninklijke personages die in het eerste deel de handeling beheersten, later steeds minder raad wisten met hun tragisch opgezette figuren en er daardoor op de verkeerde manier lachwekkend kwamen uit te zien.

Wat regie en spel aangaat was het eerste bedrijf het beste. De Engelse regisseur Peter Wood heeft zich door het luchtige vervolg niet laten verleiden de jaloezie, woede en wanhoop van Leontes minder fel en tragisch voor te stellen dan de tekst mogelijk maakt. Hij had dit kunnen doen door het pathos te dempen of door het te overdrijven, maar hij heeft, daarbij geholpen door het décor van Hutchinson Scott en door het verbeten, en meer dan vroeger gevarieerde en beheerste spel van Frans van der Lingen, een overtuigende middenweg gevonden. Alleen in de figuur van Paulina, de enige aan het hof die de razende koning durft te weerstaan - uitstekend gespeeld door Ida Wasserman - heeft hij een paar lichte accenten aangebracht, en dat stoorde niet.

Maar het tweede bedrijf, dat zich afspeelt temidden der herders in Bohemen waar de zoon van Polixenes en de te vondeling gelegde dochter van Leontes elkaar vinden, was, door een tekort aan fantasie bij regisseur en décorontwerper, vooral in de massascènes veel minder uitbundig dan het had kunnen zijn. Het gespring met linten om een vreemd soort uitkijktoren was rommelig, amateuristisch en daardoor niet aanstekelijk. Alleen Coen Flink als onbetrouwbare, grappenmakende marskramer wist zo nu en dan voor goed geslaagde momenten te zorgen.

Van het laatste bedrijf viel waarschijnlijk niet zoveel meer te maken dan door de Haagsche Comedie geboden werd. Paul Steenbergen kreeg hierin een verdiend tussenapplaus voor zijn uitbeelding van een dwaze major domus die verslag uitbrengt over de onthullingen bij de algemene hereniging in het Siciliaanse paleis.

Het stuk telt verder nog vele, en over het algemeen in deze voorstelling goed bezette rollen, onder andere van Joris Diels, Gijsbert Tersteeg, Frans Vorstman, Bas ten Batenburg, Do van Stek en Jules Croiset. Elisabeth Andersen, als Hermione was dit keer iets minder dan anders, wat monotoner in haar stem en vlakker in haar spel. De goed in het gehoor liggende vertaling was van Remko ter Laan en de gebruikelijke muziek van Jurriaan Andriessen.

Voor het begin van de opvoering - die van zondagmiddag - herdacht Paul Steenbergen zijn mededirecteur van de Haagsche Comedie, Cees Laseur. Hij zei tot slot dat het gezelschap, in verband met dit plotselinge verlies, besloten had de Nieuwjaarswens 1960 van Pierre H. Dubois niet op de voorstelling te doen volgen.