Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 4]

De toekomst van de Nederlandse arbeider
door E. Damen

Er zijn verscheidene onderwerpen te noemen, die binnen het kader van milde zelfgenoegzaamheid die ons volk soms eigen is, niet bepaald populair zijn. Eén daarvan is de positie van de Nederlandse werkman, de arbeider, de weekloner, die man beneden de loongrens, de georganiseerde, de man met het dagelijkse brood in een krant, de man met de bromfiets en de t.v. maar zonder telefoon, de man van de weekkaart van vóór 8 uur, de man, die Jen zegt in plaats van Jan, de man van de collectieve arbeidsovereenkomst. De arbeiders hebben bovendien verzorgingskleuren. In het westen van het land zijn ze overwegend rood, in het zuiden overwegend rooms en in het noorden grotendeels ‘christelijk’. Bij deze kleuren passen de vakbonden en de vakbonden hebben hun functionarissen. De functionarissen van deze vakbonden hebben hun standpunten. Voor de verduidelijking van die standpunten hebben

The gentle art

zij organen en met die organen krijgt men het onherroepelijk aan de stok, indien men de neiging mocht vertonen zelfstandige gedachten te ontwikkelen over de positie van de Nederlandse arbeider, welke gedachten niet stroken met wat de bonden denken, die ‘de dingen in een groter verband kunnen zien’.

Nu bestaat er bij de Nederlandse intellectuelen ook niet zo bijzonder veel bereidheid zich met de positie van de arbeiders bezig te houden, tenzij als min of meer macro-economisch verschijnsel in een loonbeleid of als micro-sociologisch fenomeen bij een menselijk conflict. Daar komt nog bij, dat de publicerende intellectuelen voor een groot deel uitsluitend met de arbeidersgroep der typografen te maken hebben en nauwelijks andere groepen kennen. De typografen bevinden zich echter min of meer op een eiland, met gunstiger condities dan in het algemeen economisch, sociaal en intellectueel voor de Nederlandse arbeiders gelden. Ook dit draagt bij tot het gescheiden houden van de vele facetten van menselijke belangstelling bij de intellectuelen van de belangstelling voor de perspectieven van de arbeidersstand. In menig opzicht wordt deze scheiding daarenboven versterkt, doordat de Nederlandse arbeider het contact met de intellectueel in het algemeen vermijdt en in voorkomende gevallen van intiemere omgang in bedrijfsleven en elders de neiging heeft tot een zekere onmaatschappelijkheid, die in diepste wezen voortkomt uit de behoefte aan het handhaven van een soort individualisme, van onafhankelijkheid. De relatie wordt daarenboven gecompliceerd door de houding van de jongere arbeiders, die jegens de intellectuelen van hun leeftijdsgroep een minderwaardigheidscomplex camoufleren met een overbekende onhebbelijkheid, die vooral in het openbare deel van het leven tot uiting komt.

Er zijn natuurlijk elementen in het huidig maatschappelijk bestel, die werken in de richting van het overbruggen van tegenstellingen. Daar is het instituut van de praktijkjaren en in mindere mate ook het instituut van de werkstudenten. Maar dat raakt slechts een klein deel van de leden van beide groepen. Er is ook de factor van de militaire dienst, hoewel hier het element van de nivellering vermoedelijk sterk overheerst, behalve misschien bij de marine en bij de genie.

[p. 5]

Daar staan helaas weer evenveel andere factoren tegenover, waarvan speciaal genoemd worden de uitvoering van de ziektewet en vooral van de ongevallenwet, zowel aan de administratieve als (vooral) aan de medische kant. In de wachtkamer van de controlerende geneesheer van de Raad van Arbeid te Amsterdam zijn op het terrein van de verhouding intellectueel-arbeider bijzonder interessante waarnemingen te doen.

Waar er twee werelden naast elkaar leven, die bij voorkomende contacten in de regel tot frictie komen en waar het bouwen van perspectivistische modellen nu eenmaal geen arbeiderswerk is, wordt bij de toekomst van de Nederlandse arbeider weinig anders stilgestaan, dan dat bij een bevolkingsaanwas volgens een bepaalde coëfficient het scheppen van werkgelegenheid behoort die daarmede correlleert; dat is dan een kwestie van algemene en van economische politiek, waarin de vakbonden tot op zekere hoogte een stem hebben. Om echter het perspectief te kunnen opzetten, is enige kennis van de huidige realiteit onmisbaar. Onvoldoende wordt daarbij op het ogenblik ingezien, dat de Nederlandse arbeider en speciaal de industriële arbeider niet de appreciatie krijgt, waarop hij een zeker recht heeft. Uiteraard kan zijn vakbond binnen zekere grenzen ‘voor zijn loon vechten’. Door het accent daarop te leggen, worden echter de onmiskenbare bijdragen van een groot deel der arbeiders aan de economische expansie eenzijdig en dus onvoldoende belicht. Het is de gewoonste zaak van de wereld geworden om te spreken van een loon-prijzenspiraal, zelfs de arbeidersorganisaties doen daaraan mede. Het is evenwel heel erg de vraag of die spiraal zo ligt. Men heeft er op gevonden de discussie over de produktiviteit: de lonen kunnen stijgen, indien de produktiviteit zulks mogelijk maakt. De produktiviteit stijgt evenwel in hoge mate door de inzet van kapitaalsgoederen. Bij de consequentie van de hoger produktieve kapitaalsgoederen voor het dagelijks werkpatroon van de arbeider wordt maar zelden stilgestaan. De arbeider zelf heeft er trouwens maar zelden erg in. Dat het rijden met een snellere trein of tram de bestuurder een zeker recht geeft op een hoger loon, moet ge maar eens proberen de vervoersmaatschappijen aan het verstand te brengen.

De arbeider reserveert een stukje van zijn weekloon voor zijn maatschappelijke zekerheid: pensioen, ziekteverzekeringen, AOW e.d., maar ook zijn vakbond. Het N.V.V. moet zorgen voor regelmatig stijgende lonen en betere condities voor vakantie en werktijd, alsook voor voortdurende volledige werkgelegenheid. Doet het N.V.V. dat niet, dan heeft de jongere industrie-arbeider het hele N.V.V. niet nodig, zo redeneert hij nu eenmaal. Deze reserveringen liggen overigens vrij hoog in relatie tot het bruto koopkrachtige inkomen, aanmerkelijk hoger dan bij de intellectuelen, hoe zwaar die zich ook verzekeren. Wij hebben dus te maken met een nog evidente ongelijkheid in algemeen maatschappelijke verzorging van arbeider en intellectueel. Er zal niet aan te ontkomen zijn, dat de condities van de arbeiders in dit opzicht worden opgetrokken, hetgeen ten laste van de industriële winsten zal gaan, ofwel een verhoging van het algemene prijsniveau zullen veroorzaken, die dan het verschil echter niet opheft.

Dan is er de kwestie van de bekwaamheid. Enkele tientallen jaren geleden was Nederland nauwelijks een industrieland. De industrialisatie is daardoor vanzelfsprekend in een richting gegaan, waarbij een grote inzet van ongeschoolde en geoefende arbeid nodig was. Het aantal echte vaklieden - ambachtsmensen dus feitelijk - is nog altijd bescheiden. De meest verspreide technische opleiding (het l.t.s.-niveau) biedt nog maar een heel elementair begin, doch de meeste jongens, die van de ambachtsscholen komen, gaan naar de fabriek, afgezien van een handvol, die via bouwvakken e.d. naar burger-baasjes gaan. De bedrijfsscholen bieden een zekere verdere scholing, doch deze is uiter-

of murdering

[p. 6]

aard zeer beperkt en zeker eenzijdig, wat ook moeilijk anders kan. Wij hebben bovendien in Nederland (met de langst-durende ingenieursopleiding van de hele wereld) de neiging deze dingen te zeer intellectualistisch te zien. In een goede fabriek valt meer te leren dan op een slechte avondschool. Het zit hem niet eens altijd in diploma's (zonder een Engels boek te kunnen lezen komt bijv. tegenwoordig een jongen niet meer aan een hoger diploma dan dat van de ambachtsschool). Het bedrijfsleven schroeft de eisen, die het aan het nijverheidsonderwijs stelt, zoveel mogelijk op. Maar het bedrijfsleven zélf is niet eens in staat zijn ‘bazenprobleem’ op te lossen, omdat bazen-selectie alleen maar op karaktereigenschappen kan berusten en de meeste fabrieken dat niet aankunnen, zo min trouwens als de psychologische bureaus, waarvan ik een collectie testen bezit, waarmede nog wel eens ooit de hilariteit van de natie valt op te wekken. Er wordt - niet alleen hier te lande, maar in ons land door onervarenheid wel bijzonder erg - geamateurd en geimproviseerd bij aanstelling, bij werkindeling en verdeling, bij personeelbeleid en technische instructie en dat alles leidt daartoe, dat de even nadenkende arbeider maar één ideaal kent: mijn kinderen géén arbeiders. Wie dit ontkent, realiseert zich de werkelijkheid niet. Geen rechtschapen metaalbewerker wenst voor zijn kinderen ook dagelijks 7½ uur in de werkplaats, geen serieuze verwarmingsmonteur of telefoonlijnwerker koestert niet de wens zijn kinderen ten minste naar de h.t.s. te zenden; te kunnen zenden, want in den regel kan hij het niet, maar dat is een ander onderwerp. Het gevolg van deze situatie is, dat er middelbaar onderwijs wordt geforceerd voor alle kinderen van intellectuelen, daar deze intellectuelen als de dood zijn, dat hun kinderen arbeiders zullen worden. En voor tal van arbeidersjongens is er eenvoudig geen plaats bij het onderwijs. Dit jaar waren in Amsterdam de l.t.s.-sen overvol en op de u.t.s. (er is er maar één in de hele stad, tenzij men van een bepaalde religieuze overtuiging is) is het toelatingsexamen een intellectualistische affaire, het onderwijs massa-produktie.

Op die manier is er van een fiere, zelfbewuste, gerespecteerde arbeidersstand met eigenwaarde, vanwege bekwaamheid, maatschappelijke functie en maatschappelijke bewegingsvrijheid geen sprake. De toekomst van de Nederlandse arbeider is om die reden niet rooskleurig. Men wenst vooral geen arbeider te zijn. En daarmede kan de industrie niet draaien. Reeds thans na nog geen 15 jaar industrialisatie beginnen de verschillen met België, Engeland en Duitsland zich af te tekenen. Om die verschillen waar te nemen, moet men misschien zelf een tijd in een fabriek gewerkt hebben, in een werkplaats of dienovereenkomstig. Maar waar te nemen zijn ze. En zolang dat zo is, gaat het in Nederland niet goed met de toekomstperspectieven van de arbeiders.