Hollands Weekblad. Jaargang 1

Regeling van het conflict
door J.J.D. Rijk

De a.r. mr Meulink heeft bij de behandeling van de begroting van Justitie in de Tweede Kamer te kennen gegeven dat hij een wettelijke regeling van het stakingsrecht wenst. Die wens leeft bij anderen ook, vooral sinds er in 1958 enkele civielrechtelijke vonnissen geveld zijn, waarin de rechter onbekend bleek met een recht van staking en deze dus onverkort als wanprestatie kwalificeerde; de oproep tot staking van de vakbond daarmee als een opwekking tot contractbreuk bestempelend.

Hoewel het hanteren en bestrijden van een staking in de eerste plaats nog steeds een zaak lijkt van de praktijk van werkgevers en werknemers, en niet van juristen, is het een pikante kwestie voor een kabinet zonder socialisten, en het is jammer dat er geen liberale minister op Justitie zetelt. Hij had zich allicht beter dan anderen kunnen herinneren hoe Sam van Houten in 1872 het initiatief had genomen de verbodsbepalingen uit de strafwet te doen schrappen, welk initiatief korte tijd later door de minister werd overgenomen. De bepalingen, die trouwens zelden waren toegepast, verdwenen in 1872; volgens de M.v.T. zou de staking voortaan vrij zijn. De reden was dat het verbod in strijd was met de liberale beginselen van een vrije markt, terwijl men tevens de arbeider een argument tot ontevredenheid kon ontnemen.

Nu de arbeider niet meer alleen gezien wordt als belichaming van een produktiefactor, en in een conflict niet meer per definitie de sociaal zwakste partij is, wordt die praktische vrijheid van staking aangetast door civielrechtelijke sancties, die tot nog toe nooit waren aangegrepen. Hoewel Troelstra in 1909 al vreesde dat de wet op de arbeidsovereenkomst die vrijheid zou bedreigen (de socialisten stemden tegen), scheen die vrees in de praktijk ongegrond: een arbeidsconflict alleen te zien als een zaak tussen twee contractanten is onwezenlijk - de meeste handboeken besteden er ook weinig aandacht aan.

*

Het is dus te betreuren, maar de juridische regeling van het conflict wordt nu actueel. Heeft de arbeider een recht van staking? Het antwoord wordt natuurlijk positief,

[p. 3]

maar voordat men zover is moet men erkennen dat bijna ieder woord uit die vraag dubbelzinnig is. Niet elke werknemer in elke branche kan immers staken; dat is onmiddellijk evident voor sommige overheidsdiensten en ziekenhuizen b.v., waar de sociale taak morele belemmeringen veroorzaakt. Ook het recht kan men betwijfelen, en wie het stelt als een recht op wanprestatie ontkent dan ook dat de arbeider het, de jure constituto, ‘heeft’. Men heeft in 1872 echter het arbeidskonflikt vrij willen laten, en deze vrijheid zal hersteld moeten worden; in dit konflikt is staking een der middelen (zoals ook de langzaam-aan-actie b.v.) die niet bedoelen de verhouding werkgever-werknemer te verbreken, maar - na wijziging - weer voort te zetten. Het is geen prettig vooruitzicht in het gezelschap te komen van landen waar dit onmogelijk is.

Tenslotte is niet iedere soort staking op zijn - juridische - plaats. Politieke stakingen in een democratie hebben met het arbeidsconflict niets van doen; en een vakbond die juist na het afsluiten van een c.a.o. een staking afkondigt probeert het mes aan twee kanten te laten snijden. Er is echter in de praktijk van onze arbeidswereld geen reden dit te veronderstellen; het is alleen hinderlijk dat de juridische vraag voor de sociaal-praktische is geschoven. Aan wie trouwens moet men het recht toekennen? Veertig procent van de werknemers is aangesloten bij een der drie vakcentrales, de anderen zijn dus van deze grote steun verstoken. En het zijn vaak juist de sociaal-zwakkeren die in een staking een uiterste middel zien om aandacht voor hun positie op te eisen. Kent men het stakingsrecht dus toe aan de bona-fide vakcentrale, dan schept men daarmede een monopolie-positie, van hoeveel waarde men die vakcentrales (terecht) ook acht. En welke zijn dan bonafide voor de juridische theorie?

Het zal zaak zijn een zeer soepele regeling op te stellen nu het nodig is geworden. Ook in het ontwerp van een Europees sociaal charter, in 1958 besproken, kent men een geclausuleerd recht op collectieve actie van werkgevers en werknemers. Op zijn minst kan men verwachten dat de civielrechtelijke sancties niet in de weg staan in een conflict, waar het uiterste middel gehanteerd wordt.

*

Voor het nieuwe kabinet en voor de oppositie een moeilijk punt, waar de emoties wel begrijpelijker zijn dan de theorie. In 1872 stemden de a.r., r.k. en conservatieven tegen, de liberalen vóór. In die tijd was dat voldoende.