Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 8]

Korte commentaren

Misleidend pamflet

Morele Herbewapening probeert het exclusieve recht van spreken voor zich op te eisen bij de strijd tegen het communisme. Dat blijkt uit een pamflet over ‘Ideologie en coëxistentie’ dat alle Nederlanders in hun bus hebben gekregen. Daarin staat: ‘Thans zijn twee ideologieën er op uit de wereld voor zich te winnen. De ene is Morele Herbewapening, die gelooft dat Gods Geest de wereld moet beheersen door middel van de menselijke natuur, die veranderd is; de andere is het communisme, dat gelooft dat 's mensen geest de wereld moet beheersen door middel van de menselijke natuur, die uitgebuit is. Een van beide moet het winnen’. Het enige wat uit dit stukje geloofsretoriek valt op te maken is dat de menselijke geest en de onveranderde menselijke natuur allebei uit den boze zijn, en dat ieder die er anders over denkt een duivelse communist is.

‘Morele Herbewapening is (-) de revolutionaire idee, die recht zet wat verkeerd is’. De idee zal de zaken niet alleen rechtzetten in de communistische landen, maar ook in de niet-communistische: ‘Wij beseffen waarschijnlijk niet dat wij zelf ook voortdurend aan hersenspoeling bloot staan door veel van wat wij in de pers van alle politieke partijen lezen; door wat we op de televisie of in de schouwburg zien; door wat we over de radio en zelfs van de kansel horen. De communisten hoeven geen enkele nieuwe organisatie op te bouwen nu zij met zoveel succes de bestaande organisaties geïnfiltreerd hebben. Het is bijzonder dwaas te geloven dat iemand, die de lijn van Moskou volgt, geen communist is’.

Deze valse beschuldiging doet denken aan McCarthy, door de demagogische toon en ook door de groepen die worden aangevallen. De Morele Herbewapening komt in deze strijdlustige brochure naar voren als een beweging die anti-communistisch is, zonder twijfel, maar ook: anti-cultureel, anti-democratisch, anti-liberaal en anti-socialistisch.

‘Wij Amerikaanse zakenlieden houden er niet van voor de gek gehouden te worden’. Dat zei, volgens het pamflet, een moreel herbewapend directeur van een machinefabriek toen een methodistische kerk in Detroit, waarvoor hij geld bijeengebracht had, een resolutie aannam, waarin onder andere werd aangedrongen op ontwapening van de hele wereld en op toelating van communistisch China tot de Verenigde Naties. Ik zie de man na deze uitspraak duidelijk voor mij, en zijn nederlandse collega ook: te goeder trouw (een verschil, voorzover men zoiets uit de verte kan beoordelen, met McCarthy), onwrikbaar verankerd in zijn gelijk, onverdraagzaam, humorloos en fanatiek. ‘Ik houd er niet van voor de gek gehouden te worden’, dat is van oudsher een zin waarop geen argumenten volgen maar stokslagen, geen subsidies zonder voorwaarden maar misbruik van macht.

Het begrip Morele Herbewapening roept bij ons eerder het beeld op van sentimentele en ongevaarlijke idealisten dan dat van blinde haters die de mensheid verdelen in aanhangers van Christus en volgelingen van de antichrist (zoals Frank Buchman doet aan het slot van het pamflet). Ik geloof dat die eerste indruk, althans voor ons land, nog altijd meer met de werkelijkheid overeenkomt dan de tweede. Het enige voordeel van het misleidende geschrift over ‘Ideologie en coëxistentie’ is dat wij nu beter weten welke eigenschappen onder de oppervlakte van de onschuldige, altijd begrijpende glimlach verscholen kunnen liggen.

K.L.P.

De oudste societeit der Nederlanden

Toen ik het voor het eerst hoorde, Societeit Minerva is uitgebrand, voelde ik dadelijk het begin van een dikke, echt twintigjarige, traan maar tegelijkertijd was ik bijna in de lach geschoten. Na zoveel krantenvuurtjes op de leestafel was het eindelijk eens goed gelukt, een helaas afsluitende maar des te mooiere bekroning van generaties lang spelen met de tondeldoos tussen het kurkdroge wrakhout van de ‘conversatiezaal’. Toch kon ik het nog niet helemaal geloven, nog minder toen ik van een afstand de zware gevel nog onverstoorbaar lelijk op zijn oude plaats in de rooilijn van de provinciestraat zag staan. De zaak is toch nog wel dicht te timmeren en zouden zij niet meer houten stoelen met wasdoeken zittingen kunnen laten aanmaken?

[p. 9]

Maar dichterbij, naast de politieafzetting, stonden groepjes jonge mannen zwijgend naar de verkoolde balken van bibliotheek, zolder en dak te kijken. Hun verslagenheid was ongetwijfeld nog groter dan wanneer het ouderlijk huis zou zijn uitgebrand. Er was maar één lichtpunt: de Alexanderpokel is gered. Ik dacht aan drie- of vierhonderd verdronken kinderen, vrouwen en mannen in Fréjus, maar de gedachte was dadelijk weer verdrongen door de vraag waar deze jongens nu vanavond heen moesten en morgenavond. Een omstander, natuurlijk een burger, merkte op dat het hun eigen schuld wel zou zijn. ‘Die jongens hebben al zoveel binnenbrandjes gehad.’ Dat wekte de verontwaardiging op van een van de jeugdige bannelingen. ‘Wat een onzin,’ zei hij. ‘Wij hadden jarenlange ervaring met het in de hand houden van binnenbrand. Dat kan het nooit zijn geweest.’ ‘Ja, dat is terecht’, mompelde verstrooid een van zijn vriendjes die somber naar het nablussingswerk had staan kijken.

Zolang de heren nog met een ernstig gezicht dergelijke nonsens kunnen verkopen blijf ik, nu en dan tegen wil en dank, hopen dat het instituut zich krachtig zal weten te handhaven. Het is dan ook met het oog op verzekering en de betrekkingen met ons ernstige volk een goed ding, dat het inderdaad door kortsluiting is gekomen.

A.L.S.

De tand des tijds

Toen ik een paar jaar geleden voor het eerst in Oost-Europa kwam, viel mij, eer ik tot enige politieke of culturele vergelijking met ‘het Westen’ had kunnen komen, één punt van verschil onmiddellijk op: de hoge hakken van zelfs de best geklede vrouwen waren veel te breed, ongeveer zo breed als ze bij ons een jaar of acht geleden nog waren. Ook in de tijd kunnen dergelijke irrelevante details een indruk van bijna exotische afstand wekken. Dit viel mij op toen ik verleden week het filmpje zag dat de Cineac had laten samenstellen ter gelegenheid van haar 25-jarig bestaan. In dit filmpje werd een overzicht gegeven van het leven in Nederland voorzover men dat in 1934 filmenswaardig vond. Hoewel de zwart-wit-film technisch toen al bijna op ons peil stond, maken de journaals van die dagen toch de indruk, opgenomen te zijn in een van vroegere decennia nauwelijks te onderscheiden oertijd; en die indruk wordt, bij nadere analyse, voornamelijk gevestigd door de kreukelige pakken die iedere man, ongeacht rang of stand, toen droeg (de jurken waren toen zo gek dat men ze opvat als een modegril, en dus als een nauwelijks verouderd verschijnsel). Bij de vele lachscènes die het filmpje bevatte, viel bovendien op dat bijna iedereen boven de 50 een mond vol rotte tanden had. Pas daarna kwamen de ‘wezenlijke’ verschillen met vandaag aan de beurt.

Het belangrijkste verschil vond ik wel, dat de meeste mensen in die tijd zoveel onderdaniger waren (zoveel belééfder, zeggen oudere overlevenden) dan nu: bijna de helft van het Cineac-filmpje werd in beslag genomen door mensen die andere mensen ergens voor bedankten. Een ander staaltje daarvan hoorde ik onlangs over de radio, toen ter herdenking van de Melbourne-race een op de grammofoonplaat opgenomen telefoongesprek tussen minister-president Colijn en de bemanning van de Uiver werd afgedraaid. De onverschrokken vliegeniers gebruikten in elke zin twee keer het woord excellentie en lachten uit volle borst toen zijne excellentie een onnoemelijk flauw grapje te berde bracht.

Het is mij ook duidelijk geworden waarom de komische films van vroeger zoveel grappiger waren dan die van nu: de komische talenten lagen toen voor het oprapen in het dagelijks leven. Neem nu zo'n Ruys de Beerenbrouck - een gewone eerste minister, maar hoe weergaloos knap wist hij niet een mompelende dorpsidioot neer te zetten. De enige smet op zijn creatie was, dat men al te duidelijk kon zien dat hij zijn snor had geleend, van de Keystone Cops waarschijnlijk.

J.E.

Watching the trend

Voorafgegaan door The Financial Times van zaterdag hebben de Engelse weekeindbladen overwegend hun financiële en economische overzichten besteed aan de achteruitgang van de officiële Britse deviezenreserves de laatste maanden, aan het af knappen van de hausse der beurskoersen in de afgelopen week en aan de onzekerheid omtrent het officiële wisseldisconto (bank-rate) dat in Engeland al meer dan een jaar 4 pct is en in de afgelopen week niet veranderde, wat de Bank of England voor de eerste maal in haar geschiedenis noopte tot het afleggen van een verklaring omtrent iets, wat zij niet deed: het disconto verhogen, hetgeen wel algemeen was verwacht om de uitstroming van kortlopend te beleggen kapitaal uit Engeland tegen te gaan. Het wachtwoord werd voor al die monetaire, financiële en economische overwegingen ingegeven door The Financial Times: we are watching the trend; economisten, overheid en centrale bank zitten op de loer. Zet de hausse verder door

[p. 10]

en wordt zij wellicht excessief? Of is men al over de top? De meningen zijn ongeveer fifty/fifty verdeeld. Een rem op verdere zeer grote expansie is, wat het verbruik betreft, stellig de vrij grote schuld van de bevolking per hoofd aan afbetalingskrediet, aan gewone bankschulden en aan persoonlijke leningen. Dit soort schuld bestaat in Nederland niet in een dergelijke mate, maar sporen zijn ervan aanwezig in bepaalde kringen van niet al te grote en niet al te kleine inkomens.

In het andere nabuurland wordt van overheidswege al het mogelijk gedaan om een excessieve hausse te voorkomen. Vooral de uitgaven van de overheid met behulp van een soort kredietfinanciering (vlottende schuld en kortlopende leningen) wordt tegengewerkt en de centrale bank remt op het ogenblik elke kredietverlening tamelijk krachtig. Ook laat de Bundesbank voortdurend waarschuwingen weerklinken om evenwicht te bewaren bij de produktieve vraag naar arbeidskrachten, welke laatsten er eenvoudig niet meer zijn. Een verdere complicatie voor de Duitse economie is het voor de eerste maal opkomen van een hausse in de oostelijke zone van Duitsland, hetgeen de beperkte goederenuitwisseling compliceert en een waardestijging van de z.g. Oost-Mark veroorzaakt.

Tussen die twee grote industrie-landen in zit Nederland met een openbare werkensector, waarin overal dringende werkzaamheden om verrichting vragen, doch waarvoor de financieringsmiddelen in het algemeen te gering zijn. Het ziet er naar uit, dat binnenkort van een zeer krappe kapitaalmarkt kan worden gesproken, juist als vermoedelijk het bedrijfsleven een sterker beroep op die kapitaalmarkt zal gaan doen dan de laatste jaren geschiedde. Ook bij ons is men ‘watching the trend’ en velen vragen zich af of de huidige hausse nog verder kan stijgen en of de hele zaak ditmaal niet een vrij kort leven zal hebben. De bedrijfsresultaten over 1959 zullen weliswaar geenszins ongunstig zijn, maar groter dan het voorafgaande jaar maar zelden en de impuls van hogere dividenden zal in 1960 ontbreken, in tegenstelling tot 1956. Het wordt afwachten. En uitkijken.

E.D.