Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 14]

In het harnas

Engelse planimetrie

J.J.P., de meester van het intelligent onaantastbare mediteren, heeft zich bloot gegeven. Een urbaan, gecultiveerd naakt met een blank, sensitief vel en een vijgeblad waar het behoort, maar daardoor des te bloter. Het gebeurde onverhoeds, in een beschouwinkje over het Hollandse en het Engelse landschap. Hij ziet dan: de Hollandse polders en de Engelse heuvels. Het eerste zet een domper op zijn verbeelding (als ‘een helemaal vlakke vrouw’), het andere wekt zijn aandacht op...

Ik vind dat onthullend. Onthullend door wat J.J.P. niet ziet, onthullend doordat hij er onovertrefbaar duidelijk het assenstelsel van zijn blikveld mee aangeeft. J.J.P. kijkt om zich heen, niet strak voor zich uit. Hij doet dat graag en goed. Hij merkt veel op, heeft oog voor het zinvolle detail en voor de globale samenhang, hij wordt getroffen zowel door het humoristische als door het navrante en wat hem treft, laat hem niet koud. Ik moet toegeven, als men zo kijkt, heeft het Hollandse polderlandschap niet veel te bieden: een product van de mens op zijn saaist, de mens als geometer en exploitant van melkvee. Dan is het Engelse landschap, vergeleken daarmee, ‘een ontwerp voor een paradijs’.

Maar dan heb je, waarde Peereboom, ook precies datgene wat het Hollandse landschap máákt, uit het oog verloren en dat is: het contrast tussen de onveranderlijke, strakke lijnen van kanalen, sloten, polders en wegen en de elkaar steeds verdrijvende stemmingen van luchten en licht, die dat landschap doen gloeien in alle tinten van lood- en parelgrijs, intens groen en waterig blauw tot het warme geel van een zonvlek, het bruin van rietstengels en het rood van dakpannen en bakstenen. Het contrast van de starre ruimte en de gewichtloze verandering, van het omperkte gebied en het wisselende tij. Dan heb e hier, kortom, stellig veel opgemerkt maar niet geademd - misschien uit vrees, dat het beheerste sotto voce anders een hartstochtelijke klank zou krijgen? Of is het geheim van je gedempte spreken juist, dat het erop gericht is een contrast-reactie bij anderen op te wekken?

Hoe het zij, zonder dat contrast mis ik juist het belangrijkste. En wat er van de Hollanders ook te zeggen valt, je moet een 18de eeuwse Duitse theoloog zijn, die een land-schap letterlijk neemt omdat zijn geest zo hoog vliegt, wil je ons polderlandschap als tot het platte vlak beperkt zien.

J.F. Glastra van Loon

Dupliek:

Gelukkig verzekert J.F.G. van L. dat het vijgeblad op de goede plaats van mijn blanke huid zat. Ik was daar juist niet zeker van, en een ander kan het altijd beter zien. Ik dacht, met al die heuvels... De nerf was toch niet gespleten? Nee, het zat goed.

Maar een vijgeblad op de goede plaats is voor J.F.G. van L. geen garantie van oordeelsbevoegdheid. Integendeel, hij vindt dat ik het maar eens op een verkeerde plaats had moeten doen, dan was ik misschien lustiger gaan ademen en gevoeliger geworden voor het contrast tussen het polderlandschap en de lucht erboven. Is dit een toelaatbare interpretatie van je terechtwijzing, geachte Glastra van Loon? In dat geval zijn er twee dingen op te merken. Ten eerste dat ik als knaap en jongeman jarenlang in een huis heb mogen wonen waarvan de badkamer een ruim uitzicht gaf over het polderlandschap. Daar stond ik mij nogal eens voor het raam af te drogen, in een gulle, ontbladerde stemming; maar al keek ik strak voor mij uit, ik vond het niet erg mooi.

Ten tweede dat er boven alle landschappen lucht is, die er anders uitziet dan de aarde en die, tenminste in Engeland, ook zorg draagt voor een wisselende belichting. Ik heb dus bij het schrijven van de gewraakte passage geredeneerd, die twee gelijken schrappen wij tegen elkaar weg, anders moet ik teveel mooie woorden bedenken. Niet stom, zou ik nog steeds zeggen.

J.J. Peereboom

J.F. Glastra van Loon-Fonds

Inderdaad, de heer Glastra van Loon heeft gelijk. Mijn artikeltje over de literaire prijsbedeling was triviaal gemopper, maar ik heb het toch met een stille hoop neergeschreven. Het is bekend genoeg dat het particuliere initiatief altijd voortreffelijk en zonder een zweem van baatzucht voor de kunst heeft gezorgd. Dat ik nu de bemoeizuchtige overheid toch nog enkele verlangens voor de rappe voeten wierp betreffende de besteding van nu eenmaal uitgetrokken gelden - natuurlijk, met superieur individualistische laatdunkendheid maar de dienende liefde is niet een ieder gegeven - had tot doel een totnutoe nog ontbrekende suggestie tot individueel initiatief uit te lokken.

En ziedaar, van de zijde van de heer Glastra van Loon kwam het aardigste voorstel dat schrijvers zich maar kunnen wensen: ervoor zorgen dat zij kunnen overgaan tot de meest individuele, meest idiosyncratisch persoonlijke geldbesteding die zich maar laat denken. Ik ga ermee akkoord en het is zeker beter dat Vadertje Staat er met zijn dirigerende commissies buiten blijft. Maar dan moet het ook niet blijven bij één prijs, uitgereikt in de late avond van een kunstenaarsleven. Het mooie particuliere initiatief moet ervoor zorgen het geld zo overvloedig te doen stromen dat de schrijver in individuele vrijheid, misschien wel in frivoliteit - mits dit maar niveau heeft en bordeelbezoek is er dus niet bij - aangenaam kan besteden, liefst in die beslist denkbare vorm dat het jongere kunstenaars weer in hun artistieke ontwikkeling ten goede komt. Wat het laatste betreft zal het dan afgelopen zijn met het laakbare verschijnsel dat alleen de kroegbazen dit doen.

Ik roep hierbij dus iedere mede-individualist op om aan deze vruchtbare suggestie gehoor te geven. Ik stel voor het aldus te vormen fonds de naam J.F. Glastra van Loon-Fonds te geven en ik bied mijzelf aan als beheerder (postgiro 43082). De uitdeling van de binnengekomen gelden zal in individuele vrijheid, zonder dirigisme en zonder commissies gebeuren. Alleen als een schrijver er frivoliteiten zonder niveau mee bedrijft zal dit in het Hollands Weekblad worden gesignaleerd. Voor de schrijvers breekt een gouden tijdperk aan en het individueel initiatief heeft alweer een overwinning behaald. Aandelen en obligaties zijn ook welkom.

J.H.W. Veenstra

RECTIFICATIE: In het vorige nummer staat in het artikel ‘Con- en omissie’ van J.H.W. Veenstra in de tweede regel van de tweede alinea ‘gemikte speer etc.’. Dit moest zijn ‘gemikte sneer’.