Hollands Weekblad. Jaargang 1

Partijloos temidden der congresgangers
door A.F. Luyendijk

Na drie dagen het congres van de Partij van de Arbeid te hebben bijgewoond - qualitate qua, als journalist en dus niet als ‘geëngageerd’ afgevaardigde - en na zo aandachtig mogelijk te hebben geluisterd naar de stroom van heel lange en heel korte redevoeringen en naar de steeds maar alles dominerende stentorstem van voorzitter Evert Vermeer, sta je een beetje duizelig op het stoepje van de Leidsekade, in de koude herfstwind. Het is erg druk in Amsterdam, want Sint Nicolaas heeft zijn machtige intocht gehouden, een intocht waarbij het congres van de socialisten volledig in het niet zinkt als een onbelangrijk evenement. Je duizelt van alle politiek die in het brein is gepropt, van alle economische, sociologische en ook ethische theorieën die daarbinnen door volstrekt overtuigde mensen in een microfoon werden gespuid, mensen die aan vrijwel niets twijfelen, behalve dan aan het gelijk van hun politieke tegenstanders. En dan herinner je je dat je hier vlakbij, vóór de oorlog, dus lang geleden, naar Menno ter Braak hebt zitten luisteren, toen hij tegen het fascisme sprak voor het Comité van Waakzaamheid. En via Ter Braak denk je aan de socialisten terug en via hen weer aan zijn ‘nieuwe christenen’. De socialisten hebben dan wel de laatste resten van het marxisme op dit congres van zich afgeschud, hun geest is nog steeds doortrokken van de roeping die zij menen te hebben, van hun heilsleer, al is die heilsleer dan vervat in moderner economisch en sociaal-wetenschappelijk jargon en door heel knappe mensen aangepast aan de allermodernste maatschappij.

Een kenmerk dat mij het sterkst trof als ‘christelijk’ was het gebrek aan humor op het congres. Natuurlijk, men is op een congres niet bijeen om eindeloos grapjes te maken, dat zou een aanfluiting zijn, maar tijdens drie dagen vergaderen mag de sfeer toch weleens ontspannen, mag er toch wel even iets doorbreken van: ‘Partijgenoten, laten wij nu eens vijf of tien minuten niet zo vreselijk ernstig doen en eens om onszelf hartelijk schaterlachen.’ Er werd geschaterd, doch dat gebeurde dan toch altijd binnen het verband van de politiek. Als niet-socialist heb ik eigenlijk maar twee keer een echt humoristisch ogenblik meegemaakt. Eén keer toen een afgevaardigde uit Marssum zich tegen een verwerping van zijn voorstel trachtte te verdedigen met de uitroep: ‘Ik wil geen stemming, maar ik handhaaf mijn voorstel!’. En één keer toen de Belgische gast Martel, burgemeester van Braine-le-Comte en vice-voorzitter van de Chambre des Députés, zijn gloedvolle rede besloot

[p. 4]

met een ‘Arbeiders aller landen, verenigt u!’ en toen, onder het oplaaiend applaus, naast het spreekgestoelte stapte en op de grond gleed. Natuurlijk zou het hoogst onbeschoft zijn geweest van de congressisten als zij hierom hadden gelachen, maar te midden van al die redevoeringen en heilszwangere gespannenheid deed dit stukje onbedoelde ‘slapstick’ weldadig aan.

En zo in de middagpauzes, wanneer het congres met lunchpakketjes in de hand staat te eten en te babbelen, altijd maar in grootcollectief en o zo sobertjes, voel je je als individualist en twijfelaar heel eenzaam en weet je één ding zeker: dat je nooit een partijganger zult worden. Het wordt zelfverwijt, als je niet ontroerd bent door de aanblik van mevrouw Drees met de rode anjers van het partijbestuur. ‘Kan je dan nergens meer in geloven, schoft?’, roert het in je binnenste. Maar ach, het zijn ervaringen die je hebt na alle politieke congressen, ook na een luchthartig congres als dat van de V.V.D. Het is een tekort als je je zo met politiek bezighoudt. Let wel: een tekort. Je moet je met die ervaring zeker niet geestelijk trachten te verheffen boven al die mensen die zich ijverig en met opofferingen voor hun goede zaken inzetten.

Dat is de persoonlijke kant. Voor de rest zou je willen dat de belangrijke mannen en vrouwen van de andere partijen, vooral van de liberalen, zo een congres van de Partij van de Arbeid eens intens meebeleefden. Laat men de sfeer van de partij voor wat ze nu eenmaal historisch en maatschappelijk is, dan valt er op zo een congres ontzaglijk veel te leren voor niet-socialistische politici. De socialisten, juist door hun ferventie voor en hun overgave aan de maatschappij, geven zich permanent rekenschap van de ontwikkeling van die maatschappij met de instrumenten die de wetenschap bezit. Zij blijken zo een gedegen kennis te bezitten van alle technische problemen, politiek, economisch en sociaal, dat het werkelijk onzinnig is om in goedkope historische gedachtengang van een ‘neergang van het socialisme’ te spreken. Door hun kadervorming en hun intelligente maatschappelijke belangstelling zullen zij tegenstanders blijven die ook in de oppositie een heel grote invloed op elk regeringsbeleid zullen oefenen, binnen en buiten de Kamers. Veel van hun verlangens zullen worden verwezenlijkt doordat de anderen van een heleboel socialistische beweringen het gelijk zullen moeten erkennen bij gebrek aan een beter alternatief. De conservatieve overwinning in Engeland als voorbeeld nemend herinner ik eraan, dat die overwin-

[p. 5]

ning geen zege van het zuivere conservatisme is geweest. Het was een overwinning van het progressivisme, van het voeren van een politiek die meer socialistisch dan orthodox-conservatief was, en dat voornamelijk door de pressie van de socialistische ideeën en projecten, die een soort geweten zijn.

Hier in Nederland is het precies zo. Als men de inhoud vergelijkt van de redevoeringen van dit zevende socialistische congres met de meestal demagogische en algemeen vage redevoeringen op de congressen van de K.V.P., de antirevolutionairen en de liberalen - om nu maar helemaal te zwijgen van de christelijk-historischen - sta je verbaasd over het verschil tussen de enorme maatschappelijke efficiëntie enerzijds en het vaak hopeloos achterhaalde geredekavel anderzijds.

Het nieuwe beginselprogramma, dat in de plaats komt van het programma van 1947, bevat een verdere ‘ontradicalisering’ van de beginselen van de partij. Er is in de partij nog altijd een stroming die zich verzet tegen die ontradicalisering en er waren twee geleerden, de pasbenoemde hoogleraar in de nieuwste geschiedenis F. de Jong, en de hoogleraar in de economie, S. Kleerekoper, beiden van de gemeentelijke universiteit in Amsterdam, die een accent gaven aan dat verzet. De Jong noemde het nieuwe programma zelfs aanvaardbaar voor ‘links-liberalen’ en Kleerekoper kon het niet verkroppen dat het programma de klassentegenstellingen niet meer erkent. Die controverse over gematigdheid en radicalisme zal wel blijven doorsudderen binnen de partij. In bepaalde volksgroepen van ons land en in bepaalde streken is men radicaler dan in andere groepen en andere streken, maar dat zal toch nooit een controverse worden die tot grote consequenties kan leiden. Het alternatief voor de ‘radicalen’ is de slappe P.S.P. of een nieuw partijtje met



weinig levensvatbaarheid. Voor die radicalen, de rasechte oude socialisten en de neomarxisten, zal de politiek een moeilijk bedrijf worden, want het partijbestuur, vooral Evert Vermeer, zal hun activiteiten binnen de partij steeds meer beknotten. Tot zij afsterven. Of misschien nog eens gelijk krijgen?

Het socialistische Tweede-Kamerlid De Kadt schreef onlangs, dat beginselprogramma's in de vergeethoek thuishoren. ‘We leefden heel goed met het vergeten program.’ Het is de taal, die mij het vertrouwdst in de oren klinkt. Maar aan de andere kant mag je niet vergeten dat een beweging als de socialistische van oudsher een grote behoefte heeft aan formulering van beginselen. Het socialisme is een levensbeschouwing voor tallozen. Zij willen erover discussiëren als over theologische vraagstukken. Als echte ‘christenen’ willen zij een steun hebben, willen zij middelen bezitten ter overtuiging, utopieën, idealen om voor te strijden, en die dingen putten zij inderdaad uit zo een beginselendocument ‘in een half plechtig, half ambtenaarlijk proza’, zoals De Kadt eveneens schreef.

Dan kom je terug op die sfeer. De sfeer van humorloosheid, van collectieve braafheid, van manicheïsme, de sfeer ook nog van geheelonthouding en vegetarisme die ondanks alle modernismen de sfeer is van het oude socialisme, van de ‘discipline van het christendom’. En dat doet je, ondanks bewondering voor de werkkracht van de socialisten, voor hun deskundigheid en geestdrift, heel ver van hen af te staan. ‘Je suis un Bourgeois bourgeoisant, libéral et socialiste...’, dichtte Valéry Larbaud, die mij, belachelijke conservatief, altijd vertrouwder zal blijven dan Evert Vermeer, Drees en Burger bij elkaar. Maar dat is een poëtische ontboezeming waarvan geen politicus zich iets hoeft aan te trekken.