Hollands Weekblad. Jaargang 1

In het harnas

Triviaal gemopper

Artikelen als dat over Prijzen en Lonen in het 25ste nummer van H.W. maken mij uitermate wrevelig. Na één of twee alinea's van zo'n boutade gelezen te hebben weet men al, dat er tot slot iets uit de bus zal komen, waar met precies dezelfde soort boutade met dezelfde soort bezwaren en druipend van dezelfde soort superieur individualistische laatdunkendheid over officieel gedoe op gereageerd kan worden. Wat er zeker niet komt, is een suggestie tot individueel initiatief. Men weet immers heel goed, dat het in een zeker maatschappelijk bestel wel niet anders zal kunnen...

Mij dunkt, dat als de overheid prijzen toekent aan onbetwiste literaire grootheden die die prijzen noch als aanmoediging, noch voor hun eigen levensonderhoud nodig hebben, die overheid daarmee op de ‘meest verantwoorde’ wijze aan die literaire grootheden de mooist denkbare gelegenheid geeft tot de meest individuele, meest idiosyncratisch persoonlijke geldbesteding die zich denken laat. Ik wil niet suggereren, dat Roland Holst of Teirlinck of wie dan ook de hem toegekende prijs op een van de volgende manieren zou behoren te besteden - ik ben nl. een voorstander van individuele vrijheid op dit punt, misschien zelfs wel van frivoliteit, mits die maar niveau heeft - maar men zou toch aan de volgende mogelijkheden kunnen denken. Misschien hoort een individualist daar zelfs aan te denken eer hij begint met een boutade over vadertje staat, van wie het toch allemaal wel zal moeten komen. Is het niet denkbaar, dat een man als Holst of een man als Teirlinck de prijs zal besteden op een wijze, die direct of indirect een ander kunstenaar, die dat geld wèl kan gebruiken voor zijn artistieke ontwikkeling, ten goede komt? Is het niet denkbaar, dat zij er zich een beeldhouwwerk of een schilderstuk van een tijdgenoot van zullen aanschaffen of de uitgave van een bundel of boek van een jonger kunstenaar in wie zij iets zien mee mogelijk zullen helpen maken? Dit zijn maar enkele, niet veel fantasie vereisende mogelijkheden. De werkelijkheid is zeker bonter. Waar het alleen maar op aankomt is, dat wanneer mannen van een dergelijk kaliber op een dergelijke leeftijd een prijs te verteren hebben, de kans vrij groot is, dat zij het geld op het culturele vlak aan het rollen zullen brengen en dat, hoe individualistischer, hoe excentrieker desnoods zij dit doen, des te beter het is. Zeker, ook dit ‘zal wel eens verkeerd uitvallen’, ook dat is echter een risico, dat men ‘aan moet durven’. Het leidt in ieder geval tot een aanmerkelijk minder ‘gedirigeerde’ stroming van geld, dan wanneer men de guldens of franken in een fonds zou stoppen en door een commissie de jonge kunstenaars of andere culturele doeleinden zou laten aanwijzen waaraan zij moeten worden besteed.

J.F. GLASTRA VAN LOON

Com- en omissie

Als auctor intellectualis van om en bij zeven kolom Hollands Weekblad-kopy over een vraagstuk dat altijd weer vlugbestegen stokpaarden de sporen bezorgt, n.l. dat van de commissies, maar tegelijk als slachtoffer van de censurerende ene hand die mijn simpele zegje daarover onder de inkt van een dictatoriaal schrappende pen bedolf, mag ik toch ook nog wel even aanhaken bij het opwekkende commissiedispuut van Poll en Van Galen Last in het vorige nummer.

Gezien het feit dat een terloops naar het commissieverschijnsel gemikte speer in mijn beschouwing over de ambassades (HW van 28 okt.) om mij onbekende redenen aan de doorgaans toch mondige lezers van dit weekblad werd onthouden, was ik het na kennismaking van Polls bezonnen vermaan met hem eens dat commissoriaal overleg de voorkeur kan verdienen boven het optreden van de srerke man die zelf wel zal zeggen hoe het is en moet. De rectificerende aanvulling, die dan op een reeks andere gevallen betrekking heeft, moest ik wegens tijdsgebrek achterwege laten, maar Van Galen Last heeft daar zo charmant voor gezorgd en het eerst wel erg eenzijdig gestelde probleem zozeer open gegooid, dat ik meen dan nu nog op één aspekt van de commissiekwestie te moeten wijzen. Een aspekt dat enige praktische ervaring mij meer en meer als hoogstbedenkelijk opdringt en dat ook de achtergrond van mijn gesupprimeerde boutade was.

Van Galen Last heeft er terecht op gewezen dat het al dan niet inschakelen van commissies niets heeft te maken met de tegenstelling democratie-dic-

[p. 15]

tatuur en inderdaad valt zelfs bij instanties met een streng hiërarchische opbouw en een bewust bedoelde éénmansverantwoordelijkheid de woekering van het commissieverschijnsel eveneens te konstateren. Voor mij is de commissiekwestie ook niet direkt een politiek maar een sociaal en psychologisch probleem, dat zich behalve in de politieke sfeer al evenzeer in het bedrijfsleven en bij andere partikuliere instellingen voordoet.

Natuurlijk veroordeel ik commissoriaal overleg niet zonder meer. Er zijn tegenwoordig zoveel ingewikkelde problemen die niet met een handomdraai zijn op te lossen en waar zoveel gespecialiseerde deskundigheid aan te pas komt, dat in heel wat gevallen het instellen van een commissie tot bestudering en onderzoek, als ook ter voorbereiding van een op feitenkennis berustende beslissing, op zijn plaats is. Hoor en wederhoor, het inschakelen van belangengroepen, het nastreven van een compromis, het zijn allemaal waardevolle zaken en ze maken de essentie uit van een democratisch bestel.

Maar wat ik bedenkelijk vind is het steeds duidelijker te signaleren verschijnsel van een mechanisme dat naar de commissie doet grijpen om de eigen beslissing en de eigen verantwoordelijkheid te ontlopen. Wordt er een hachelijke kwestie aangesneden, vraagt men van een verantwoordelijk persoon een doortastend besluit, mag men eisen dat een daarvoor aangesteld funktionaris de bij zijn funktie behorende kennis van zaken paraat bezit of die zich minstens op korte termijn eigen kan maken, dan nog wordt zelfs zo gemakkelijk naar de commissie-zonder-gezicht gegrepen. De commissie die dan ook nog dikwijls na langdurig ‘beraad’ met een oplossing komt voor een probleem dat niet meer bestaat of waarvan de milde tijd de scherpe kantjes wel heeft afgeslepen. De commissie is tegenwoordig te veel wat de Fransen zo aardig een expédient noemen, een lapmiddel dat tegelijk dekmantel is om zich achter te verschuilen. Inderdaad een dekmantel, want het komt voort uit die nare behoefte om maar in elk geval ‘gedekt’ te willen zijn.

Het is ook een gevolg van de institutionalisering, die zowel het politieke als het bedrijfsleven meer en meer kenmerkt en die in zekere zin onvermijdelijk is. Maar wie de praktijk kent - en dan bedoel ik nu eerder de interne dan de openbare praktijk waar Poll sad but wise de commissoriale werkwijze aan demonstreerde - wie dan het aanwijzen van het commissietje voor dit en het clubje voor dat, het inschakelen van alles en nog wat aan mannetjes die niet op de tenen mogen worden getrapt en niet mogen worden voorbijgegaan, wie dit dus van nabij kent en wie ook de soms lachwekkende voorschriften en het onvermijdelijke rijtje parafen-na-overleg, van kant- en handtekeningen na bespreking van de ook weer onvermijdelijke duizend en één doorslagen van ‘stukken’ heeft leren kennen als een verschijnsel dat bij vrijwel alle grote lichamen kankerachtig woekert, die kan niet meer blind zijn voor de gevaren van het commissiemechanisme.

Dit te onderkennen betekent voor mij allerminst een roepen om de sterke man die het allemaal wel even alleen zal opknappen. Maar wel meen ik dat de durf om verantwoordelijkheid te nemen en te dragen, als ook de moed om alle konsekwenties van die verantwoordelijkheid te aanvaarden, tegenwoordig op een beslist gevaarlijke wijze aan het commissoriale neuzen tellen worden opgeofferd. En dan niet eens alleen gevaarlijk uit een oogpunt van efficiency, maar ook om redenen die het een en ander hebben te maken met karakter en een gezonde ontplooiing der persoonlijkheid.

Niet tegen de commissies als zodanig heb ik dus bezwaar, maar wel tegen het inschakelen van commissies als een gladgesmeerd machientje voor het afschuiven van verantwoordelijkheid op vele schouders waar er twee genoeg voor zouden moeten zijn.

J.H.W. VEENSTRA