Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 15]

Journaal
door J.J. Peereboom

Ik verbaas mij altijd als mensen bezwaren opperen tegen het Engelse boemeltreinvervoer. Er wordt niet hard gereden, maar er wordt niet meer dan een halve minuut stilgehouden aan de stations, en zo schiet je aardig op. De coupé's met hun stoffen bekleding zien er niet altijd helemaal schoon uit, maar zij ruiken vaak doordringend naar ontsmettingsmiddelen. Knippende conducteurs zijn er niet, en wie geen kaartje genomen heeft voor het vertrek, betaalt bij aankomst; hij wordt niet gewantrouwd noch wordt hem een boete opgelegd, en de controleur aan de uitgang steekt het geld in zijn zak zonder er een bewijs van betaling voor te geven.

De problemen van het sneltreinvervoer daarentegen hebben de Britse spoorwegen nog niet kunnen oplossen. Iedere keer tenminste dat ik er mee te maken had, heb ik de indruk gekregen dat het reisprogram grotendeels aan de discretie van de machinist werd overgelaten, en dat de dienstregeling geacht moet worden alleen de vroegste tijdstippen te vermelden waartussen een trein zou kunnen rijden. Het is een andere wereld dan die waar de Franse supertreinen in rijden, pionnen in de greep van een centrale wil. Hier wordt maar af en toe een sneltreinvaart bereikt, en dan zwiept het materiaal heen en weer in de rails; op waaghalzerij is het niet gebouwd. Het duurt niet langer dan vijf minuten of de machinist ziet in dat dit gekkewerk is. Hij remt hevig, en gaat het eerstvolgende half uur niet harder dan een boemeltrein, hoewel ook nooit langzamer dan een stadstram. Het is dan weer jammer dat er nooit stilstaan van komt. Weinig omgevingen immers zijn zo stemmig als die van een stilstaande trein midden in het land. De gesprekken van de passagiers verstommen, de wind veegt af en toe door de bomen en blijkbaar ook door iets op het dak; een boerenknecht fietst voorbij op het bospad, en daar knispert het grint, het is de conducteur op weg naar de locomotief; even later komt hij terug, hij klimt in de trein, zouden wij gaan rijden? Nee. Pas een kwartier later is er een schokje, en dan duurt het niet lang meer of wij gaan, met een bosgezicht in de herinnering dat al gauw onherkenbaar wordt en dat nooit meer naar de werkelijkheid hersteld kan worden, maar waarvan de omlijsting onverwoestbaar overblijft.

De Engelse sneltreinen staan niet stil, dat doen de boemeltreinen; maar de machinist neemt alle andere vrijheden, of is hij niet zeker van zijn zaak? Meent hij een koe op de rails te onderscheiden, of een dwarsligger of een boom? Misschien is hij alweer vergeten naar het signaal te kijken, en bidt hij dat er geen haastige boemeltrein op ons afkomt over hetzelfde spoor.

Toch niet meer dan tien minuten te laat aangekomen is het de reiziger vreemd te moede, alsof hij een experiment met de tijd heeft meegemaakt. Misschien zijn wij eigenlijk over drie uur vertrokken, in plaats van drie uur geleden? Op weg naar de uitgang ziet hij dat de locomotief een persoonsnaam draagt, Sir Alexander het een of ander - een onbekende naam, van een aanzienlijke die zeker al lang niet meer onder ons is.

Om het goed te maken is er het landschap in heuvels. Ik ben ongevoelig voor de schoonheid van Hollandse polders; dat lijken mij alleen geschikte terreinen om verbindingswegen tussen de gemeenten over aan te leggen. Het heeft iets innemend eigenzinnigs om daar nu juist dol op te zijn, zoals er ook een aardige originaliteit is aan liefde voor een helemaal vlakke vrouw, maar de schoonheid is toch iets anders.

Het Engelse landschap lijkt mij mooier omdat het de aandacht opwekt in plaats van hem af te stompen. De landjes liggen scheef over de heuvels, in plaats van vierkant op de grond; er zijn huizen boven op de heuvel met een paar bomen ernaast, en schapen op een glooiend weiland dat een park zou kunnen zijn, al zijn er alleen een paar bomen omgehakt; er zijn nevelige stadjes met een paar fabrieksschoorstenen gezien tussen de heuvels door, en riviertjes met één skiffeur erop gezien van hoge viaducten. Een ontwerp voor een paradijs zou mij zo'n landschap aan moeten bieden. Bergen misschien in de verte, om op uit te kijken, en een vlakte aan de andere kant, voor voetballers; maar

[p. 16]

om te wonen en in het gras te liggen, niets dan milde geurige heuvels.

Ik denk aan het paradijs doordat ik denk aan de 18e-eeuwse Duitse theoloog die naar Leiden kwam om te doceren, maar haastig wegging toen hij merkte dat hij ‘in het vlakke land geen metafysische gedachten kreeg’. Inderdaad, de polders zetten een domper op de verbeelding, en zijn daarom per definitie niet mooi. Of is dat anders voor wie de ware liefde tot zijn land is aangeboren, zoals aan ieder? Ik geloof er niet veel van. Al houd ik van Marie, daarom zie ik nog wel dat Sofia Loren mooier is; als ik het niet meer zie en ga babbelen over Marie die voor mij de mooiste is, krijg ik het al gauw benauwd, en zo ook over die vierkante frigide polders.

Ik had toch nooit met iemand anders getrouwd willen zijn dan met hem, zegt Elise Jouhandeau tegenwoordig over Marcel, blijkens diens laatste rapport over hun huwelijksleven, L'Eternel Procès. Zo loopt zelfs deze grimmige huwelijkscomedie goed af in de avondzon, en levert zij ons een verrassend laatste hoofdstuk op.

Er zijn altijd mensen geweest die tegen Jouhandeau gezegd hebben dat hij veel narigheid had kunnen voorkomen door tijdig met kracht op te treden. Hij vertelt nu hoe hij het eens gedaan heeft: toen Elise hem geen eten had gegeven en zichzelf in de slaapkamer opgesloten, stormde hij met een stoel als ram voor zich uit op de deur af, die bezweek onder de schok en hem het uitzicht gaf op een verblufte en tijdelijk gehoorzame echtgenote. ‘Alleen geweld begrijpt zij, want dat is haar eigen middel’. Geen wonder, zal de verstandige lezer zeggen: eerst zich alles laten aanleunen, en vervolgens boekjes gaan schrijven om iedereen te laten weten hoe lelijk hij thuis behandeld wordt. Bovendien had Jouhandeau eigenlijk meer belangstelling voor zijn homosexuele relaties, waar hij een hartstocht bij ondervond die vrouwen nooit in hem opwekten. De originaliteit van Elise is niet dat zij na al die provocatie terug ging sarren, maar dat zij zich een levensgrote tijgerin toonde waar geen spoor van een verdrukt lieverdje in is aan te treffen.

Het is niet helemaal genoeg. De huwelijkskronieken van Jouhandeau zijn zijn bekendste



werken maar zijn minst interessante, want hij ontdekt er niet de natuur in maar beschrijft alleen de werking van een regelmatig mechanisme. Het is niet eens verheugend om het echtpaar nu af en toe hand in hand te zien zitten. Sinds de lusten verzwakt zijn, is het mechanisme langzamerhand tot stilstand gekomen, dat is alles wat eruit kan worden opgemaakt. Het is knap van Jouhandeau dat hij met zijn afgezaagde gegevens toch nog hier en daar een mooie passage schrijft; maar als men al weet hoe goed hij is, heeft L'Eternel Procès niet veel meer te bieden dan een half uurtje geschreeuw bij de buren, en het is minder spannend.

Een monument voor Elise, dat zijn de huwelijkskronieken niettemin, en welverdiend. Zij is het kruis dat Jouhandeau door zijn leven heeft gedragen, maar hij is haar dank verschuldigd dat zij zo'n stevig en onwrikbaar kruis is geweest. Het moet voor iedereen die regelmatig terugkerende gevoelens van onlust en onbehagen kent, een voordeel zijn om ze te kunnen fixeren op een vaste oorzaak, in een gebied van zijn leven waar hij geen grote oogst van verwacht en dat hij toch ook niet kan negeren. Waarom is het echtpaar anders tenminste niet van tafel en bed gescheiden? ‘Zonder jou kan ik niet leven’, hadden zij kunnen zeggen, met niet meer overdrijving dan de meeste anderen die die woorden gebruiken. Iedereen kent huwelijken waarvan de praktijk achter de diskreet gesloten deuren niet anders is dan bij de Jouhandeau's, en die op dezelfde manier in zekere zin geslaagd zijn. Misschien was het deze overweging die een Belgische uitgever bezielde toen hij zich na lezing van de Chroniques Maritales weer bij de vrouw voegde van wie hij gescheiden was (Jouhandeau, die het niet om reclame te doen is, vermeldt eerlijk dat dat experiment mislukte).

Het bezwaar tegen zulke huwelijken is dan alleen dat zij voor anderen lang niet verkwikkelijk zijn om aan te zien en aan te horen, misschien vanwege de opzettelijke domheid die vereist wordt om voortdurend het misverstand en een stemming van verontwaardiging tegenover iemand intact te houden. Zelfs in een monument door Jouhandeau ontworpen is die nog hinderlijk.