Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 6]

Brief uit Bonn
door O. Montagne

‘A hell of a place’

Bonn is niets anders dan een voortdurend Heimweh nach dem Kurfürstendamm. Plaats Den Haag plotseling over naar Zwolle, pas dan zal men kunnen begrijpen wat het is innig te verlangen naar de Hofvijver.

Een paar maanden verblijf volstaan om duidelijk te maken dat deze voorlopige hoofdstad van de bondsrepubliek de vreemdste hoofdstad van uw leven is. En daarbij in het achterhoofd van velen, Duitsers niet uitgesloten, de zekerheid dat het met de voorlopigheid van dit hoofdstadje nogal los zal lopen, of vast zal lopen, als men wil. Het is een slaperig provincieplaatsje, aan de rand van een tamelijk levendige Rijn, met een nevelig klam klimaat en door de ligging in



het dal veel te weinig ruimte. De invloed van die situatie op wat men ‘de politiek van Bonn’ pleegt te noemen moet veel groter zijn dan algemeen wordt aangenomen. Ministeries, parlement, ambtenaren, diplomaten en journalisten werken en leven zo dicht op en naast elkaar, dat op den duur een soort claustrofobie ontstaat. De man die men overdag in het werk heeft ontmoet en die een weinig geïrriteerd - in Bonn zijn veel mensen steeds geïrriteerd - heeft gezegd, dat Chroestjew's brief door ‘der Alte’ nog niet is beantwoord, ziet men 's avonds over het keurig geschoren hegje in de tuin naast de uwe het gras knippen. Na een groet, en als de verrukkingen van het Bonner grasknippen geen aanleiding geven tot verder gesprek, komt weer de vraag: ‘Herr Ministerialrat... Brief... Chroesjtsjow... der Alte’. De Ministerialrat knipt verder of gaat naar binnen - u ook: beiden met het gevoel dat dit niet mogelijk moest zijn.

De Amerikanen met hun geweldige ambassade met even geweldige hoeveelheden personeel wonen bijna allemaal bij elkaar: huizenblokken gebouwd met Amerikaans geld om aan de woningnood in de voorlopige hoofdstad te ontkomen. Na vijf jaar verblijf in Bonn spreken zij meestal nog geen woord Duits en eten zij de driemaal per week uit Amerika overgevlogen, gruwelijk grote steaks. Zij spelen baseball of, in de Amerikaanse club, eenmaal per week het kienspel voor geestelijk onvolwaardigen: bingo. Eerste prijs duizend mark en dan verder nog van die automatische grills; dat moet wel door de steaks komen.

De Fransen zitten bij elkaar in een dal: huizen gebouwd met Frans geld om aan de woningnood, enzovoorts. De Engelsen wonen bij elkaar, helemaal Engels in cosy landhuizen met borders en twee garages. Alle andere naties zijn daar wat tussendoor gestrooid in Siedlungen, waar een broeikasatmosfeer heerst en waar de verveling zich uit in een levendig cocktailverkeer. Mevrouw één heeft, in slacks en truitje, zojuist met mevrouw twee wat boodschappen gedaan in de enkele Feinkost-winkels die de Siedlung rijk is; twee uur later komt mevrouw twee bij mevrouw één in cocktaildress naar de party. Het gesprek gaat gewoon verder over de kinderen en het aanstaande kerstfeest, tot één tegen twee zegt: aardige jurk, zeker in Godesberg gekocht bij Dreissen, 468 mark niet? Daarmee staat dan vast dat twee nog nieuw is, want in Bonn of Godesberg kan men geen cocktailjurk kopen zonder dat iedere potentiële cocktailjurkdraagster precies weet: waar en

[p. 7]

hoeveel. En dat vernietigt dan zelfs het genoegen in een party.

Keulen is dertig kilometer ver; Dusseldorp, het culturele centrum van het Roergebied volgens kenners, meer dan tweemaal zover: daar gaat men dus niet zoveel heen in de praktijk. De winter breekt aan en het verlangen naar Berlijn neemt toe. Oude rotten in het ministeriële, diplomatieke, ambtenaarlijke, parlementaire en journalistieke vak krijgen glinsterende ogen bij de herinnering aan vroeger tijden. Het is op zulke ogenblikken dat de politieke geplogenheden van die heerlijke tijden van vroeger en van nu bijna verdwijnen onder het Heimweh nach dem Kurfürstendamm. Niemand kan mij wijs maken dat dit geen invloed heeft op de politieke besluitvorming. Niet dat ik die invloed tot nu toe kon isoleren. Voorlopig blijft alles voorlopig. ‘A hell of a place’ zei een Amerikaans collega dezer dagen.

Taboe

Het is wel even wennen dat niemand hier ooit lid is geweest van Hitler's partij en dat praktisch niemand ‘er iets van heeft geweten’. Dat laatste begrijpt u wel; niet te veel en te hard over praten. Ook niet met jonge mensen van, zeg, beneden de 35 jaar. Want zij weten er inderdaad bitter weinig van.

Ouders, ooms en tantes, onderwijzers en leraren vertellen niet veel: boter op het hoofd schept stilzwijgendheid en taboe's. Veel Duiters kunnen moeilijk begrijpen dat er mensen zijn, buitenlanders bijvoorbeeld, die over deze dingen wel willen spreken: wat afgedaan is, is toch afgedaan? Zojuist zijn er al weer drie nieuwe synagogen ingewijd in aanwezigheid van meer officiële persoonlijkheden bijna dan joden. En natuurlijk staat vast dat er in meerderheid bij de lieden, die niet volgens de grootste gemene deler plegen te leven, schaamte is en schuldgevoel.

Maar de toestand is en blijft toch een weinig schemerig, omdat er zo dikwijls niet helemaal helder over wordt gedacht en aangezien de anderen, de politiek verbondenen van nu, niet geneigd zijn deze zaken zo snel te vergeten als men hier wel zou willen.

Tijdens de Berliner Festwochen is kortgeleden voor het eerst Schoenberg's opera: ‘Mozes und Aron’ in Duitsland opgevoerd. Dat er nu nog in Duitsland heftig gediscussieerd moet worden over de betekenis en levensvatbaarheid van de twaalf-toon muziek is niet zo vreemd: per slot is dit alles meer dan tien van de voorziene duizend jaar ontaard en verboden geweest. Maar minder duidelijk werd waarom in Berlijn een aanzienlijk deel van het publiek dirigent Hermann Scherchen en intendant Ebert krijsend heeft toegeroepen: ‘Scherchen 'raus, Ebert 'raus’. In het tumult zat men slechts te wachten op ‘Schoenberg 'raus’ en dan ‘Juden 'raus’. Zulk een verwachting komt vrijwel automatisch in het bewustzijn bovendrijven.

De werkelijk weinige fanatici die joodse graven schenden en synagogen bekladden doen er nauwelijks toe, zij zijn gering in aantal en niet typisch. Belangrijker is de domheid van grote delen van het Duitse volk tegenover dit soort problemen.

In een moedige tv-uitzending die hier kortgeleden aan het joodse vraagstuk was gewijd kon men daar een ontstellend voorbeeld van vinden. Een joodse familie, die de oorlogstijd in concentratiekampen had doorgebracht, ging in 1945 naar Israël. Twee jaar geleden kwamen zij terug naar Duitsland, iets wat verscheidene Duitse joden hebben gedaan. Deze familie emigreert echter dezer dagen naar Nederland: om de domheid en het smeulende, bijna onbewuste antisemitisme. De betreffende man en vrouw zaten bijvoorbeeld in Hamburg op een terras, de vrouw wordt plotseling aangesproken door een tafelgenote die, wijzend op het ingebrande nummer in de arm van de joodse, zegt: ‘Hebben ze dat in St Pauli gedaan?’ St Pauli is het vermaakcentrum van Hamburg. De joodse legt uit dat het iets met een concentratiekamp te maken heeft. Nadenkend zegt de tafelgenote: ‘Um Gotteswillen, hadden ze dat niet op een andere plaats kunnen doen?’. Deze zelfde joodse kon in een ziekenhuis, waar zij als verpleegster wilde gaan werken, alleen nachtdienst krijgen: ‘de mensen zouden het niet

[p. 8]

begrijpen als we u anders aannamen’, zei de directeur.

Nooit is me duidelijker geworden hoe weinig Duitsers van de gevoelens van buitenlanders op dit stuk begrijpen dan één dezer dagen, toen we na lange voorbereidingen, tijdens een journalistieke reis bij het nieuwe Duitse leger, met ons gesprek bij de oorlog en de joden waren gekomen. Een in allerlei opzichten heel redelijke kapitein zei plotseling: ‘weet u het verschil tussen een Pruis en een jood? Tegen de eerste mag je rot-Pruis zeggen.’

Voor de man zelf had deze uiting duidelijk de betekenis van een geestelijke overwinning: het verleden is vergeten, we kunnen er nu al weer gewoon over spreken.

God in de vakantie

De bijna dolzinnige reislust die de West-Duiters in de zomermaanden beheerst heeft twee evangelische geestelijken op het denkbeeld gebracht Gods woord ook op kampeerterreinen te gaan verkondigen. Hun landgenoten kennend reisden zij naar Italië en daar vervolgens naar Venetië en Riccione, waar zij te midden van de camping-freunde met open armen werden ontvangen.

Hun rapport na afloop van deze tentenmissie kan, geloof ik, een dieper en enigszins droevig stemmend inzicht geven in de betekenis van het vakantieverschijnsel.

‘De honger naar zielzorg is groot. De meeste mensen worden - en niet alleen bij regen - door verveling geplaagd, en verveling voert tot het vragen naar de zin des levens’, aldus de geestelijken.

Tot nu toe leefden wij in de veronderstelling, dat talloze mensen reisden - ook Duitsers - ten einde aan de verveling van het dagelijks leven te ontkomen. Dat is misschien ook wel waar: het wil alleen niet lukken. Zelfs als het niet regent volgt de kater, ook onder een dubbeldaks-lichtgewicht. Hoe groter de kater, des te meer beginnen de zin des levens en de wens naar ontsluiering daarvan ons te drukken. Indien de zin ons dan onder de cypressen wat duidelijker is geworden reizen we terug: aan het werk, 52 minus 3 weken, zonder verveling en ook zonder zin. Als onze geestelijken tenminste voor de meerderheid der kampeerders spreken.

Het doet ons bijna goed te vernemen, dat onze ditmaal gechoqueerde geestelijken in Riccione een landgenoot aantroffen die niets van godsdienst in de vakantie moest hebben: hij klopte vergenoegd op zijn chianti-mandje en zei letterlijk: ‘Als Protestant glaube ich an meine Flasche’.