Hollands Weekblad. Jaargang 1

Een kort verhaal
Constant op een dwaalspoor
door J.J. Peereboom

‘En zitpijn heb ik ook’, zei Constant toen zij bijna boven op het duin waren. ‘Van het vele zitten’.

‘In je rug’, zei Jaap.

‘Nee, in mijn billen. Ik heb een heerlijk fijn zacht kussen zelf gekocht, maar het gaat niet weg. Het zal wel weer een psychische oorsprong hebben. De mens is gemaakt om te jagen, in plaats van aan zo'n bureau te zitten met allemaal papier. Als je dat niet weet, dan doet het er misschien niet toe; of als je er niet aan denkt. Maar dat doe ik wel’.

Zij bleven staan op de top van het duin. Jaap propte zijn buik en zijn overhemd terug in zijn broek. ‘Zullen we daar nog een glaasje bier drinken’, zei hij. Aan de voet van het duin begon het vlakke land; er lag een houten café met een parkeerterrein ernaast, waar zij de auto hadden achtergelaten.

‘Ja’, zei Constant. ‘Of gaat het hier dicht als het donker wordt; daar houd ik niet van’.

‘Nee.... ik denk het niet. Ik begrijp toch nog niet wat je in Ierland wil zoeken. Dat zijn van die mensen die sagen opzeggen, en ze hebben een nationaal gevoel voor humor; dat is wel het ergste wat er is’.

‘Jij hoort de roep van de verten niet meer’.

‘Ach, je moet toch overal jezelf mee naar toe slepen’.

‘Dat is niet zoveel’.

Jaap zette zijn borst uit en trok zijn buik in. ‘Er is vier pond af, in drie weken’.

‘Haha! Dat bedoel ik niet. Ik bedoel ook, persoonlijkheid. Kijk wat een mooie auto. En allemaal heren in bonis, die er uitkomen. Nee! wie is dat! Of niet?’

‘Wie?’

‘Ja, waarachtig. Met zijn kamelen jas. En zijn vervelende gezicht’.

‘Wie dan?’

‘Heinsberg’. Constant deed een paar passen achteruit.

‘Wie is dan Heinsberg?’

‘Dat zei ik je toch: de man in Londen, waar ik onder moet ressorteren’.

‘O! Toch gekomen’.

‘Ja. Goed, dan niet naar Dublin’.

‘Ik zou maar afwachten. Misschien vindt hij jou wel een gezellige kerel’.

‘Ja, vast. Daarom begon hij altijd te zuchten als ik zijn kamer binnenkwam’.

‘Hij heeft het toch ook niet voor het zeggen’.

‘Geen glaasje bier in ieder geval. Laten we maar naar de dames terugkeren, als jij

[p. 13]

nog een borrel hebt. Het minste wat ik kan doen om een beetje hoop over te houden, is mezelf niet aan hem vertonen. Misschien is hij vergeten hoe ik was’.

Zij reden terug naar Den Haag. Jaap was altijd zwijgzaam aan het stuur; hij nam de hoeken met de concentratie van een coureur, en Constant zei alleen af en toe een lelijk woord binnensmonds. ‘Was het niet leuk wandelen, of had je last van je zitpijn?’ vroeg Ankie toen zij binnenkwamen. ‘Wij hebben een zekere persoon gezien’, zei Constant. ‘Hij is er toch. Zeg maar dag met het handje tegen Dublin’.

‘In Ierland, daar regent het onafgebroken’, zei Jaap.

‘Constant vat de dingen dadelijk tragisch op’, zei Ankie. ‘Als hij een uil hoort in de bomen 's avonds, denkt hij dat een van de kinderen moet sterven’.

‘Dat ligt in het poëtische vlak’.

‘Wel griezelig anders’, zei Loesje.

‘Zonder een beetje griezelig is het geen leven’.

‘Voor Loesje wel’, zei Jaap en klopte zachtjes boven op haar hoofd. ‘Zij kan best zonder griezelig, hè? Lief, daar kan zij niet zonder’.

‘Was een zekere persoon ook maar zo. Hij kan overal buiten, geloof ik’.

‘Wie is die meneer toch?’

‘Niet uitspreken, de gehate naam. Als je hem uitspreekt, kom je in zijn macht’.

‘Ik vind dat je echt een beetje gek doet’, zei Ankie. ‘Hij heeft het toch niet voor het zeggen! En Redeling en Van Asperen zijn allebei op je hand’.

‘Denken we! Maar met de zekere persoon moet ik samenwerken; of hij met mij’.

‘Nou.... op zo'n afstand....’

‘Ik ressorteer.... dat is natuurlijk een beetje onzin. Het woord zegt het al. Maar dat ziet hij nooit in’.

‘Wil jij ook zo graag naar Ierland, Ankie’, zei Jaap. ‘Je kan er wandelen over de hoofden van de pastoors’.

‘Het lijkt mij wel leuk’.

‘Je hoeft al niet meer’, zei Constant. ‘Ook geen mooie brede glimmende nieuwe auto zoals meneer hier, die je iedere zondag netjes moet afvegen. Wij blijven beginnende 2 CV-ertjes. Als we zestig zijn, dan zijn we nog aan het beginnen’.

‘Je moet maar eens heerlijk feestvieren, vanavond in Amsterdam’, zei Loesje, lief en rose. Constant lachte haar toe; zij wekte soms plotseling niet bepaald zijn begeerte, maar zijn snoeplust. Het duurde nooit lang.

‘Zijn zij erg artistiek, de Lavers, met hun feesten?’ vroeg Ankie.

‘Niets ongewoons’, zei Jaap. ‘Gewoon

[p. 14]

hangen, op een stoel of op iemand anders, net als overal’.

Constant werd altijd vertederd als Ankie zo liet merken dat zij het niet had op onregelmatigheden, maar hij bleef belust op een wanordelijk feest, waar hij onopgemerkt een beetje heen en weer kon kruipen door de mazen van het net van de huwelijkstrouw. Na zijn tweede borrel had hij de ogen al over Loesje heen gericht op grover wild dat hij zich voor kon stellen. ‘Wij moeten niet te laat eten als jullie het goedvinden, want ik wou wel afwassen’, zei Loesje bovendien, veel te huisvrouwelijk naar zijn smaak. Hij voelde zich het rusteloze rasdier, en herinnerde zich tegelijk dat er nooit iets gebeurde als hij in zo'n bui was. Des te beter, want ras bleek nog uit andere dingen dan ongeziene vrouwen nazitten. Zijn vrijheid moest veel groter zijn. De kunst was om Heinsberg als maar een fragmentje te zien; en dan om die visie vol te houden, van nu af aan.

Na het eten, met Loesje achter in Jaap's auto gezeten, werd hij weer zorgelijk. Hij keek uit naar de lichten over de weilanden langs de grote weg, en zag al van verre het oranje schijnsel van Schiphol. Dramatisch aankomen, dramatisch vertrekken, dat had hem altijd het ware leven voor zichzelf geleken, maar het bleef gereserveerd voor de Heymeijers van dit leven - ‘dat is goed voor de Heymeijers van dit leven’, placht zijn vader van dure plannen te zeggen, doelende op oom Aat die directeur was van een groot concern. Dat bleef toch zijn ambitie: een Heymeijer van dit leven te worden.

‘Ik ben benieuwd wat voor soort mensen we zullen zien’, zei Ankie. ‘Allemaal kunstenaars?’

‘Ook gewone mensen, mompelde Jaap, en tussen-mensen, zoals fotografen’.

‘De gewone mensen zijn van Kitty Laver’, zei Loesje. ‘Zij is zelf gewoon; zij heeft in Utrecht gestudeerd’.

‘Wie was zij dan, vroeg Ankie: ken ik haar misschien?’

‘Zij is een Heinsbergje’, zei Loesje.

‘Niet waar!’ riep Constant uit.

‘Jawel, zij was een Heinsbergje’, zei Loesje, en Ankie legde haar uit dat de zekere persoon er ook een was.

‘Misschien is hij wel haar broer. Wat gezellig dat hij juist over is!’ zei Constant. ‘Een Heinsbergje! Zo heb je natuurlijk in Duitsland mensen die zeggen: dat vrouwtje van hem, dat is een Hitlertje’. Hij lachte aanmoedigend, maar Loesje zei: ‘Het is toch zo, alleen wel toevallig’, en keek naar buiten.

‘Het zou misschien een geluk zijn als Heinsberg er was’, zei Ankie: zo vrolijk op een feest, vonden Constant en hij elkaar misschien ineens aardig.

‘Vergeet het maar’, zei Constant. ‘Wij zijn onverenigbaar. Heinsberg denkt dat je echt de kwaliteit van een mens kan herkennen aan zijn gevoel voor handelsmanieren. Hij denkt dat verder alles bijzaak is’.

‘Misschien denk je alleen dat hij dat denkt’.

‘In ieder geval doet hij zo; daar gaat het maar om. Ik weet niet hoe ik met die man moet praten. Dat is het erge: ik kan alleen met steriele behaagzucht tegen hem lachen, als een aangeschoten dorpsdominee tegen een filmactrice’.

‘Misschien vindt hij mij aardig’, zei Ankie.

‘Ja, ga jij maar met hem zitten praten. Ik ben er dan toch niet. Jaap, afgesproken: als Heinsberg er is en je ziet mij niet meer, dan ben ik bij Schiller, kom me daar dan maar halen’.

‘Ik kan toch niet alleen op dat feest blijven’, zei Ankie.

‘Ga dan mee; dan gaan we samen naar Schiller. Echt, ik wil Heinsberg niet zien. We kunnen eigenlijk beter meteen beginnen met niet te gaan. De Lavers komen er wel overheen. Ach nee, dat is ook onzin. Hoewel, weglopen als je er al bent... Maar we moeten maar zien’.

Constant was niet in een stemming voor krachtige beslissingen, en ook niet voor een avond met Ankie in de cafè's. Hij hield zich voor dat je je belachelijk maakte met weg te lopen voor een gevaar dat zo makkelijk denkbeeldig kon blijken, en dacht steeds weer aan kunstenaresjes met paardestaarten. Maar wat dan als Heinsberg toch kwam? Weggaan met een beroep op onwelzijn, dat was misschien het beste. Of onwelzijn van een van de kinderen (eerst opbellen naar de oppas?) En als Heinsberg al eerder gearriveerd was? Dan binnenkomen met de woorden: het spijt me, ik ben onderweg

[p. 15]

een beetje ziek geworden, ik kom alleen om....

‘Wat kijk je vies, ben je wagenziek?’ vroeg Loesje.

‘Nee nee’, zei Constant. ‘In zo'n mooie auto, wagenziek! Kijk, Amsterdam. Ik zei het wel, we zitten op de goede weg’.

Toen zij bij de Lavers aankwamen, op een derde verdieping achter de Leidsestraat, waren er nog pas drie of vier gasten. De anderen kwamen groepje bij groepje, en vormden zich tot verschillenden grotere groepen om over hun gemeenschappelijke vrienden en kennissen te praten. Kitty Laver zag er uit alsof zij een grief koesterde tegen de gasten die zich niet zelf konden amuseren, nu zij het toch al zo druk had. Jan Laver stond op de gang in gesprek met twee vrienden. Constant praatte met Jaap, staande bij de stoelen waar Ankie en Loesje in zaten.

Intussen hield Constant de deur in het oog. Hij had wel aan Kitty Laver willen vragen of zij de zuster was, maar er was geen gelegenheid toe. ‘Ik begrijp steeds minder wat je in die baan ziet, met zo'n kluns als baas’, zei Jaap. - ‘Als ik eenmaal in Dublin ben, dan zijn we wel gedwongen om met elkaar op te kunnen schieten’. - En het leven naar eigen smaak, wat blijft daar dan van over?’ - ‘Minder, maar dat lukt toch niet zonder steeds ontwijken’. - Met Heinsberg zal je pas goed moeten ontwijken’. - ‘Ja, ach: eigenlijk komt het maar op één ding neer, tanden inzetten. Dat lijkt me nu weer belangrijker dan leven naar eigen smaak. Ik heb het gevoel dat ik zo vaag en beleefd aan het woorden ben!’

Toen Heinsberg er na een half uur nog niet was, meende Constant dat het tijd werd om aan een feest te beginnen. Ter voorbereiding besloot hij naar de W.C. te gaan, waar hij dan met een nieuwe toon uit zou terugkeren. Hij vroeg de weg aan de gastheer, die luid stond te lachen met zijn twee vrienden, nu in de kamer. ‘In de gang links’, zei Laver, hem verheugd en verwonderd aanziend, en voegde er aan toe: ‘De deur aan de linkerkant’. Hij had een alleraardigst vriendelijk gezicht, vond Constant.

Links in de gang zag hij drie deuren. Hij deed de middelste open en onderscheidde bij het licht van het zwakke ganglampje een paar bezems en de rand van een badkuip. Een lichtknopje kon hij niet vinden. Bij de vlam van zijn aansteker stelde hij vast dat de W.C. hier niet was, maar hij zag een deuropening in de hoek naast het raam, en schuifelde er voorzichtig naar toe langs een droogrek met kleren en verscheidene stapels dozen. Het andere vertrek was een keuken met schalen hapjes en flessen op tafel, en een wieg in de hoek. Hij liet zijn aansteker uitgaan om geen babies te wekken, en nam in het donker een paar van de hapjes.

Terwijl hij overwoog of hij langs de wieg naar de gang zou gaan of dat hij beter de weg terug door de bakdamer kon nemen, hoorde hij bellen en voetstappen naar de voordeur. Daar is Heinsberg, mompelde hij. Nu hij het eenmaal gezegd had deed het hem bijna plezier inderdaad Heinsberg's stem te horen. ‘Lieve zuster’, zei Heinsberg, en Kitty: ‘Wat leuk, wat een verrassing dat je toch kon komen, maar ik dacht het wel’. Laver zelf kwam ook aanlopen; hij riep opgewekt ‘Dag Jan’, en Heinsberg zei ‘Dag andere Jan. Zo, jullie wonen hier mooi. Dat is heel wat meer ruimte dan vroeger, zou ik zeggen’. - ‘Het is moeilijk’, zei Kitty, ‘we raken telkens de weg kwijt, met al dat links en rechts’.

Constant schoof terug naar de badkamer, overwegende dat Kitty misschien iets in de keuken zou komen halen. Het plan om Heinsberg te ontvluchten leek hem nu nogal dwaas, zo onschuldig klonk die man in de gang; tegelijk vroeg hij zich nog af hoe hij Ankie het best kon laten weten van zijn aanstaande vertrek. Of blijven? Eigenlijk voelde hij zich ondernemend, zelfs roekeloos. Waarom nu niet de gang in lopen met een ‘ach... hoe gaat het’ op de lippen, en meteen een aardig praatje klaar over de W.C. die onvindbaar was in dat grote huis?

Maar Heinsberg sloeg als eerste toe. ‘Kan ik mijn handen ergens wassen?’ vroeg hij, en Kitty zei ‘Ja, hier in de bakdamer. Het is nogal een rommel. Wacht, ik zal het licht voor je opdoen’. Constant deinsde terug in de richting van de keuken, en stootte zijn heup tegen een hard voorwerp dat een eindje week toen hij er zijn hand op legde. Als een geboren avonturier begreep hij met een deur te doen te hebben, en toen het licht in de badkamer opging stond hij juist op een groot dakterras, dat met grint bedekt was zodat hij geen voet meer durfde verzetten. ‘Daar buiten het raam ligt nog een heel terras’, riep Kitty. ‘Dat moet je ook eens kijken. Het zal heerlijk zijn voor Pieter als hij een beetje groter is, alleen moet er wel een hek omheen, want je valt er zo af’.

De tekeningen in dit nummer zijn van Peter Vos

[p. 16]

Misschien zou Heinsberg alleen een blik uit het raam werpen, maar Constant meende dat de serieuze vluchteling daar niet op mocht rekenen, en keek om zich heen naar een volgende uitwijkmogelijkheid. Aan de rechterkant werd het terras begrens door de hoge wand van het buurhuis, en daar kon hij toch niet komen, over het grint; recht vooruit was het open, je zag de kruinen van de bomen in de tuin; aan de linkerkant, waar hij stond, was het ook grotendeels open, maar eerst was er het stukje muur waar hij tegen leunde, en hij zag daar een dakgoot uitsteken, ongeveer op navelhoogte. Dit heet nu in Engeland een social climber, zei hij in zichzelf, en hij liep met drie kattepassen naar de goot, die zonder gevaar te beklimmen bleek, want het terras zette zich om de hoek nog een eindje voort. Even later was hij onzichtbaar voor Heinsberg zolang die niet al te ver het terras op liep.

Het was genoeg, want Heinsberg kwam niet. Het licht in de badkamer ging uit, en Constant bleef eenzaam achter op zijn goot, met een hand steunend op de pannen van het aflopend dak. De avond was helder; hij zag een paar sterren, en hij zag ook AMVJ en City, in neonlicht. Een ongewoon kijkje op Mokum, zei hij zachtjes, maar besefte toen dat het gezicht uit de verlichte dakkapel even verderop boven de goot bijna hetzelfde moest zijn. Wat was er achter dat raam? Het feest, waarschijnlijk, hoewel het dan verbazend was dat hij geen geluid hoorde. Nu hij toch in de goot stond, moest hij eigenlijk eens gaan kijken; hij was altijd een liefhebber geweest van dakklimmen, en het was in ieder geval beter dan terugkeren naar de gang en proberen Ankie te waarschuwen. De goot was breed genoeg, en nadat hij zich gebukt had en gezien dat meer dan de halve breedte ervan op de muur van het huis rustte, leek hem de onderneming toelaatbaar voor een huisvader.

Het ongeluk nu was dat Heinsberg, die zich gehaast had om niet al te laat te komen, het veel te warm en te rokerig vond in de kamer. Hij liep naar de binnenkant van de dakkapel toen Constant er juist bijna de buitenkant van bereikt had, en stootte na een paar vergeefse zetten het raam, dat nogal klemde, met een flinke slag open. Constant zag een silhouet achter het raam en hoorde de eerste duwen. Hij bukte zich snel, maar hij bleef zich met drie vingers vasthouden aan het kozijn, en toen het raam openvloog knelde het ze daar tegenaan. Hij was verstandig genoeg om niet los te laten; maar niet zo verstandig of hij gaf met zijn andere hand het raam een zet terug, en toen hij daarbij zijn evenwicht verloor konden de bijna verlamde vingers van zijn linkerhand hem niet houden. Met een grote schreeuw viel hij over de rand van de goot, en even later lag hij roerloos in de tuin.

Dat wil niet zeggen dat hij dood was, of zelfs maar buiten bewustzijn. Hij was onderweg opgehouden door een buigzame boomtak, en vervolgens juist binnen de rand stenen van een rhododendronperk geland in de zwarte aarde. Er kwam alleen niet dadelijk een andere mogelijkheid bij hem op dan roerloos blijven liggen. Hij was grenzeloos verbaasd, en zei hardop tegen zichzelf ‘Ziezo, daar lig ik’.

Het duurde niet lang of hij hoorde aan een poortje rammelen, en daar kwam een groepje redders aanstuiven, Heinsberg voorop. Toen zij hem niet dadelijk zagen, zei Constant ‘Willen jullie mij spreken’, maar hij wist al niet zeker meer of hij dat zei of niet, want op hetzelfde ogenblik bewoog hij zich een beetje en voelde zo'n lelijke pijn op verschillende punten dat hij toen toch bewusteloos werd.

Bij het onderzoek bleek dat hij drie ribben en een enkel gebroken had, en er waren ook een paar kneuzingen. Hij bleef twee weken in het ziekenhuis. In die tijd ondervond hij hartelijkheid van vele zijden, niet in de laatste plaats van Heinsberg, die belast met een onredelijk schuldgevoel de trap af was gestoven en zich de onverwachte woorden uit het rhododendronperk bleef herinneren als de mooiste van zijn leven. Hij was altijd vriendelijk gezind geweest jegens Constant, maar hij vond hem voortaan bepaald een prachtkerel, temeer doordat Constant na zijn val geen last meer had van de steriele behaagzucht.

Niemand kreeg ooit te horen wat Constant precies bezield had, hijzelf verbeeldde zich dat hij het niet goed meer wist. De benoeming in Dublin ging niet door. Eigenlijk was daar toch niemand nodig, maar toen Heinsberg twee jaar later naar Nederland terugkeerde als directeur, konden zij het weer zo goed vinden dat het niet lang duurde of ook Constant werd in de directie opgenomen.

Wij zouden dus kunnen zeggen dat alles op de gelukkigst mogelijke manier was afgelopen, als Heinsberg niet bijna tien jaar later dat auto-ongeluk gehad had, toen er een band sprong terwijl hij negentig reed op de grote weg naar Utrecht. De auto sloeg tweemaal over de kop, en kwam in een sloot terecht. Wonder boven wonder bleef de bestuurder nagenoeg ongedeerd; maar zijn passagier werd zwaar gewond, en overleed op weg naar het ziekenhuis. Die passagier, dat was Constant.