Hollands Weekblad. Jaargang 1

Korte commentaren

Logica en politiek

Het voornaamste resultaat van het rendezvous in Camp David is dus geweest dat enerzijds Kroestjof zijn ultimatum over Berlijn heeft ingetrokken en dat anderzijds Eisenhower heeft toegegeven dat de situatie aldaar ‘abnormaal’ is. Men kon het aldus geformuleerd in de krant lezen: Er is overeengekomen dat de onderhandelingen zich niet in het oneindige zullen uitstrekken maar er is geen termijn vastgesteld, waarbinnen ze afgelopen moeten zijn. Aristoteles zou om dit persbericht geschaterd hebben. De onderhandelingstijd is immers eindig of oneindig, een derde mogelijkheid is er niet. De afspraak tussen de twee politici is dus in strijd met de logica. Gelukkig heeft echter onze landgenoot L.E.J. Brouwer in de twintiger jaren ontdekt dat de oude vertrouwde logica niet voor alles geschikt is. Met name voor de wiskunde is Aristoteles niet subtiel genoeg.

Brouwer stichtte de Intuitionistische Wiskunde die een revolutie in het wiskundig denken betekende. Het principe van de uitgesloten derde werd overboord gezet. Niet niet is niet langer wel. Het is heel goed mogelijk dat een hoeveelheid niet oneindig is, zonder dat men kan zeggen dat ze eindig is. Ook voor de politiek is de intuitionistische logica dus zeer bruikbaar. Door de afschaffing van logische principes kunnen tegenstrijdige zienswijzen naast elkaar voortbestaan, prestiges blijven ongerept, en de vrede behouden.

Nu moeten we de logica ook weer niet helemaal weggooien. In de Belgische ‘Nieuwe Gids’ heeft Dr. J. de Staercke geschreven over de ‘cartesiaanse’ denkwijze van vele Belgen over het Congo-probleem. Deze ‘cartesianen’ menen dat eerst dan onafhankelijkheid kan worden gegeven als de Congo daar in alle opzichten rijp voor is. Nee, zegt De Staercke, het is geen kwestie van rede maar van gevoel. De Afrikanen willen die onafhankelijkheid nu eenmaal, laten wij die dan liever naar ons oordeel te vroeg geven, dan één dag te laat.

Nu schreef Alain al: ‘Wat ons altijd ontbreekt om Descartes te begrijpen is intelligentie’, en zo is het ook hier weer. Natuur-

[p. 10]

lijk beheersen gevoel en rede ons, maar het is de rede die aangeeft aan welke van beide het meeste gewicht moet worden toegekend, althans zo behoort het in de politiek te gaan.

Het is met behulp van de rede dat De Staercke tot zijn conclusie komt. De anti-Cartesianen passen de Cartesiaanse synthese dus het beste toe.

Ex-minister Hemelrijk krijgt trouwens zijn kans nog wel als over twee jaar de boel in het honderd loopt. Jammer alleen dat dan de Congolese voormannen, met wie hij nu zo goed kon opschieten, weer veel radicaler zijn geworden.

B.C.

De toekomst der religie

De hervorming is een treurige zaak. Wie de tentoonstelling over Adriaan VI, de enige Hollandse erfgenaam van Petrus, bezoekt en zijn tijd beziet moet wel tot de conclusie komen dat de christelijke godsdienst toen aardig aan het verzanden was. Zonder kerkhervorming zou dit proces ongemoeid zijn voortgegaan en zou het Christendom de negentiende eeuw niet gehaald hebben.

Maar nee, Maarten Luther moest de misstanden zuiveren en de reformatie brengen. En toen kon Ignatius van Loyola niet achterblijven. Hij viel van een paard en de contrareformatie begon. Sindsdien staat de kerk op twee benen. De Turken zijn vervangen door de Russen, maar Katholicisme en Protestantisme bestaan nog steeds.

Een paar eeuwen uitstel heeft de kerkhervorming gebracht maar nu is het eind in zicht. Typische stuiptrekkingen als de kerkbouwactie (terwijl de kerken leger staan dan ooit) en het wereldconcilie (om de twee rachitische beentjes tot één stevige poot te verenigen) wijzen hierop. Het recente besluit van de Paus om de ouvrierprêtre af te schaffen is een bewijs te meer. Men kent deze merkwaardige kwestie die in Frankrijk veel opzien heeft gebaard. In de Franse kloosters was het werk door verregaande luiheid tot het nulpunt teruggelopen. Zelfs de cognac werd nog maar mondjesmaat gebrouwen en dan nog grotendeels zelf opgedronken. Het Franse episcopaat heeft toen arbeiders aangesteld om verkleed als geestelijke in de kloosters te gaan teneinde de kloosterlingen weer te activeren. Dit bedrijfsapostolaat werd echter een grote mislukking. De arbeider-priesters pasten zich namelijk helemaal bij hun nieuwe milieu aan en vervielen zelf ook tot de zonde der ledigheid. Hieraan heeft het Vaticaan dan nu een eind gemaakt.

Meen echter niet dat de tijd van Rede, Humanisme en Dogmaverwerping is aangebroken. Een andere religie zal de geesten veroveren. Ondanks Makarios, de sjah van Iran, Kishi, Oe Noe, Adenauer, Plon, Gabriel Marcel, Bengt Jonzon, William Penn, Frank N.D. Buchmann, Hitler, radio Moskou, Rajmohan Gandhi en A.R. Burger geloof ik niet dat de Morele Herbewapening een goede kans maakt.

De Jehova-getuigen staan voor de deur, zelfs vaak met de voet ertussen. Zij hebben begrepen dat deze tijd een schijn van rede vraagt en bewijzen u glashelder dat allerlei dingen gaan gebeuren omdat het in de Bijbel staat. En wat daarin staat is onweerlegbaar. Waarom? Omdat het in de Bijbel staat. Nog steeds het oude misverstand dus, maar door deze getuigen (à charge?) met fris fanatisme toegepast.

B.C.

Dorus voor Elsevier

Van iemand die het kostbare initiaal V. misbruikt heeft Elseviers Weekblad van 10 oktober jl. in de radio- en televisierubriek een wel uitzonderlijk platvloers stukje gepubliceerd over de recente televisie-uitzending van Hugo Claus' ‘Een bruid in de morgen’. Dat een dergelijk subtiel en bewogen geschreven toneelstuk, waarin nu eens niet Jordaantierelaars, schippers (naast God), andere rosse zeefiguren of handenwringende atoomgeleerden voorkomen, aan deze scribent is voorbijgegaan is nog tot daaraan toe. Culturele prestaties zouden bij onze volgens de wet der grote getallen opererende omroeporganisaties niet zo schaars zijn als twee miljoen kijkers ze au grand complet naar waarde zouden schatten.

Ergerlijk is wel het fatsoensrakkersrelletje, dat deze figuur aan de uitzending vastknoopt. Hij deelt eerst heel zedig mee dat ‘een oude journalistieke adat’ voorschrijft alle zelfmoordberichten uit de dagbladkolommen te weren - ja, ja, kom daar nú nog res om! - en legt dan de goorlingen in Bussum in de mond: kom, laat ons nou eens lekker begaan. De navrante zelfmoordscène uit het stuk wordt dan met Elsevierjournalistieke vlotheid als puur sensatiegeval voorgesteld en tenslotte heet het: ‘Om kwart over elf was het fraais geëindigd, bijna een uur later dan was aangekondigd. Twee miljoen mensen hadden onder een kopje thee aanschouwelijk onderwijs genoten in verwording, verpaupering, incest, vuig egoïsme, zelfmoord. Geef ons dan in 's hemelsnaam maar de hele avond Dorus. Geen grote en hoge kunst doch wel levensecht. Dan behoeven onze zonen en dochteren niet de kamer te worden uitgezonden en wij kunnen

[p. 11]

na afloop, zonder kalmerende slaappoeder, naar bed.’

Natuurlijk gun ik deze verslaggever een heel jaar een levensechte Dorus - privé en aan huis welteverstaan - maar dat hij zelf zo levensvreemd is niet eens te weten met welk een simpele handbeweging hij die avond zijn zonen en dochteren in de ongetwijfeld gezellige huiskamer had kunnen houden en hoe de fijnbesnaarde familie V. het vieze slaappoedertje had kunnen vermijden, verbaast me. Maar kom, 't is gebeurd en de volgende vrije avond dan maar mét zonen en dochteren naar Saint German des Prés, editie Rembrandtplein, waar niet alleen van Dorus maar ook nog van de al even levensechte Heintje Davids valt te genieten. Daar is tenminste voor de jeugd wat te leren en moe kan ook nog eens lachen.

Laat dan vlak onder dit V.-proza van Cor van der Lugt Melsert, die toevallig wel iets van toneel afweet, een redelijke en over het geheel prijzende beoordeling van deze televisie-uitzending zijn afgedrukt! Inderdaad, Elsevier biedt altijd voor Elck wat Wils. En zou Dorus door die verwarrende pluralis majestatis zich niet in het adres kunnen vergissen?

J.H.W.V.

A.J.G. Strengholt's ‘werkelijk leven’

A.J.G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij N.V. te Amsterdam heeft een prijsvraag uitgeschreven voor een oorspronkelijk Nederlandse roman van positieve strekking. Dat bericht zal niemand verbazen, net zo min als het feit dat dadelijk hierop weer een stukje van negatieve strekking moet verschijnen. Voordat ik dat stukje op mij nam heb ik mij dan ook ernstig afgevraagd of het niet oorspronkelijker dan Nederlands zou zijn zich nu eens van alle strekking te onthouden en daarmee van het verspreiden van verdere nationale neerslachtigheid. Maar de natuur blijkt te sterk; ik kan die bleke puddingzin toch niet met rust laten. Kijk, daar staat hij, bibberig van bezorgdheid: ‘Veel prijs zal worden gesteld op het belijden van levenswaarden, zonder welke de mens, in een tijd van verbijsterend technisch vermogen met de daaraan verbonden wanhoopsfilosofie en afbraaklitteratuur, niet werkelijk leven kan.’

Nemen wij van de gelei slechts tot ons dat fijn-lila nahapje ‘niet werkelijk leven kan.’ Het smelt dadelijk, heel juist. En proeft U iets? Neen, ik ook niet. Werkelijk Strengholt, leden van de jury, moeten wij daar dan op leven, laat staan wérkelijk leven of is het werkelijk léven?

Dat zijn flauwe, brutale grappen op onze mooie zin; ik hoor het U al denken. U wijst mij streng terug naar de tekst en inderdaad, daar staat dat het levenswaarden zijn ‘zonder welke wij niet werkelijk leven kunnen.’ Nu in het midden latend wat U met levenswaarden precies, of zelfs maar ongeveer, bedoelt - het artikel wordt in verschillende uitvoeringen verhandeld van Peking tot Pentagon - zou ik mij willen beperken tot de dringende vraag hoe het eruit ziet, het soort leven, dat U het beste voor ons dunkt. Is het wat ik dezer dagen heb waargenomen op een avondje in de provincie? Daar waren nu alle voorwaarden voor Uw werkelijk leven aanwezig: louter mannen en vrouwen wier gelaat door positieve strekking geheel was uitgestrekt, allen belijders van levenswaarden, en niet te vergeten een vrij groot aantal van hun hoeders, zij het dat zij voor de gelegenheid van verschillende zuilen waren gestapt. Werkelijk Strengholt, ik weet ook niet goed wat werkelijk leven is, maar dat het daar niet voorhanden was, dat weet ik wel zeker. Slechts de hoeders toonden onder elkaar nog enige sporen van levenslust, maar voorzichtig, want zij werden gadegeslagen en dan, hun levenswaarden waren niet geheel dezelfde. En de anderen? Half verscholen in de bittere oude mist van sigaren stonden zij bij elkaar, zwijgend op stijve benen of vreugdeloos kauwend op elkaars gestolde zinnen, inderdaad als beten zij in lood. Dit was nauwelijks leven meer, eerder een soort bewegen op zwakstroom.

Ik geef toe, niet altijd is hier het leven zo in waarden verstijfd, niet alle belijders hebben het leven geheel verleerd, maar als het om werkelijk leven gaat dan zie ik dat toch eerder in de niet-belijders. Daarmee kom ik op mijn laatste vraag; is in ons land nu wel enige noodzaak voor zo'n op positieve strekking geknipte roman, zelfs uit het oogpunt van missie en zending? Het lijkt mij niet. De wanhoopsfilosofie of afbraaklitteratuur die U zo schadelijk voor ons vindt, wordt hier hoogstens door één pro mille gelezen, meestal haastig en dan netjes bijgezet in aardige Pas-Toe rekjes. De enkele echte adepten, de ongelukkigen die zo driftig te werk zijn gegaan dat zij met Uw waarden per ongeluk hun levenslust hebben meegesloopt, zijn zij ertoe gedreven door zorg voor ‘ons verbijsterend technisch vermogen?’ Neen Strengholt, het zal meer zijn uit wanhoop over der belijders verbijsterend onvermogen.

A.L.S.