Hollands Weekblad. Jaargang 1

Politiek debat zonder intelligentie
door A.F. Luyendijk

Karakteristiek voor de algemene politieke beschouwingen, waarmee verleden week de begrotingsdebatten zijn geopend, was het gebrek aan intelligentie in die beschouwingen en het nog grotere gebrek aan intelligentie in het antwoord van de minister-president. Ik bedoel niet de literaire, briljante intelligentie, maar de politieke intelligentie, die altijd beperkt is tot een klein gebied en die op dat gebied kan verrassen en boeien, ook al is de luisteraar het met de doelstellingen van de spreker oneens. De politiek van het kabinet werd niet intelligent aangevallen en, voorzover er van een aanval sprake was, evenmin intelligent verdedigd.

Waarin culmineerde de aanval van de oppositie? In het vraagstuk van de Lauwerszee - een uitgestelde motie - en later in een al te doorzichtig geharrewar over het polsen van oud-minister Stikker voor Defensie na het ontslag van Van den Bergh. Twee kwesties, die men met de beste wil ter wereld niet als politieke kwesties kan beschouwen, waarmee het kabinet staat of valt. Een armzalig hoogtepunt dus.

Waarin culmineerde de verdediging? In een uiterst vaag gefilosofeer over de ‘nieuwe lijn’ van het kabinet door de minister-president en de regeringsgezinde fractievoorzitters, abstract onzakelijk zoeken naar een vlaggetje, dat de lading toch niet kan dekken. Eveneens een armzalig hoogtepunt dus.

*

In zijn antwoord moet de heer De Quay varen op het kompas van de ministers en de staatssecretarissen. Zijn eigen staatssecretaris, Schmelzer, fungeert tevens als particulier secretaris. De Kamervergaderingen met De Quay erbij moeten voor hem buitengewoon vermoeiend zijn. Hij noteert, redigeert, corrigeert en is steeds maar in de weer achter de regeringstafel. Als de stukken door de activiteit van de secretaris gereed zijn en het antwoord kan beginnen, krijgt men een monotone voorlezing van de verschillende papieren, die ook allemaal in een verschillende stijl gesteld zijn, een zeer slechte stijl vaak, die door De Quay letterlijk wordt overgenomen.

Zo was het ook verleden week. Alleen toen hij na zijn weinigzeggend antwoord over het ‘zakelijke’ beleid, mocht praten over de maatschappelijk-levensbeschouwelijke grondslag van het kabinet, was De Quay zichzelf. Dat wil zeggen: De Quay van de Nederlandse Unie, die zich ook tot de vage beginselen van de Nederlandse Volksbeweging voelde aangetrokken, de man, die denkt dat hij door het hanteren van een stuk of wat mooiklinkende begrippen de gecompliceerde moderne maatschappij even kan ‘vernieuwen’. Dit irritante kwasi gefilosofeer brengt De Quay dan eindelijk met stembuigingen, ja zelfs met stemverheffingen. Maar hij had succes, want èn Romme èn Oud waren verrukt.

*

Wat echter deed de socialistische oppositie?

De heer Burger deed in elk geval geen aanval op de zwakke plek van de regering, de vrijere loonvorming en de moeilijkheden daarbij over de interpretatie van de richtlijnen. Zeker, Roemers had in juni scherpe kritiek gegeven, maar alleen op het beginsel. Sedertdien is er in de praktijk genoeg gebeurd om er nog eens op terug te komen, de regering om tekst en uitleg te vragen en de regeringsverwanten wakker te schudden en extra te activeren. Burger deed het niet. Hij richtte zijn aandacht op de inpoldering van de Lauwerszee, een waterstaatkundig project, waarvoor op de begroting geen geld is uitgetrokken. Hierover is vooral in het noorden van het land rumoer ontstaan, dat resulteerde in een petitionnement. Actuele onrust dus.

Nu is de veiligheid daar in het noorden van geen geringere betekenis dan in de andere streken van het land, maar dat de oppositie zo verschrikkelijk geschokt was dat zij met een motie moest komen - die behandeld zal worden bij de begroting van Verkeer en waterstaat - dat kan er bij mij niet in. De Lauwerszee is geen grote politieke kwestie die in een algemeen politiek debat aan de or-

[p. 4]

de moet komen. Het was een speculeren op het onbehagen van een groep der bevolking, een bewijs van armetierigheid. En nog veel armetieriger vond ik Burgers plotselinge getroffenheid door het beruchte artikel in Elseviers Weekblad over de nieuwe minister van defensie. De heer Burger behoort Elsevier, het blad dat jaar in jaar uit de partij waarvan hij deel uitmaakt, beklad heeft, niet als bron te gebruiken voor het vragen van inlichtingen over de politieke gezindheid van een minister. Het oprakelen van deze zaak, het oprakelen van de zaak-Van den Bergh en het oprakelen van de pogingen om de heer Stikker in het kabinet te krijgen, het zijn symptomen van oppositionele schraalheid, van een tekort aan zakelijk oppositioneel vermogen.

Ik krijg weleens de indruk dat het verdwijnen uit de regering voor de socialisten een schok is geweest, die zij moeilijk te boven komen. Zij zijn feitelijk in hart en nieren gouvernementeel, zij willen graag regeren en menen dat zij de enigen zijn, die dat goed doen - misschien wel terecht. Zij voelen zich niet thuis in de oppositie, die hun minderwaardigheidsgevoelens bezorgt. Of vertrouwen zij er teveel op, dat hun kracht buiten het parlement ligt? Dat zou er dan de oorzaak van kunnen zijn dat Burger zo weinig over de praktijk van de vrijere loonpolitiek zei. Wil hij die buiten de politieke sfeer houden om het maatschappelijke conflict niet bij voorbaat onzuiver te maken? Maar dan zou hij zijn taak als oppositieleider in de Tweede Kamer hebben verzaakt en blijk hebben gegeven van minachting voor de constitutionele verhoudingen.

Wonderlijk is het dat er nog altijd een liberale oppositie bestaat in de Kamer. Niet tegen de regering, doch tegen de socialisten. Een oppositie tegen de oppositie. De parlementaire techniek van de heer Oud is zo verstard, dat hij alleen nog maar levendig en pienter kan doen als hij tegen de socialisten van leer mag trekken. Daarop zit hij uren gespannen te wachten en je ziet hem van vreugde trillen, als hij de gelegenheid krijgt en naar het spreekgestoelte snelt. Wat De Quay niet heeft kunnen zeggen, omdat hij daarvoor de kwaliteiten niet bezit, doet Oud dan wel. Zo vlak en saai als zijn gewone beschouwingen thans zijn - hij gedraagt zich als een steunpilaar van een zuiver parlementair kabinet - zo fel en agressief, en heel vaak ook scherpzinnig, is hij, wanneer hij de socialisten te lijf kan gaan. Dan opponeert hij weer, dan komt de oude kracht terug, die de V.V.D. de verkiezingswinst heeft opgeleverd, dan weet hij de schare achter zich van de ‘liberalen uit anti-socialisme’, van De Telegraaf en van Elsevier, dat hij dan ook echt niet durfde te veroordelen in de Kamer.

*

Dat het kabinet zich niet behoorlijk heeft hoeven te verantwoorden voor zijn loonbeleid in de laatste maanden, vind ik het somberste symptoom van deze beschouwingen. Ik heb na het debat in juni betoogd dat de politieke strijd buiten het parlement zou worden geleverd. Die strijd is begonnen, maar de Kamer zwijgt erover en accepteert zonder meer dat de minister-president over die ontwikkeling zwijgt. De anti-revolutionair Bruins Slot was de enige, die op voorzichtige toon om inlichtingen vroeg. Tweemaal zelfs. Maar De Quay zweeg. In tweede termijn onderbrak hij zijn redevoering een paar minuten om naar een blaadje papier te zoeken. Men hoorde toen alleen geritsel door de microfoon. Ik wil dus rekening houden met de kans dat hij een krabbeltje van staatssecretaris Roolvink was kwijtgeraakt. Misschien ook was er een stukje filosofie verdwenen, het doet er weinig toe. De Quay heeft helemaal niets over de conflicten bij de loononderhandelingen gezegd, dat als een antwoord kon worden beschouwd. Romme probeerde de regering te verdedigen door zich op hoge toon kwaad te maken over de directie van de Arbeiderspers. Maar dat was een afleidingsmanoeuvre en bovendien een diskwalificatie van vrijwel alle werkgevers in de grote grafische bedrijven, die in de onrustige dagen aan hun personeel hebben verteld dat zij het geld best wilden geven, maar dat het college van rijksbemid-

[p. 5]

delaars het nu eenmaal niet had toegestaan. Ook rooms-katholieke werkgevers, prof. Romme.

Verder: niets over onze betrekkingen met Indonesië, geen enkele concrete uiteenzetting over Nieuw-Guinea, geen duidelijk standpunt inzake het garantiebeleid in de landbouw, miniem weinig over de principiële moeilijkheden met de Mammoetwet en met de Algemene kinderbijslagwet, niets over het zeer actuele probleem van het stakingsrecht, vrijwel niets over culturele vraagstukken.

*

In ons parlementaire stelsel met zijn vele partijen is men aangewezen op kabinetten, die coalities zijn van minderheden. Het is dus voor geen partij mogelijk zonder compromis mee te regeren. Het kan belemmerend werken, het kan ook goed gaan zoals reeds vaak in het verleden is gebleken. En buiten de kleine werkelijkheid van de Nederlandse politiek ligt de veel hardere werkelijkheid van de economie, die andere wetten heeft, waaraan men moet gehoorzamen om geen chaos te veroorzaken. Het is gelukkig dat er een paar ministers in dit kabinet zijn, die dat goed beseffen. De Miljoenennota bewijst het. Het is echter niet genoeg. Een minister-president, die zo weinig overtuigend het beleid verdedigt en een Kamer, die daarmee tevreden is, zij kunnen de chaos veroorzaken. Maar de schuld zal dan bij Kamer en regering liggen, niet daarbuiten.