Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek eerste jaargang · nummer 16 · 2 september 1959

Een meisje uit zürich

Arthur Koestler, die al zover is gekomen dat hij als heer op leeftijd de zeden van de jeugd gaat bestuderen, vertelde laatst in de Observer dat hij in een Zürichse boekhandel een meisje dat een boek over het sexuele probleem zag, aan haar vriendin had horen vragen: ‘Waarom probleem?’

Wat een allerliefste vraag! Zulke meisjes brengt onze verlopen beschaving toch nog maar op. Niet dat zij welingelicht genoemd kunnen worden: er zijn zoveel mensen die zich zorgen maken over hun sexuele handelingen, dat er nog genoeg materiaal is voor een probleem. Het mooie is dat zij niet vroom opzij kijkt, en toch ook niet begint met te veronderstellen dat haar sexuele leven een geheimzinnige en gecompliceerde ervaring zal zijn die in boeken opgehelderd moet worden. De populariteit van problemen in deze tijd brengt het gevaar mee dat mensen die er geen last van hebben zich abnormaal gaan voelen, en vervolgens proberen ze aan zichzelf op te dringen. Het lijkt soms de moeite waard eraan te herinneren dat problemen

er eigenlijk zijn om bestudeerd, niet om ondervonden te worden; dat dat de toestand van normaalheid is. Als wij onze persoonlijke vrijheid niet willen benutten, is het beter dat toe te geven, in plaats van onoverwinnelijke obstakels te fingeren - voorzover zij er werkelijk zijn, is het al erg genoeg.

Verder loopt het meisje van Zürich toch een behoorlijke kans op moeilijkheden vroeger of later, bij de beoefening van haar sexuele vrijheid. Wat moet zij beginnen met de gevoelens die zij ondervindt, en die zij opwekt? Zulke moeilijkheden kunnen niet worden samengevat tot een probleem, want een principiële oplossing is er niet voor. Vandaar misschien dat de belangstelling er voor sterk is afgenomen sinds de tijd toen wij nog gebukt gingen onder strenge sexuele levensvoorschriften. Zoals wij nu nog kunnen waarnemen in kringen van culturele achterblijvers, compliceren de gevoelens zich geweldig wanneer de verovering van een bedgenoot een lange en omslachtige procedure vergt. Daar wordt dan over gebab-

[p. 2]

beld en geschreven, met het gevolg dat beginnelingen menen dat het er allemaal bij hoort, en zich beijveren om eveneens verbluffende dingen te voelen. Op die manier ontstaat een hele liefdescultuur, samengesteld uit een machtige hoop onzin die er het verderf van is, en een klein hoopje warme ondervinding dat wij missen als het weggeveegd is met de rest.

Tegenwoordig horen wij over gevoelens niet meer spreken, behalve door arme verlaten mensen en in ouderwetse romances van de populaire pers. In plaats daarvan krijgen wij eindeloze verzekeringen van jan en alleman dat zij telkens weer in nieuw gezelschap naar bed zijn geweest. Een kriebeling vooraf en verveling achteraf mogen wij veronderstellen, verder niets. Over hoe het ging, geen woord; nog veel minder vernemen wij of iemand enige vluchtige verschijnselen van affectie bij zichzelf heeft waargenomen. Allen proberen de indruk te geven dat zij ijskouden zijn; geen ogenblik komt het bij hen op dat zij ons juist interesseren in de mate waarin zij meer te bieden hebben.

Dat hoor je vooral van mannen, legt men ons dan uit, en dat komt doordat zij altijd bang zijn dat zij misschien geen mannen zijn; het kan hun dus niet schelen of het je interesseert, zij willen alleen zichzelf steeds bevestigen dat zij het zijn, dit is psychologie en zielig, je moet dus goed luisteren en vriendelijk antwoorden. - Dat is een sterk argument, wij antwoorden dus vriendelijk. Intussen valt het ons op dat er meer dan wij wel eens dachten te zeggen is voor de oude repressieve zeden, die zulke kolensjouwersconfessies eenvoudig uitsloten. Het lijkt soms of wij met de erkenning van het sexuele probleem de koekoek in ons nest gehaald hebben. Aan de vereende vreugden van hart en lichaam komt men evenmin toe als tevoren; iedere kans om de vrijheid te benutten wordt besteed aan een nieuwe overwinning op het probleem.

Misschien krijgen wij een te sombere indruk als wij alleen luisteren naar onze zegslieden. Het is aan te nemen dat er meer gevoelens ondervonden worden dan naverteld;

tactiek en soms discretie leggen een zekere zwijgzaamheid op. Niettemin, het zou dan beter zijn om over deze dingen helemaal te zwijgen, in plaats van voortdurend gelijk te geven aan de schrale zielen voor wie de vrijheid niets anders is dan het weiland voor de stier. De typische minnaar is misschien nooit zo'n langademige dwaas geweest als hij achteraf lijkt, en misschien ook niet zo'n onnozele cynicus geworden als hij nu probeert te doen voorkomen, overtuigd dat de onmacht om liefde of verdriet te voelen het kenmerk is van de ware mannelijkheid; maar de manier waarop er over hem gepraat wordt kan niet zonder invloed blijven op zijn manier van doen.

Wij worden er door de toestand onder de vrije zeden op het ogenblik met kracht aan herinnerd dat iedere vrijheid de lastige verplichting meebrengt om een eigen gedragslijn te bepalen. Zoals de ene Rus tegen de andere zei, in een tekening die geloof ik in een Amerikaans blad gestaan heeft: ‘En als de Amerikanen kwamen, dan was het de hele dag keuze, keuze, keuze’. Over het algemeen zou hem dat meevallen: stevige beginselen van conformiteit wijzen de nieuweling de weg, maar in het geslachtsverkeer is de toestand tamelijk anarchisch. Openbare instanties: overheid, pers, hospita's houden het met min of meer nadruk op de oude nette zeden, maar in de dagelijkse omgang wordt men aangemoedigd om zijn krachten geregeld te beproeven, en wordt onthouding gestraft met gevoelens van minderwaardigheid. Geen wonder dat de beginnende minnaar zich makkelijk laat wijsmaken dat er ook voor hem een sexueel probleem bestaat. Niemand kan hem met zekerheid zeggen wat hij hoort te doen, en hij heeft al eens gehoord dat de hele wereld in problemen verstrikt zit, dat komt dus uit. Dat de vrijheid indertijd bedoeld was als oplossing voor het probleem, en dat er hoop bestond op betere, minder gedwongen menselijke verhoudingen, kan haast niemand hem meer vertellen.

Maar misschien heeft het meisje van Zürich geluk gehad en is het haar wel verteld, of weet zij het vanzelf. Je doet aan de liefde, denkt zij dan, omdat je door iemand sterk aangetrokken wordt en soms gewoon voor de gezelligheid; wanneer je dan iemand vindt die je nog sterker aantrekt dan gewoon, en die bovendien aardig is, dan trouw je met hem. Waarom probleem? - en inderdaad is er natuurlijk geen probleem. Er zijn alleen moeilijkheden, van jongens die teruggaan naar Amerika of weg naar Zweden; van een braaf vriendje dat het allemaal veel

[p. 3]

te ernstig had opgevat en een heer op middelbare leeftijd die misschien wel scheiden wou; van huilerige ochtenden wanneer een voordeur dichtvalt aan een lege straat, en sleetse weken met als-ik-niet-van-je-hield-zou-ik-het-wel-zeggen. Dat zijn de noden van de menselijke vrijheid, die grotendeels vermeden hadden kunnen worden als zij met een lint was blijven spelen op het terras, in afwachting van een vrijer met een ruiker. Soms vallen zij minder hard dan anders; op hun ergst zijn zij genoeg voor een besluit om verder van deze ellende af te zien, en met de eerste de beste willige aap in het huwelijk te treden. Vandaar dat de dichter (Robert Graves) zingt: ‘Waarom toch zoveel aardige intelligente meisjes / Trouwen met onmolijke mannen?’

Het zou misschien het beste geweest zijn om dat besluit maar dadelijk te vatten, als er niet de overweging was dat de ondervinding van noden meer op leven lijkt dan de afwachting op het terras, en dat zij goed zou kunnen zijn voor het begrip van de ruime vervangbaarheid en de volmaakte onherhaalbaarheid van iedere liefde. Al klinkt het in de beschrijving altijd liever en soepeler dan het in de praktijk verloopt, het is toch mogelijk het ongeveer zo op te vatten en een aannemelijke motivering van de sexuele vrijheid in menselijke termen te bewaren. Het is eigenlijk het toppunt dat wij nog verrast zijn door die koele woorden van het meisje van Zürich; maar de sexuele vrijheid heeft tot nu toe een wat louche karakter behouden, gesaboteerd door behoudzieke machten aan de ene kant en misbruikt door intellektuele en commerciële profiteurs aan de andere. Zij lijkt nog steeds een beetje op een verschijnsel van cultuurverval uit genotzucht, terwijl zij juist een onmisbare gelegenheid biedt om minder willekeurige vormen te geven aan het menselijk bestaan.

J.J.P.