het hem makkelijker vallen, op de leeftijd van vijf-en-twintig jaar, om over zichzelf te praten dan over anderen; ten tweede geeft hij voortdurend levensvoorschriften, en dat wordt in Engeland niet op prijs gesteld, zodat hij ondanks al de moeite die hij neemt om duidelijk te maken dat hij alleen zichzelf commandeert, toch al last heeft gekregen. Misschien had hij beter de aanmerkingen op zijn eigenwijsheid en bemoeizucht kunnen riskeren. Zoals hij nu te werk gaat, krijgen wij de indruk dat hij van 's morgens vroeg tot 's avonds laat bezig is met het oplossen van zijn problemen en het sorteren van de nieuwe problemen die dan rijzen, en die hij in volgorde ter hand wil nemen. Als zijn leven zo verloopt, is hij een intellektueel monster, en zou hij de autobiografische vorm moeten gebruiken om ons te laten zien hoe hij het leven in een schijnbaar menselijke gestalte ondervindt.
Intussen toont hij intelligentie en doorzettingsvermogen te over. Hij begint met te vertellen dat hij lang het gevoel heeft gehad dat het leven leeg was voor hem, helemaal zinloos of verkeerd. Toen is hij het gaan opvullen, van zin voorzien en rechtzetten. Relaties met de natuur, met de medemens, met God: alles maakt hij zelf, en tenslotte meet hij zich met het probleem van subjektiviteit en objektiviteit; hij doorbreekt de absurditeitsbarrière, en hij hervindt de onsterfelijkheid zonder dat hij naar het paradijs hoeft. Niet voor Holroyd de hoge waarheden die uit de lucht komen vallen. Voor alle onmogelijkheden weet hij een mogelijkheid, niet een voor altijd en voor iedereen openstaande misschien, maar dat zegt hij ook niet. Leven is creëren, zegt hij, en hij geeft ons al tal van volgende problemen op, die hij zal behandelen in de ene na de andere quasi-continentale poging tot levensbeschrijven.
Zo'n manier van werken lijkt mij in beginsel
uitstekend. Wij zijn niet het geringste respect verschuldigd aan de termen voor onze onmacht die wij zelf bedenken of door anderen opgedrongen krijgen. Zolang het duurt zullen wij moeten leven, en als de termen van vergeefsheid en wanhoop ons niet bevallen, is er geen steekhoudend argument waarom wij geen andere zouden maken. Het enige wat wij in acht moeten nemen, is de ondervinding van het leven. Met holle stem positieve dingen zeggen, die alleen verdedigd kunnen worden met het argument dat niemand er bepaald de onjuistheid van kan aantonen, dat brengt ons nergens; maar het geluid van iemand die doet alsof het hele leven samen te vatten is in problemen, zodat de betekenis van het leven niets anders is dan de oplossing ervan, dat helpt ook niet veel. Het geeft dan ook naar mijn smaak zijn ongeldigheid al aan met een overmatig gebruik van abstracte woorden. En wat voor abstracte woorden, bij Holroyd! Values, values, values; relationships; levels of meaning; communion with an objectively real Being; participation in an unconditionally affirmable ultimate reality.
Ik geef nog een klein citaat, dat de wortel van alle kwaad aanwijst: All experience which is not value experience is sterile. Een verderfelijke opvatting, is dat. Alle ondervinding die alleen van waarde is, is steriel, zou ik liever zeggen. De kunst is om een begrip van het leven te maken dat de ideeën van waarde in een soort evenwicht houdt met de concrete ondervindingen, waarvoor helemaal geen waarde vastgesteld kan worden; in een gebrekkig evenwicht bij voorkeur, anders wordt het te glad en te apollinisch.
Als dat niet de kunst is, geeft het toch in ieder geval de kans op een beter leesbaar boek dan Flight and Pursuit.
Auteursrechtelijk beschermd