Hollands Weekblad. Jaargang 1

Brief uit Bonn
Duitsers in soorten
door O. Montagne

In Bayreuth is het mystieke zwijmelen en daveren weer niet van de lucht: vijftig duizend bezoekers hebben de pelgrimstocht naar de Richard Wagner Festspielen ondernomen. Maar de overheid van de heilige Wagner-stad is niet tevreden. Alweer is de bondspresident, prof. dr Theodor Heuss, niet op de openingsavond verschenen ook al had men hem dan voor de tiende maal in zijn nu tienjarige ambtstijd uitgenodigd.

Het helpt niet meer dat Heuss 12 september president af zal zijn. Diep in de Bayreuthers knaagt de pijn, want zij weten sinds enige dagen zeker dat Heuss niet door een hardnekkig toeval vervolgd opnieuw heeft afgezegd. Heuss houdt niet van Wagner en hij heeft dat nu bijzonder hardop gezegd.

Men had in Bayreuth overigens uit de tienjarige ambtsperiode van Theodor Heuss betrekkelijk eenvoudig kunnen leren, dat de litterator en historicus Heuss een van die Duitsers is, die een aantal trekken in het ‘Duitse wezen’ weigert te aanvaarden. Niet één, maar vele van die trekken kan men terug vinden in het idool van Bayreuth, Richard Wagner.

Heuss nu heeft dezer dagen Bayreuth het geweldige affront aangedaan langs en vrijwel door de stad te rijden naar een heel onbelangrijk openlucht-theater te Luisenburg (vlakbij Bayreuth) om daar een volmaakt niet wereldschokkend toneelstuk te zien opvoeren. In Luisenburg begon Heuss, ironisch lachend, met de opmerking: ‘Für

[p. 4]

mich bleibt Bayreuth stets die Stadt Jean Paul's’ en toen de voorzitter van het ‘Jean Paul Gesellschaft’ de president zeldzame litteratuur over deze Bayreuther dichter overhandigde zei Heuss na enig bladeren: ‘Der kommt aus Bayreuth und bringt nichts von Wagner mit’.

Dat was nog niet helemaal alles, want tien minuten later deelde Heuss goedgeluimd mee: ‘Ich kann mich schon denken dass die Bayreuther auf mich böse sind weil ich nicht zu ihnen komme. Ich bin auf das Grundgesetz vereidigt und im Grundgesetz steht nichts von Richard Wagner’.

Het ligt voor de hand, dat voor de ‘Freunde von Bayreuth’ de officiële boot - al is het dan niet die van ‘der Fliegende Holländer - toen met een schok aan was. Deze officiële vrienden verklaarden dan ook officieel via hun voorzitter: ‘Ich habe begründete Hoffnung dass in Bonn mit dem Thronwechsel auch ein Gesinnungswechsel eintritt’.

Wellicht verwacht men bij genoemde vrienden meer van een ietwat agrarisch gespecialiseerd man als Lübke, hoewel deze speculatie ons een weinig voorbarig lijkt. Per slot was niet alleen Heuss niet naar Bayreuth gekomen, ook de bondskanselier en de bondsdagpresident, de heren Adenauer en Gerstenmaier, hadden belet gegeven; men schijnt daar in Bayreuth maar niet te kunnen begrijpen, dat de betekenis van een politieke vertegenwoordiging bij culturele gebeurtenissen een zaak is waar veel over gediscussieerd kan worden. De politieke vertegenwoordiging in Bayreuth bijvoorvoorbeeld tijdens de jaren 1933-1945 heeft mede weinig stimulerend op mensen als Heuss gewerkt. Ook bij de meest hemelse accoorden in Bayreuth blijft de stoel van de Führer leeg.

*

Mochten late Vijftigers of jonge Zestigers in hun neiging naar nieuwe poëtische vormen op een ongelegen ogenblik zonder inspiratie geraken, dan zouden wij hun in alle ernst willen adviseren een telefoonboek van Braunschweig te bestellen. Een Oberinspektor van de Bundespost, zekere dr Räke, is daar tot de ontdekking gekomen, dat de Duitse telefoonboeken (27 voor het hele bondsgebied) steeds meer de omvang en uitvoerigheid van Konversations Brockhausen begonnen te krijgen. Deze dr Räke nu heeft in Braunschweig een begin gemaakt met zijn experiment, dat meer dan een praktische betekenis dient te krijgen.

Hij heeft in de 194 van de 310 overgebleven pagina's van zijn levenswerk een scheut artistiek genie gegoten, waardoor nieuwe woorden in spontane generatie overal ontsproten: alsof Braunschweig eigenlijk Dublin was en Oberinspektor Räke een nazaat van James Joyce. Het geniale van Räke vindt men voornamelijk in een voortreffelijk gebruik van het wapen der afkorting. Ter verklaring van die afkortingen bevat het telefoonboek dan ook nu voorin 550 voorbeelden.

Men zal die voorbeelden niet alleen moeten bestuderen, men zal ze ook tot geestelijk bezit dienen te maken, want nu er één Räke over de dam is volgen alle telefoonboeken van het bondsgebied. De Duitse ‘fsprbuben’ zullen daar aan moeten wennen, ook als zij niet weten dat zij fsprbuben zijn, maar zich nog Fernsprechbuchbenutzer wanen. Wanneer men Prof is blijft men Prof, maar we vinden nu ook een Prok (Prokurist). Om te zwijgen van een Red, Reg, Rep en Rev (Redakteur, Referendar, Regierung, Reparatur en Revisor). Dat gaat allemaal nog.

Maar wat is een P? Een G of een H? Dat wordt al bijna een nieuwe wetenschap met geheime symbolen voor zoiets simpels als een Pastor, Gasse en Heim, Helfer of Herr. Een Fo is een Forstdienststelle, een Vorst daartegen een Vorsteher. Sigaretten zijn naar Räke Zigt en tapijten Tepp. MetW heeft niet betrekking op metworst, maar op metaalwaren.

Maar welk een schok moet Schulze, Balduin, Zacharias, Bäckerund Konditoreimeister in de Berlinerstrasse 25 hebben gekregen toen hij in zijn handzame telefoonbundeltje over zich zelf las: Schulze BZ Bäck Berliner-25. Niet alleen dat alle punten komma's en straten verdwenen waren, maar hij was plots een Bäck!

Want wat hij niet weet is, dat voor dr Räke der Bäck een paradepaard is. ‘Was soll das schon anderes heissen als Bäcker?’, heeft hij gezegd. En bovendien zei hij: wie kijkt er nu eigenlijk überhaupt in een telefoonboek, 95% der gesprekken wordt zonder gevoerd.

Dat is maar een schrale troost voor een Bäck!

*

In Heidelberg, bezongen in alle operettes waarin fluwelen studentenpetten en door romantisch groen omgeven kastelen het zo goed deden, is niet alleen een universiteit maar ook een ‘Bund Nationaler Studenten’. Men heeft de fijngevoeligheid deze lieden in het algemeen recht radicalen te noemen.

[p. 5]

De voorzitter van de ‘Ring Christlich Demokratischer Studenten’, Schöning, wenste die tact echter te laten varen en schreef in het studentenblad Forum Academicum een stukje geheten: ‘Man trägt wieder Braunhemd’.

Dat was nogal duidelijk, maar er volgde meer: ‘Der BNS is realiter eine Clique idealistisch verbrämter Mediokrität, die mit dem After philosophiert. Er propagiert den Aufstand der Minderwertigen und Defekten. Schaut man sich ihr Schrifttum an, so kann man dem ohne weiteres zustimmen: Es sind Faschisten - mit einem Feigenblatt’.

Juridisch lijkt deze tekst wel aanvechtbaar, maar hij dient toch gerekend te worden tot de verheugende nuchterheid en openhartigheid die men bij de Duitse jeugd veelal vaststelt. Bovendien wenste Schöning duidelijk op te vallen, ook al was het dan door via een aanklacht van de BNS in een proces te worden gewikkeld. In werkelijkheid heeft hij natuurlijk publiciteit gewild teneinde, met een beroep op de nieuwe Duitse grondwet, een organisatie als de BNS te laten ontbinden.

Hoezeer Schöning met zijn typering van de BNS gelijk heeft wordt niet alleen bewezen door het feit dat de leden van die organisatie een, tot een nieuwe rune, omgebogen hakenkruis dragen. Zij hebben in de Heidelberger Mensa studenten, die het blad verkochten waarin Schönings artikel stond, aangevallen en afgerost.

‘Wie man mit der Faust philosofiert’ aapten zij hun misdadige voorgangers na. In een van hun eigen publicaties, ‘Student im Volk’, kan men lezen van het ‘Erbgut







der Nation’ en van ‘alliierte Greuelpropaganda’.

*

Een ander, zij het verwant, filosoof heeft het dezer dagen gebracht tot een gevangenisstraf van drie jaar en een boete van 800.000 mark. Walther P. Menzl van 53 jaar is in München tot die straf veroordeeld, aangezien hij kortgeleden in de Pinakothek Rubens ‘Hellevaart der verdoemden’ met zwavelzuur onherstelbaar heeft vernield.

Het vernielen van kunstwerken komt, hoewel niet alle dag, toch vrij veel voor. Iets anders is, dat Menzl Rubens heeft aangegrepen teneinde aandacht te trekken voor een plan dat de wereld zou kunnen redden. Niet zo zeer een praktisch plan als wel een filosofisch voornemen, dat aansluiting zocht bij de Duitse neiging tot abstractie. Abstractie door zwavelzuur, goedbeschouwd. ‘Zwischen mir und der Menschheit stand ein Quadratmeter bemalter Flache’, heeft onze beeldenstormer gezegd en toen hij de president van de Rechtbank tot enige clementie probeerde te bewegen deed hij dit met de woorden ‘Geben Sie der Menschheit einmal eine Sternstunde’.

Deze man mag dan zichzelf voor een van die Sternstunde-brengers houden die hier in het verleden tot zulk een huiveringwekkend resultaat geraakten: gek was hij geenszins, meenden psychiaters.

Zij hadden ditmaal volstrekt gelijk, want toen de man hoorde, dat hij drie jaar gevangenisstraf kreeg, voelde hij zich voldaan. ‘Als ik tuchthuis had kunnen krijgen had ik het niet gedaan’, zei hij.