Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 6]

Brief uit Londen
Het Centraal-Afrikaanse probleem
door J.J. Peereboom

De problemen van het beleid in Nyasaland zullen wel een paar jaar slepend aan de orde blijven. Zoals bekend heeft de Observer een groot deel van haar eervorige nummer besteed aan uittreksels uit het rapport van de commissie Devlin, die aangevuld met een hoofdartikel en een ander commentaar onder de titel ‘Schuld in Afrika’, en daarmee de indruk gewekt dat er verbazende onthullingen gedaan waren; maar ik zie dat niet erg. In het commentaar staat dat de regering gelijk blijkt te hebben gehad met het afkondigen van de noodtoestand op 3 maart, want inderdaad had de congrespartij van Dr Banda geweld in den zin, maar dat zij niettemin schuldig is op de voornaamste punten, want een echt complot was er niet, Dr Banda zelf hield niet van geweld, en de hele situatie was al aan het bederven sinds 1953, toen de centraal-Afrikaanse federatie gedeeltelijk in werking trad.

Het lijkt mij een willekeurige indeling in voornaamste punten en ondergeschikte. Al is het bederf sinds 1953 zeker het belangrijkste van alles, de kwesties van complot of alleen voornemen, en van de mentaliteit van Dr Banda, zijn voor mijn begrip van minder belang dan die of er een voldoende reden was voor noodmaatregelen. Dr Banda, zegt het rapport van de commissie Devlin, is een alleraardigste man, het was verkeerd om al dat slechts van hem te denken; alleen liet hij het dagelijks bestuur van de congrespartij meestal aan anderen over, die gewelddadiger gestemd waren dan hij, en die hun aanhangers in eenzelfde stemming brachten. Dat de dokter het geweld belet zou hebben, wordt niet beweerd.

Intussen zit Dr Banda in de gevangenis, en zijn minder aardige medebestuurders zitten er ook. Als het weer eens rustiger wordt in het land, worden zij wel vrijgelaten. En dan verder? De situatie had sinds 1953 moeilijk anders kunnen doen dan bederven, want de Nyasas willen geen federatie en geen gemeenschappelijk lidmaatschap van het Gemenebest met de twee Rhodesia's, en wie zal het hun kwalijk nemen. Het lijkt dan misschien de beste oplossing om de gedeeltelijke federatie dadelijk af te schaffen, maar dat is een politiek waar in Londen ook de Labour-partij voor aarzelt. Economisch is Nyasaland niet levensvatbaar zonder de Rhodesia's. Dat kan de inwoners op het ogenblik niet schelen, zij zijn liever arm dan onderdrukt, maar het kan ons in Europa wel schelen, alleen al op grond van de stelling dat armoede tot communisme voert.

De andere oplossing is om de federale regering onder leiding van de geduchte Sir Roy Welensky een progressieve rassenpolitiek in te geven. Sir Roy gunt niemand de illusie dat hij zich zal laten vangen. De blanken van Zuid-Rhodesia, dat al onafhankelijk is, zijn even onmogelijk als die van Zuid-Afrika of Algerije of Kenya. ‘Een Europeaan kan het niet beoordelen, hoe die inlanders behandeld moeten worden’. Jawel, dat kunnen wij zeer goed beoordelen; alleen kunnen wij ons misschien moeilijk voorstellen wat een vervelend werk het is, dag in dag uit de medemens op te voeden in de democratie, voor iemand die zijn eigen zaken te doen heeft en daarbij geenszins filosoof of psycholoog is, noch door zijn omgeving voor half gaar en onbetrouwbaar wil worden uitgemaakt. De kolonialen in Afrika geven het al gauw op, en degenen die ik hier ooit ontmoet heb toonden een totale ongevoeligheid voor argumenten tegen hun rassenpolitiek. Zij kennen er, voorzover ik zien kan, niet meer betekenis aan toe dan een atheïst aan de gedachte dat God waakt over zijn kinderen.

Toch zal er een andere politiek gevoerd moeten worden in Nyasaland, tegen al de onmogelijkheden in. Misschien is er van een conservatieve regering niet veel te verwachten. Zij is in ieder geval niet de eerste instantie waar wij aan denken als er naar een koloniale opvoeder gezocht wordt, al kan zij niet

[p. 7]

verdacht worden van een behoefte om de koloniale status zo lang mogelijk te handhaven; maar in de eerste plaats is hier een plan nodig voor de toekomst van Nyasaland, en dat moet dan de regering, conservatief of Labour, uitgevoerd zien te krijgen door dezelfde ambtenaren.

*

Het rapport van de commissie Devlin is naar mijn smaak minder interessant over de tekorten van het plan dat tot nu toe heeft gegolden, dan over de moeilijkheden van de toepassing. Er worden gevallen in beschreven die doen denken aan de eerste romans van Joyce Cary met hun Afrikaanse personages. Er is bijvoorbeeld het stamhoofd dat bezoek kreeg van vier leden van de congrespartij, die hem met de dood bedreigden als hij zijn medewerking niet gaf; zij bleven daar vier uur lang over zitten praten, totdat het stamhoofd van buiten met zijn hoofd tegen de deur ging bonzen en daar zijn bezoekers zo mee aan het schrikken maakte dat zij op de vlucht sloegen. Meer ter zake is het verzet tegen de maatregelen om erosie te voorkomen, die de Nyasas last en ergernis geven en volgens de commissie wel eens met weinig tact doorgezet worden door de ambtenaren. Wij kunnen uitroepen: Dat is belangrijk, laten zij meer tact leren, het gaat om de toekomst van Europa in Afrika - maar het is te begrijpen dat zij er dol van worden, als de geadministreerden het nut van de maatregelen niet begrijpen en er eigenlijk niet in geloven, hoewel wij in Europa weten dat de erosie de grote vijand is van alle onderontwikkelde landbouwstaten. Het is trouwens niet alsof in Europa deze problemen overwonnen zijn, getuige vele opzienbarende zaken van schuurtjes-gebouwd-zonder-vergunning, die dan afgebroken moesten worden. Ook daar veel ergernis bij geadministreerden, veel gebrek aan tact van ambtenaren; het enige verschil is dat die ruzies niet betrokken werden in een discussie over de wettigheid van de overheid.

*

‘Er is geen plaats voor Hyde Park in Nyasaland’, is een van de meest geciteerde regels van het rapport. Men kan daar niet beginnen met aanmerkingen te maken op overheidspersonen en ze uit te lachen, zegt de commissie, want de Nyasas, die altijd in eerbied voor hun hoofden geleefd hebben, denken dan dat de autoriteiten afgedaan hebben en dat alles voortaan mag - of tenminste, het is de algemene opvatting van Europeanen in Afrika dat zij dat denken. Dat zal wel waar zijn, niet alleen in de landen van Afrika maar overal waar een regering zichzelf aangesteld heeft, en het lijkt mij nog een verduidelijking van de onhandelbaarheid van koloniale problemen, voorzover zij niet kunnen of moeten worden opgelost met een belofte van onafhankelijkheid over een paar jaar. Het ziet er voor mij niet uit of de conservatieve regering veel meer onbekwaamheid heeft getoond dan wij in koloniale zaken verwachten van regeringen, overwerkt, geheimzinnig, slecht ingelicht, en afgeleid door politieke belangen.

Wel heeft zij in ieder geval die laatste belangen verkeerd geschat, en wordt zij er nu ook, in een andere veel geciteerde regel van het rapport, van beschuldigd in Nyasaland een ‘politie-staat’ te hebben ingericht. Of die term gerechtvaardigd is of niet, er kan niet aan getwijfeld worden dat het optreden van de politie in Nyasaland bij verschillende gelegenheden bijzonder onfris is geweest. De verhalen daarover worden nu toegevoegd aan die over de moorden in het kamp Hola in Kenya en aan de nog niet geschreven geschiedenis van de mishandeling van Günther Podola door de politie van Londen, nadat hij een agent had doodgeschoten.

Dat zijn lelijke dingen, en als zij de kans om te gebeuren danken aan de ‘verschaalde’ conditie van de conversatieve regering, is er goede reden om van schuld te spreken, in Afrika en elders. Intussen is het begrijpelijk dat de regering zich beklaagt over het gebruik van die opzienbarende term, politiestaat, door een commissie die de wenselijkheid van afkondiging van de noodtoestand erkent.

*

Het beleid in Nyasaland is verkeerd geweest, maar van een programma voor een betere politiek heb ik nog niet gehoord, en ik zou zeggen dat de meeste hoge woorden die er nu gebruikt worden, strikt in politieke zin moeten worden begrepen, en de situatie in centraal-Afrika geenszins verduidelijken (anders dan de woorden van het rapport, waarvan ‘politie-staat’ dan ook bijna het enige hoge is). De conclusie moet zijn dat het misschien onverstandig is geweest van Macmillan om de verkiezingen uit te stellen tot na dit voorjaar. Zelfs dat is onzeker. De algemene indruk is immers, in Engeland niet anders dan in Frankrijk, dat de kiezer zijn regering makkelijk de fouten vergeeft die zij begaat bij de machtsuitoefening overzee.