Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek eerste jaargang · nummer 10 · 22 juli 1959

De kleine verschillen

Objectiviteit is een fictie en subjectiviteit is een tekort. Dat maakt het beoefenen van wetenschap tot een ondankbaar werk, maar het maakt ook het denken van gewone mensen bij voorbaat kreupel. Het is een gemeenplaats te constateren dat niemand ontkomt aan zijn vooroordelen, aan de eenzijdigheid van zijn kennis en van zijn ondervindingen, aan de beperkingen van zijn ontvankelijkheid, maar aan de andere kant, niemand laat het er graag bij zitten wanneer hij van anderen te horen krijgt dat zijn mening onjuist is vanwege haar eenzijdigheid.

Ook wie met een royaal gebaar beweert dat hij juist om deze reden geen belang stelt in het onderscheid tussen gelijk- en ongelijkhebben, is er toch nog steeds van overtuigd dat hij het dilemma, door het te negeren, heeft opgelost, dat hij, met andere woorden, groot gelijk heeft. En ook hij blijft het vervelend vinden wanneer anderen hem kunnen aantonen dat zijn waarnemingen niet kloppen met wat, binnen zijn eigen termen, de werkelijkheid is, of wanneer zij hem kunken

betrappen op een onzuivere redenering of op een ook door hemzelf laag aangeslagen gevoel. Niemand geeft graag toe dat hij dit keer dom, wreed of sentimenteel is geweest en niemand ontkent dat hij het soms is.

Het besef altijd voor een deel ongelijk te hebben kan zowel leiden tot bescheidenheid als tot hooghartigheid (ook de anderen hebben tenslotte steeds voor een deel ongelijk), tot een gevoeligheid voor het komische en tot een open oog voor het tragische, tot doodse zwijgzaamheid en tot slechte experimentele poëzie (alles wat een mens voor de geest komt is tenslotte toch ook een beetje waar of een beetje zinvol). Sommigen komen tot de conclusie dat alle mensen onuitstaanbaar zijn omdat iedereen aantoonbaar dom, etc. is; anderen leven op door de gedachte dat alle mensen ook - en zij zeggen dan graag ‘in wezen’ - sympathiek en redelijk zijn. Velen beweren dat zij allang over dit ouderwetse dualisme zijn heengegroeid, dat zij zich niet meer afgeven met zoiets onbenulligs als waarde-

[p. 2]

oordelen (‘waardeloos’, is dan hun oordeel). Bij weer veel anderen fungeert het inzicht in eigen onmacht als plank voor de sprong in het geloof aan God.

*

De Europese cultuur, minister Luns, de Telegraaf, alles bestaat uit onafscheidelijke plussen en minnen, uit Forster's goed-en-kwaad, in tegenstelling tot goed en kwaad. Grote, principiële verschillen tussen de mensen zijn er niet, maar wel kleine, altijd maar tijdelijk houdbare. Voordat wij wegzinken in de luie stoel (en in het vooroordeel) van de knikkebollende toeschouwer, die op losse gronden aanneemt dat plussen en minnen elkaar wel zullen opheffen, kiezen wij, op even losse gronden, voor het geloof in de kleine verschillen.

Een van de moeilijkheden bij de praktijk van dit geloof is de verleiding om kleine verschillen voor te stellen als grote, om gemakshalve de verdiensten van te licht bevonden en daarom tot tegenstanders uitgeroepen mensen over het hoofd te zien, en om gebreken van medestanders te snel te bedekken met de mantel der vriendschap. Een andere moeilijkheid is duidelijk te blijven en niet te verdrinken in de clausules. Een derde gevaar is dat de gelovige uit misplaatste bescheidenheid de kleine verschillen als nog kleiner voorstelt dan hij ze ervaart, en zo doende verzeilt in de categorie van de in- en uitpraters. Een vierde klip is de verwarring van de begrippen klein, onbelangrijk en vervelend. Hij moet de behoefte en de energie hebben om voor zichzelf vast te stellen of hij iemand een zes of een zeven zal geven voor daden en eigenschappen; hij moet zich kunnen opwinden over het verschil tussen 66 en 67 zonder te vergeten dat de twee getallen elkaar weinig ontlopen.

‘Hij moet, hij moet; hij moet niets, hou nu maar op met het uitdelen van leefregels’, roept het naast mij. Ik wou sussend antwoorden, maar ik bedenk mij tijdig dat ook dit verwijt een bevel inhoudt. De stand met mijn aanvaller, die zegt dat hij niet van moraliseren houdt, is dus gelijk.

K.L.P.