Hollands Weekblad. Jaargang 1

Korte commentaren

Vaktaal

‘Een ruimte is metriseerbaar dan en slechts dan als ze een basis heeft die de som is van aftelbaar veel lokaal eindige verspreide families.’ Deze rij woorden is voor bijna ieder mens volledig zinloos. Voor de Nederlander is ze leesbaar maar onbegrijpelijk, voor de wiskundige is het duidelijk een zin uit de topologie, voor de topoloog is het een begrijpelijke uitspraak, die onjuist is (de ruimte moet namelijk ook nog regulier zijn).

Vraagt u mij nu wat het betekent dan zal ik u ieder woord definiëren met begrippen die weer gedefinieerd moeten worden enzovoorts, totdat een volzin ontstaat die geheel uit begrijpelijke woorden bestaat maar door lengte en gecompliceerdheid volkomen onhandelbaar is geworden. Het nut van vaktermen in de wiskunde is dus onweerlegbaar. Aangezien iedere mathematicus in de box ook alleen maar de gewone omgangstaal leerde en hij ieder nieuw begrip uit oude opbouwt is het gebruik van vaktermen alleen maar een gevolg van onze beperkte intellectuele vermogens die ons dwingen de uitspraken kort te houden. Gevaar dreigt dan alleen als men meent een wiskundige term te kennen en het eigenlijk niet doet.

Een nog duidelijker voorbeeld van de noodzaak vaktermen te gebruiken biedt ons een recente dissertatie over de klompenmakerstaal. Deze lieden maken nu eenmaal gebruik van instrumenten die de gewone taalgebruiker niet kent, zodat hun benamingen vanzelf vaktermen worden.

Een heel apart gebruik van de vaktaal vindt men in de psychologie. Ik heb net iemand mogen bijstaan voor een psychologietentamen en het is me opgevallen hoeveel begrippen er in deze boeken voorkomen waarvan niemand me kan vertellen wat ze betekenen. Er wordt wel eens een definitie gegeven, maar in een ander boek betekent hetzelfde woord weer heel iets anders, en zelfs in het boek waarin men de definitie vond, wordt die later weer vergeten. Nu zou men kunnen zeggen dat deze ongedefiniëerde termen juist het object van het psychologisch onderzoek zijn, en dat is misschien ook wel zo, maar de methode om met behulp van niet of slecht gedefiniëerde termen die termen zelf te onderzoeken lijkt me logisch niet helemaal houdbaar. Voorbeelden geven is overbodig: ieder psychologisch boek levert u er bladzijden vol van.

Tenslotte is er nog een vermakelijke vorm van vaktaal. In de wereld van toneel en vooral van televisie bezigt men een jargon waar ieder Nederlands woord door een barbarisme wordt vervangen. Eenzelfde onschadelijke praktijk treft men in vele gebieden aan, waar de beoefenaars zich graag gerespecteerd zien als specialisten: de metereologie, geografie en theologie, ofwel de weer-, aardrijks- en godkunde. Men moet zich hier niet teveel aan ergeren. Het is een direct gevolg van de clan-geest van de gebruikers die niet zomaar iedereen in hun wereldje willen opnemen, evenmin als een arts zijn recepten in het Nederlands schrijft.

Er zijn dus vier soorten vaktaal, te splitsen in twee nuttige en twee onnuttige of twee gevaarlijke en twee ongevaarlijke.

Nuttig en ongevaarlijk is de klompenmakerstaal, die een nieuwe naam geeft aan een nieuwe zaak. Nuttig en gevaarlijk is de wiskundige taal die een nieuwe naam geeft aan een verzameling oude zaken. Onnuttig en ongevaarlijk is de toneeltaal die een nieuwe naam geeft aan een oude zaak. Onnuttig en gevaarlijk is de taal van de psychologen die een naam geven aan... ze weten zelf niet waaraan.

B.C.

[p. 8]

Mentaliteit

Het Katholiek Sociaal Kerkelijk Instituut heeft het vorig jaar een onderzoek ingesteld naar de leesgewoonten in de provincie Noordbrabant. Het resultaat was erbarmelijk, wanneer men althans, zoals het KSKI doet, boeken als iets goeds beschouwt. Er gaat zelfs het gerucht dat de Brabantse literatuurconsumptie gehalveerd is nu onze sympathieke en intelligente premier Brabant verlaten heeft, maar dat lijkt ons overdreven. Gedeputeerde Staten willen daar nu iets aan gaan doen en dat is natuurlijk een zeer loffelijk streven. Wie wel eens in Brabant, zelfs in een grote stad, een boek heeft proberen te lenen weet hoe achterlijk de bibliotheken daar zijn. De boekenkeuze wordt namelijk zeer ingeperkt doordat men rekening houdt met de religie die in deze provincie in meerderheid wordt aangehangen. Deze beperkte keuze maakt het bezoek aan de bibliotheken niet groter. De nieuwe maatregelen die de provincie gaat nemen bestaan nu niet uit het uitbreiden van het boekenbezit maar uit het op meer plaatsen verkrijgbaar stellen van nog steeds dezelfde Idil-boeken. Men schrijft namelijk dat ‘bij de boekenkeuze rekening zal moeten worden gehouden met de structuur en de mentaliteit van de bevolking’. In deze uitspraak zit een logische kortsluiting. Immers: het onderzoek van het KSKI heeft nu juist zonneklaar aangetoond dat de mentaliteit van de Brabantse bevolking gericht is op weinig lezen. Wil men met deze speciale mentaliteit rekening houden dan moet men het aantal boeken inkrimpen en zeker niet gaan vergroten. De maatregelen van de Staten zijn dus juist bedoeld om de Brabantse mentaliteit te veranderen. Of is mentaliteit (en structuur?) bedoeld als euphemisme voor: godsdienstige overtuiging? Daaraan mag men natuurlijk niets veranderen, dus moet het boekenassortiment door de bisschop be-Idild worden, dus blijft de culturele toestand in deze pittoreske provincie wat ze was.

B.C.

Traditie

Lord Brabazon, van de vliegtuigen, heeft in het openbaar het volgende gezegd, blijkens de Observer: ‘Zo is er de prostituée, die haar lichaam te huur aanbiedt. Het is iets vreselijks, maar zijn wij zelf zo onschuldig? Verhuren bijvoorbeeld niet advocaten hun hersens en zijn wij niet allemaal met hetzelfde sop overgoten in zoverre als wij onze gaven van God prostituëren voor geld?’ - Daar is geen onvertogen woord bij; niettemin is het onvoorstelbaar dat wij zoiets van een Nederlands aanzienlijke in het openbaar zouden horen, al kan het als waagstuk binnen vier muren wel eens geleverd worden.

Waarom? Misschien is het verbazende eerder dat het in Engeland zomaar mag, en wordt dat verklaard door de traditie van uiterste vrijheid van spreken, waar de meerderheid van de mensen voldoende tegen gewapend is met het voornemen om nergens op door te gaan; maar daarmee is de Nederlandse toestand nog niet gemotiveerd, waarin iedereen aanneemt dat een niet algemeen aanvaarde gedachte op een ideaal moet wijzen of ongeschikt is voor het publiek. De gekwetste overtuigingen, die zijn waarschijnlijk het grote schrikbeeld. Als wij ons beperken tot de hoge ideeën en de oude, dan heeft niemand last; de regering waakt voor de openbare orde, en in Frankrijk zeggen ze tegenwoordig toch ook niets nieuws meer.

De vraag is of wij op die manier niet bij opvattingen beginnen te leven waar velen geen motiveringen voor weten, en of zelfs het hele idee dat een moraal gemotiveerd zou moeten zijn niet verloren gaat. Waarom is het niet erg om hersens te verhuren, en wel om een lichaam te verhuren, als wij eenmaal de klassieke afschuw van het lichaam overwonnen hebben? Een bekwame casuïst zal zich uit dat probleem misschien redden, als hij het begrip liefde weet te hanteren zonder dat het smelt in een poel van stichtelijkheid; alle anderen die zich niet meer op de oude argumenten mogen beroepen, kunnen alleen uitleggen dat het eenmaal gewoonte is de dingen zo te zeggen, en al te vermoeiend om gewoontes te beredeneren.

J.J.P.

Leve de K.P.M.

In de jongste, te Amsterdam gehouden, vergadering van aandeelhouders van Koninklijke Paketvaartmaatschappij zijn de jaarstukken met algemene stemmen goedgekeurd.

De vergadering schijnt niet helemaal zo dromerig te zijn verlopen als doorgaans het geval is. Zo vroeg een aandeelhouder ‘of het niet beter ware geweest’ de K.P.M., nadat zij uit Indonesië was verdreven, te liquideren. ‘Neen’, was hierop het antwoord van de voorzitter, Jhr Röell. ‘Liquideren van een maatschappij mag dan in vele gevallen wel voordeliger voor aandeelhouders lijken, maar met Nederland zou het zijn gedaan als men deze weg opging’.

Inderdaad, stellen wij ons de hartverscheurende taferelen voor wanneer wij onze dedrijven nu voortaan maar gingen liquiberen. In de eerste vakantiedagen misschien

[p. 9]

nog mooie algemene slemppartijen, maar dan: vrouwen en kinderen, wild van honger, mannen die dreigend de vuist heffen, de eerste auto's van aandeelhouders omver en in brand. Een wonderlijk soort anti-revolutie zou het kunnen worden. Weliswaar de gangbare situatie: bezitters aan de lantaarnpaal, maar ditmaal omdat zij hun aandelen niet hebben willen houden. Maar misschien heeft de heer Röell een wat directer beeld voor ogen gestaan toen hij zijn ferme uitspraak deed, misschien heeft hij slechts 71 Hollandse vlaggen zien wapperen, op alle wereldzeeën, zijn vloot. En wie zou hem dat kwalijk nemen. Al moesten aandeelhouders met 0.3 procent dividend naar huis, blijf van onze Paddeltje af.

Tenslotte zullen wij dan nog rekening moeten houden met de mogelijkheid dat de heer Röell in de eerste plaats aan zichzelf heeft gedacht. Ook dat zou niet zo erg zijn. Is het niet mooi, met 71 boten te mogen spelen? Alleen zou het dan aardiger zijn geweest wanneer hij het hardop had gezegd: ‘Ik wil er nog niet mee ophouden, ik moet wat om handen hebben’. Maar ik begrijp dat het bij de heersende opvattingen teveel van hem gevergd zou zijn.

Hoe dan ook, laten wij blij zijn dat de heer Röell en zijn mannen in de weer willen blijven. Wanneeer ook zij aandeelhouder van beroep wilden worden, zou het laatste excuus voor de platheid van ons bestel, nl. dat kantoor en fabriek er zo lekker stevig op staan, zijn geldigheid hebben verloren. Dan zou het werkelijk wel tijd worden zich in te schepen.

A.L.S.