Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 4]

Lijden door het werk
Vrouwen zijn minder vatbaar voor de managerziekte
door E. Damen

Het neerschrijven van denkbeelden over de managerziekte is gevaarlijker dan het formuleren van gedachten over bedrijfseconomische structuren. Haalt men er dan ook nog de vrouwen bij, dan mag de toestand vrijwel ideaal worden geacht voor het optreden van alle denkbare controversen, subsidiair pittige Hollandse ruzies. Wat iemand op grond van bedrijfseconomische kennis, ervaring en idealisme te berde brengt, wil men meestal wel laten gelden, al gaat de praktijkervaring van raadgevende ingenieurs sterk in de richting, dat de beste adviezen het minst worden opgevolgd. Handelt een beschouwing over de mysteries van ziekte en vrouwen dan is het net of iedereen het zich persoonlijk aantrekt. Tot de meest gelezen rubrieken van de dagbladen behoren de medische en tot de minst gelezene vermoedelijk de bedrijfseconomische. Daar tussen in ligt de vrouwenpagina. Verbindt men deze zaken, dan woelt men in een wespennest, hetgeen veelal meer van onverstand dan van moed pleegt te getuigen.

Niettemin wisten wij al vóór Schiller: Der Mann muss hinaus ins feindliche Leben. De samenleving is een mannenmaatschappij. De mannen betalen dat duur. Onder andere met de managerziekte, de kwaal, die zich verschillend uit, maar die toch eigenlijk neerkomt op de gevolgen van verstoord evenwicht op een of andere manier, wat zich ook weer op uiteenlopende wijzen in lichaam of geest kan manifesteren.

In grote lijnen zou men in de samenleving drie sectoren kunnen onderscheiden: de economische, de culturele en de politieke. Van die drie spreekt de culturele het meest voor zichzelf. Tot de economische ware te rekenen alles wat samenhangt met de instandhouding en tot de politieke bij voorbeeld alles wat de onderlinge verhoudingen van de mensen raakt. Het bedrijfsleven hoort krachtens zijn producerende aard tot de economische sector, maar het heeft ook met andere sectoren te maken. Hetzelfde geldt voor het individu en bijvoorbeeld eveneens voor de staat.

Wat men managerziekte noemt, kan overal voorkomen, maar het is toch wel speciaal iets, dat aan het tegenwoordige bedrijfsleven is verbonden. De lijder aan de managerziekte wordt op een of andere manier overweldigd door zijn werk, of meer bepaald, door zijn te volledige overgave aan zijn werk. De man moet namelijk wel naar buiten in het vijandelijke leven, maar hij heeft nog meer taken.

*

Het duidelijkst is dit te maken indien men een concreet geval bij de kop neemt: een ondernemer, al dan niet in loondienst, die een grote mate van vrijheid van handelen geniet en de voornaamste verantwoordelijkheid draagt voor een onderneming in de sfeer van de z.g. midden-grote bedrijven, dus meer dan tien werknemers en een geïnvesteerd vermogen van toch ten minste wel een ton. Het blijkt namelijk, dat juist in deze groep de managerziekte het vaakste voorkomt en dan weer oplopend naarmate de bedrijven groter worden. De curve gaat weer omlaag bij de grootbedrijven met meervoudige directies, gecompliceerder financiële structuur en meer delegatiemogelijkheden door groter, beter betaalbaar en dus competenter en toegewijder personeel. Weer in het algemeen kan men zeggen, dat in de middengrote onderneming de leider last krijgt van de managerziekte omdat hij teveel taken heeft, die hij niet kan delegeren en dat in de grotere onderneming de directeur last krijgt van de managerziekte omdat hij niet genoeg wil delegeren.

De eerste slachtoffers van het feit, dat pa de managerziekte krijgt, zijn vrouw en kinderen, vervolgens de medewerkers, daarna de dokter en ten slotte de raadgevende ingenieur. De schrijver is ervan overtuigd, dat in een zeer groot aantal gevallen alle mede-lijders zouden kunnen worden ge-

[p. 5]

spaard indien men bij de eerste symptonen de raadgevende ingenieur inschakelde. Sterker nog: de managerziekte is veel minder een medisch probleem (en dat dan in een gevorderd stadium) dan een oorspronkelijk organisatorisch. Maar - dat weet de schrijver ook - dat geloven de al aan de ziekte lijdende managers beslist niet.

*

Een andere aanpak is dus gewenst en deze bieden de vrouwen in het bedrijfsleven. Er zijn twee soorten van vrouwen. Speciaal op het oog hebben wij hierbij natuurlijk de vrouwen, die zelf een leidende functie in het bedrijf vervullen. De andere soort zijn de vrouwen, die mannen met leidende functies hebben en trouw op de hoogte worden gehouden van alle rottigheden in de zaak of in de fabriek, maar die er dan verder niet onder gebukt mogen gaan. Over deze laatste soort vrouwen kan de schrijver kort zijn. Zij vallen min of meer buiten zijn bestek. De manager komt naar huis. Niet op tijd, maar anderhalf uur later, al of niet zonder voorafgaande telefoon. De kinderen moeten zich uitermate kalm houden en er moet geen gedonder zijn over school of over een zeilboot. Dat kan moeder meestal nog wel organiseren. Er wordt gegeten. Vader is er niet bij. Na het eten trekt hij zich terug om nog wat te werken. Als de nacht gevallen is, gaan man en vrouw naar bed. In bed krijgt de vrouw dan het hele verhaal te horen: de president-commissaris vecht de noodzaak van een bepaalde investering aan, de boekhouder is twee maanden achter, de fabriekschef kan een betere baan krijgen met een huis. Het wordt een soort uithuilen en dat lucht ongetwijfeld op. Ge kunt er echter vrij zeker van zijn, dat onmiddellijk na de opluchting een emotioneel (en biologisch) geheel ander beroep op de echtgenote en der kinderen zorgzame moeder volgt; dat moet zij, die even te voren met de bedrijfsproblemen werd geconfronteerd, dan en passant maar aan kunnen. Vandaar dat de man dan meestal vrij vlot inslaapt, maar de vrouw niet... De betekenis van deze vrouwen moet men bepaald niet onderschatten en het aantal gevallen, waarin zij door eenvoudig er te zijn als er een beroep op hen wordt gedaan, de managerziekte in de kiem smoren is veel groter dan men denkt. In dit verband kan het voor de vrouwen van belang zijn zich te realiseren, dat het op een gegeven moment niet 100 pct monogaam zijn van een man vaak samenhangt met de eerste symptomen van de managerziekte. Hij gaat dan in zijn privé-leven aan het organiseren op zijn manier. De vrouw thuis is voor het uithuilen, maar omdat ze daarmede dan haar portie heeft gehad, neemt hij elders een remplaçante voor het andere, hoewel het ook wel eens omgekeerd is. De vrouw, wier man een leidende bedrijfsfunctie heeft, is - net als hij - meestal op weg naar de middelbare leeftijd. Voor uiterlijk en temperament betekent dat soms enige achteruitgang en de vrouwen schijnen geneigd te zijn te denken, dat dit een grote rol speelt, vooral met al die knappe secretaresses en zo; maar daar ligt het vaak helemaal niet aan, gelooft U mij maar.

*

De vrouw die in het bedrijfsleven een leidende functie heeft, heeft het in veel opzichten moeilijker dan een man. Haar bewegingsvrijheid is van nature kleiner. Van de mannelijke manager wordt het wel geaccepteerd als hij eens niet helemaal ‘heer’ blijft, de vrouwelijke manager moet altijd ‘dame’ blijven en dat niet alleen in de détails van haar uiterlijk. Bovendien vormt de vrouwelijke manager nu eenmaal een minderheidselement in een typische mannensamenleving. Er zijn echter ook punten, waar de vrouw in het voordeel is.

Indien een man ‘leeft voor zijn zaak’ doet hij bijna altijd iemand te kort, meestal zijn gezin. Indien een vrouw leeft voor haar zaak, is het bijna altijd een ongehuwde vrouw. Haar emotionele bindingen en huishoudelijke zorgen zijn veel kleiner. Vervolgens is de vrouw kennelijk van nature beter ingericht voor concentratie op achtereenvolgens vele en zeer onderscheiden détails. Indien de meeste mannen een huishouden moesten leiden, zouden ze binnen zeer korte tijd overspannen zijn en zwaar lijden aan de managerziekte. Een van de meest voorkomende oorzaken van de managerziekte is namelijk, dat de man zich moet concentreren op te veel wel belangrijke, maar toch ondergeschikte détails. Vrouwen in het bedrijf kunnen de détails beter aan dan de mannen en zij verliezen - indien zij intelligent genoeg zijn voor hun baan - de grote lijnen toch niet uit het oog. De man is van nature geneigd in grote lijnen te werken. Uit de belletrie noteerde de schrijver onlangs twee aardige voorbeelden. Een Britse dame, die een groot deel van haar leven in een klooster had doorgebracht, werd plotseling op een kantoor geconfronteerd met het bedrijfsleven. Bij haar waarnemingen noteerde zij ook, dat de mannen veel minder organisatorisch ‘discomfort’ verdragen dan de vrouwen. Een man zal op kantoor zelf geen

[p. 6]

koffie zetten als de cantine niet functioneert. De vrouw vindt er à l'improviste wel wat op en heeft vrede met die toestand. Een ander verhaal was dat van een manager, die zijn vrouw verloor. Iedere morgen kwam hij wat moeizaam aan het ontbijt en zijn tienjarige zoon wilde dan spreken over die dingen, welke een jongen van die leeftijd in de vroege ochtend kunnen bezig houden. Steevast smoorde de vader elke discussie met ‘Pipe down kid, the old man is hung over’. Niet alleen werd de leegte van de avonden gevuld met drank, maar de grote lijn verlangde voortzetting van de kater tot verder in de ochtenduren. Een vrouw, die op haar manier een klein katertje heeft zal niet snauwen tegen haar kinderen en vrijwel geen kinderen ter wereld merken trouwens eenmaal in de vier weken aan hun moeder, dat zij enig ‘discomfort’ heeft.

*

De vrouw als manager heeft aan de ene kant meestal wel de handicap, dat zij minder fantasie heeft dan de man. Om succes te hebben in zaken is de fantasie meestal belangrijker dan de nauwgezetheid of de plichtsbetrachting. Doch door die mindere fantasie (en door haar aard) is zij minder ‘streberisch’. De man is ‘bezeten’ van expansie, de vrouw zoekt het meer in de consolidatie. De managerziekte door te veel werk, teveel dooreenlopende zaken, met nervositeit, slapeloosheid en onevenwichtigheid, behoort bij de expansie. Ook wel, zal men zeggen, bij de achteruitgang, hetgeen dan negatieve expansie is en vaak het gevolg van te weinig consolidatie. Er zijn natuurlijk externe factoren, waaraan de bekwaamste ondernemer niets kan doen: foute fiscale politiek, recessie, sociale onrust e.d. Maar ook bij tegenslag accepteert de vrouw het noodlot lichter dan de man, wiens existentie veel meer in gevaar is. Trouwens, hoe vaak leidt niet juist het streven van de man naar betere condities voor zijn gezin tot een dusdanige werkzaamheid, waardoor het gezin alles heeft, behalve een harmonisch mens, die zich voor ‘zijn mensen en mensjes’ interesseert. De levensgeschiedenissen van de miljonairs staan er vol van; hun vrouwen liepen wanhopig weg, de kinderen werden zonderlingen of deugnieten. Maar de zaak van pa bloeide tot in het derde geslacht. De man is vrijwel altijd genereus, hij geeft graag en geeft graag veel. De meeste mannen willen dat wel verdienen als manager, wat praktisch de enige kans is, die men er toe krijgt. Doordat hij zich dan te sterk in het zuiver economische concentreert, heeft hij alleen maar materie te geven en deze krijgt hem vaak in haar macht. De vrouw, die geen gezin heeft, behoeft veel minder tot genereusheid te neigen; en waar ze het is, kan ze haar verstand remmend laten werken. Het afhankelijkheids-element speelt bij haar geen rol. Voor zichzelf vraagt ze bijna altijd al minder dan de man voor zichzelf vraagt, maar daar er geen gezin van haar afhankelijk is, mist zij ook het argument om zich uit te sloven. Zelfs een weduwe, die een zaak van een man overneemt of die het tot een leidende functie in loondienst brengt, is als het ware minder mateloos in haar generositeit dan een man t.a.v. het gezin. Het sociale prestige (mercedes, vleugel, tuin e.d.) laat de vrouw in vrijwel alle denkbare functies en maatschappij-situaties eigenlijk onverschillig. Dat verandert pas als de vrouw huwt. Pas dan - om weer met Schiller te spreken - werden Weiber zu Hyänen, omwille van de veiligheid van het totaal. Er is een andere ontwikkeling in dit opzicht in Amerika, doch die kan hier nog wel even buiten beschouwing blijven. Typisch is bij voorbeeld, dat vrouwelijke managers veel minder bereid zijn om met krediet te werken dan mannelijke. Door haar grotere flegma en door haar grotere concentratie-mogelijkheden wegens afwezigheid van andere bindingen laten de vrouwelijke managers zich minder op hun kop zitten door de business dan de mannen. Zij halen er daardoor ook minder plezier en bevrediging uit dan de mannelijke collega's, doch voor de managerziekte zijn ze minder vatbaar.

*

Ergens moet ge onder dit onderwerp een streep zetten. Hetgeen hierbij t.a.v. de vrouwen zij gedaan. Maar over de managerziekte nog één opmerking. Een wijze. De managerziekte hoeft niet. Het leven kan tegen U zijn, de pech U achtervolgen, maar de managerziekte is eigen schuld. Men moet afstand weten te nemen, waarbij het ‘hoe’ van geval tot geval zeer kan verschillen en soms pas is te ontdekken met hulp van anderen. Een ‘affaire’ kan zijn bestaansrecht verliezen, hetgeen in een beweeglijke samenleving buiten Uw schuld kan gebeuren. Maar een zaak kan U niet ziek maken. Dat doet U zelf.