Hollands Weekblad. Jaargang 1

Zijn onze liberalen, ‘liberal’?
door J.L. Heldring

David Riesman, de schrijver van The Lonely Crowd, schrijft in een artikel in het meinummer van het Bulletin of the Atomic Scientists het volgende:

‘... public opinion research in recent years has done little to comfort those who believe that... the people, the working people, are basically liberal, while only their exploiters, the bosses, the elite, and the upper class, are reactionary. This is true only if we define as liberalism: favoring welfare state measures and, in general, government intervention in the economy. It is definitely not true if we are thinking of civil liberties or internationalism ... Every public opinion poll for the last 20 years, that I've seen, shows that education makes a decisive difference in this sort of liberalism, that people who have been to college tend to believe in free trade in goods and other ideas, while people who have been only to grammar school do not, and people who have been through high school are in between’.

Wat Riesman hier zegt is misschien niets nieuws, maar dan is het toch prettig het

bevestigd te horen. Maar alvorens de reactionairen zich gaan meester maken van dit argument, is het goed om eraan te herinneren dat het anglosaksische liberalism heel weinig meer te maken heeft met wat zich op het Europese continent nog liberaal noemt. Wat er van het Europese liberalisme is overgeble ven is voornamelijk een economische filosofie, een filosofie die zich bij de meeste Europese liberalen uit in een ressentiment jegens overheidsingrijpen, hoge belastingen enz. De Amerikaanse liberal staat in economische filosofie zeker dichter bij de P.v.d.A. dan bij de Rotterdamse Liberale Club.

En in belangstelling voor internationale zaken? Waarschijnlijk ook, want het is ontstellend te constateren hoe gering de kennis van de internationale politiek is bij de gemiddelde Nederlandse liberaal. Hij interesseert zich er niet voor. Wat dat betreft, is het gemiddelde P.v.d.A.-lid hem verre de baas. In de P.v.d.A. is er nog een residu van het oude socialistische idealisme, dat de voedingsbodem vormt voor zijn belangstelling voor internationale zaken. Weliswaar zal die aldus bepaalde belangstelling hem dikwijls verleiden tot verguizing van het landsbelang in Europese zaken en tot masochisme ten aanzien van de onderontwikkelde landen, maar wat is verkieslijker: volslagen gebrek aan belangstelling of een belangstelling die misschien niet helemaal rationeel is, maar toch een prikkel vormt voor de leiding van de partij om over deze dingen na te denken? Per slot van rekening getuigen de bijdragen van socialisten als Patijn en De Kadt van heel wat meer origineel denkwerk dan de

[p. 3]

gemeenplaatsen van de liberale ‘deskundige’ Korthals. (De liberaal Van Riel vormt een uitzondering; en de socialisten Van der Goes van Naters en Goedhart staan in zoverre dichter bij de partijmassa dat hun stellingen sterk emotioneel bepaald zijn).

En de civil liberties, waar de Amerikaanse liberal warm voor loopt? Zijn die bij de Europese liberaal in veilige handen? De Franse liberaal bekommert zich bedenkelijk weinig over de wreedheden die de politie jegens de Algerijnen bedrijft. Bij de Nederlandse liberalen was indertijd weinig, misschien nog minder dan bij de antirevolutionairen (die nog over mannen als Bavinck beschikten), te bespeuren van een menselijke bezorgdheid omtrent de rechten van de Indonesiërs. Een liberaal Kamerlid neemt opgewekt deel aan een parlementaire missie naar Francoland. Maar aan de andere kant heeft Oud geen woorden of gevoelens gespaard in zijn protesten tegen mandement en crematiewet, hoewel hij in het eerste geval in één kamp terecht kwam met de socialisten (wat velen van zijn partijgenoten hem kwalijk namen) en in het tweede geval slechts kon rekenen op het begrip en de actieve steun van een minderheid in zijn partij (de minderheid die waarlijk liberal is).

Zijn onze arbeiders ‘liberal’?

Maar dit alles is slechts één lang terzijde. Waar het nu om te doen is, is het weer eens door Riesman in herinnering gebrachte feit, dat de arbeiders bepaald niet verdraagzamer of meer internationaal-voelend zijn dan de ‘hogere’ standen. Het was in de arbeiderswijken van Detroit en Cicero (beide steden in het zg. liberalere noorden van de Verenigde Staten) dat, in 1943 en een paar jaar geleden, de ernstige relletjes tegen de negers plaatsvonden. Het zijn de mijnwerkers van Engeland die geprotesteerd hebben tegen tewerkstelling van Italianen en Hongaren. Het was in de arbeiderswijken van de Zwitserse steden dat de hoogste percentages tegen het vrouwenkiesrecht vielen. Het waren niet de arbeiders, maar de studenten van Warschau die protesteerden tegen het verbod van Po Prostu. Enz., enz.

Niet dat ik dit die arbeiders kwalijk neem of kwalijker dan iemand anders die onverdraagzaam of dom is. Per slot van rekening waren het de Amsterdamse arbeiders die in februari '41 staakten uit protest tegen de Jodenvervolging. Men kan dus niet generaliseren. Maar daarom juist heb ik bezwaar tegen de mythe die de arbeider als zoveel verdraagzamer, zoveel ruimer denkend, zoveel vrijzinniger voorstelt dan de niet-arbeider. De niet-arbeider heeft, bij al zijn eventuele onverdraagzaamheid, niet het voordeel van zo'n mythe. Ik heb bezwaar tegen het feit, dat het bijna als onwelvoeglijk wordt beschouwd iets ten nadele van de arbeider te zeggen. Het schuldcomplex van de bezittende klassen - waar misschien reden voor was - werkt nog na. De niet-arbeiders zijn psychisch in de verdediging. Zij voelen zich gedwongen althans lippendienst te bewijzen aan de arbeider. De socialisten hebben hier het grote voordeel, dat de bevolkingsgroep die zij - en met zeker recht - zeggen bij uitstek te vertegenwoordigen vrijwel sacrosant is. Zolang de onderwijsmogelijkheden voor die bevolkingsgroep niet groter zijn dan zij zijn, kan de tegenstrijdigheid die opgesloten ligt in het feit dat de vertegenwoordigers (de arbeiderspartij) idealistischer, verdraagzamer, minder onverschillig jegens de burgerlijke vrijheden, kortom meer liberal zijn dan zij die zij vertegenwoordigen (de arbeiders), slechts door de creatie van die mythe opgelost worden.

Het geven van meer voorlichting aan een massa die niet genoeg onderwijs heeft genoten om rationele onderscheidingen te kunnen maken, kan tot averechtse effecten leiden.

Riesman zegt in hetzelfde artikel:

‘... it may not always be wise to try to bring into the political arena on foreign policy those strata which are presently apathetic. For example, should one seek to reach the politically uninvolved with a campaign against nuclear fallout, this might have boomerang consequences: far from building a “mass base” for a less precarious foreign policy, the result might be to create such impatience with the Communist enemy and with the unstructured and hence inendurable world situation as to enhance sentiment for an end to ambiguity even at the risk of a “preventive”, suicidal war.’

Zo zouden, naar Riesman vreest, de Amerikaanse massa's reageren indien ze beter voorgelicht zouden worden op een bepaald gebied. De Nederlandse massa's zouden waarschijnlijk anders reageren, maar met niet minder suicidal effect. Overigens bestaan die massa's die waarschijnlijk aldus zouden reageren, niet alleen uit arbeiders. Want de arbeiders hebben niet het monopolie van irrationalisme, net zomin als het monopolie van liberalism.