Hollands Weekblad. Jaargang 1

Journaal
door J.J. Peereboom

Er was een mooie brand gisteren, twee straten verder in een leegstaande katholieke kerk met een bord Te Koop er op. Een voor een lieten half verkoolde dakbalken elkaar los en stortten vlammend neer; de bruine rook stoomde omhoog tot in een groeiende grauwe wolk; de waterstralen snerpten op de muren; brandweermannen holden het portaal in, met de kop van een platte slang onder de arm.

Een hollende brandweerman, dat is mooi om te zien; soldatesk en toch vredelievend. Als wij dan het leven zo effen vinden, moesten wij eigenlijk proberen brandweerman te worden. Uren gaan voorbij met kaartje leggen en de verchroomde kranen en hekjes van die heerlijke rode auto's oppoetsen; dan is er een melding, reeds springen wij op onze plaatsen, daar gaat het dwars door de rode lichten, wij houden ons goed vast, hier is het, hak de deur in met je bijl, jij redt het kind en ik de moeder, mevrouw tis niets wij zijn ervoor, tot ziens ik ga het vuur te lijf; na afloop vertellen wij elkaar hoe wij de resten van de trap beklommen en nog juist op tijd een kameraad opzij trokken toen het halve dak instortte.

Ook het kleine mengelwerk is lang niet zonder charme: een kat uit een boom, een auto uit het water. Het is jammer dat het overal afloopt met de vrijwillige brandweren. Dat is de moeilijkheid, ook met al die mooie taken die om vervulling vragen ver weg in de griezelige hongerige wereld van de dollarsalarissen. Niemand wil er ons voor; wij kunnen alleen werken om onszelf in stand te houden, als dieren in het woud, hoewel veiliger en ingewikkelder. Wat blijkt? Dat is ook het beste. De Wereldbank (ik geloof dat het de Wereldbank was) zei onlangs nog, de beste bijdrage van de rijke landen aan de onderontwikkelde is toenemende welvaart in eigen huis: dan houden zij tenminste de grondstoffenprijzen op peil.

De aardigheid van het ‘chosisme’ dat door Alain Robbe-Grillet beoefend wordt en in aangelengde vormen door enkele andere auteurs van de Editions de Minuit, is dat het ons rust geeft van altijd weer ongeveer dezelfde formules voor altijd ongeveer dezelfde culturele en morele waarden. Ik deel niet de verwachting van sommige politieke idealisten dat wij tenslotte helemaal genoeg zullen hebben aan het waarnemen van dingen en handelingen, omdat in waarlijk-mensen het gedrag precies de inhoud van de bedoeling kan uitdrukken (Georg Lukács had zoiets tegen Robbe-Grillet gezegd), maar als tegenwicht is het goed. De kademuur in Le Voyeur, het hoofd naar binnen gestoken door het autoportier in La Jalousie: in mijn ervaring verdringen zulke waardeloze waarnemingen veel zorgen over waarden. Als

[p. 15]

mij na afloop ooit gevraagd zou worden, Wat heb je voor bijzonderheden meegebracht, dan zou ik eerder aan die dingen denken, en aan de zee bij Vere en het land bij Holten, dan aan de vreugden van de deugd en de noden van de cultuur.

Het is geen erg goed idee, dat wij aan alles geheimen moeten ontwringen. Problemen oplossen is een andere kwestie: dat verschaft ons het gezicht op de dingen zelf, en niet het geloof in een fiktieve betekenis. De kunst bij het schrijven is dan ook niet om steeds maar dieper door te dringen, maar om het ogenblik van inzicht te onderscheiden wanneer de dingen zich voordoen als zichzelf. Als wij te diep doordringen, gaat het steeds lekkerder, maar zelfs al weten wij verwarring te voorkomen, de waarheid zeggen wij zeker niet.

In de praktijk van het leven hoeft er soms gelukkig niets opgelost te worden. Ik sta wel eens te kijken bij winkelramen en moet dan na verloop van tijd slikken en de ogen sluiten om niet te vergaan van luciditeit - tenminste zo lijkt het, misschien zou ik niet vergaan, maar ik kan het slikken niet laten. Dat komt dan door een Chinees beeldje, of een bundeltje goedkope armbanden, of een uitstalling van overhemden met een bordje Wij maken ze ook op maat. Het is nog sterker als ik iemand in de nek kijk in een volle trein: een boord met een rafel, een kettinkje met een sluiting, twee of drie wervels onder een vel met een pukkel.

Nee, het is toch niet sterker, het is even sterk. Mensen zijn ook dingen. Het is moeilijk om daarover te schrijven. Als alles betekenissen heeft, dan gaat het fijner; dan is het bijna altijd prijs.

G., die eenzelvig geleefd heeft en een jaar of dertig is, zegt mij dat hij troost voor zijn noden verwacht van een idyllisch huwelijk. Hoe vindt hij nu de geschikte vrouw! Hij heeft uitgerekend dat hij één op de honderd mensen die hij ontmoet aardig vindt; en van de honderd mensen die hij aardig vindt, is er weer één die in hem ook plezier heeft. Wij rekenen samen uit dat hij het met onvermoeibaar sociaal doordrukken zover zou kunnen brengen dat hij vijf nieuwe vrouwen per week ontmoet, en dat het dan veertig jaar kan duren totdat hij de zijne heeft. Een moeilijkheid is, zegt hij, dat hij meestal niets meer weet uit te brengen tegenover iemand die hij erg aardig vindt.

Ik adviseer hem vooral zelf partijen te gaan geven, voor de tegen-invitaties en nog meer omdat een gastheer een gemak van optreden krijgt waar hij als gast nog plezier van heeft, en verlaat hem dan, met een steen in mijn hart. Allemaal zie ik het aankomen: de haperende conversatie over verkeerde onderwerpen, het trotse gevoel dat men toch beter is dan de lachebek die er zich tussendringt, de smadelijke zekerheid dat men integendeel nergens goed voor is, de vergeefse telefoongesprekken, de plannen voor een nieuwe niet-sombere toon, de pogingen om weer tevreden te zijn met het oude leven.

Misschien vindt hij al gauw een lief kookstertje, van goeden huize. Anders ziet het er lelijk uit, voor zo iemand die alleen met de beste bedoelingen is toegerust, en verder afhankelijk van het liefhebbende begrip van onbekende jonge vrouwen. Het is voor mij een van de konkrete argumenten tegen de hoop op een rechtvaardige wereld, dat degenen die in ernst omhoog zien naar de vrouw hun jaren slijten in eenzame verwarring, terwijl bij hen die de blik strak omlaag gericht houden het gelach niet van de lucht is. Niet dat ik zoveel op heb met hoge bedoelingen, of zelfs tenslotte moet toegeven dat die eigenlijk horen te winnen: maar de ellende van zulke pogingen om bloementuinen aan te leggen op de rotsen!

Arnold Wesker (van wie ik eens een stuk gezien heb in de Royal Court, Chicken Soup with Barley, lang niet slecht) schrijft in Encore: ‘Somewhere in my vision of the world I see families living in large Elizabethan type houses, where there are balconies for groups to play music, and act, and where there is room to entertain friends and be albe to walk back and forth and say “My God! I really live here!”’ Als de aristokratie inderdaad wist te leven met gratie en waardigheid en enthousiasme, dan is het minder een kwestie van haar afschaffen dan van zorgen dat wij allen aristokraten kunnen zijn, vindt hij.

Jawel: ‘Vader en Johan en Meta die zaten op het balkon, ze deden iets van hoe heet die, zo'n Engelsman. We hebben wel gelachen! Vader die was zijn tekst vergeten, hij zegt “Vertikkie wat zeg ik nou?”, en hij overal zoeken zogenaamd naar zijn papier, met dat gekke snuit dat hij dan trekt; hij zei dat hij dacht dat Meta het in haar boezem gestopt had, hij zegt Kom maar eens hier - dat ging wel een beetje ver, een lolletje is een lolletje, en Johan die werd nijdig. Dat was even vervelend, gelukkig is Meta dat is zo'n

[p. 16]

grappig kind weet je wel, zij zegt “Hoehoe, mijnheer de graaf”, net alsof het allemaal spel is, en moeder staat ineens op en loopt de kamer uit, toen begrijpt vader het ook wel - hij bedoelt niets kwaads. Het was maar goed dat Chris er was mijn neef, die heeft een accordeon, hij zegt Allemaal van het balkon, en hij gaat er zitten en maar spelen - hij speelt niet zo goed, maar wij allemaal zingen, een bende! En moeder komt terug, en zij ook zingen, en dansen en zwieren met dat dikke lijf! Vader die kende natuurlijk de woorden niet, hij zong maar wat onzin, nou het was weer wat moois. Toen op het laatst was het weer even vervelend, want vader die merkte dat hij het nieuws vergeten had op de televisie, hij mokken; en Herman van beneden, die had in zijn eentje in de hoek de jenever zitten leegdrinken, hij staat op en hij zwaait zo'n beetje en daar zit hij pardoes op de grond, hij zegt Wat gebeurt mij nou? - nou zo liep het toch weer met lachen af’.

En toch: ‘Zij spelen leuk, dat is zo, vader en Johan en Meta. Dat was een liefdesscène, het was Candida, en om het moeilijk te maken speelde vader voor de jonge Eugene en Johan die was de dominee; en vader maar uitleggen dat zijn liefde voor Candida de ware was, en Johan die stond daar ook wel burgerlijk hoor - het is een aardige jongen wel, maar zo'n dichter, natuurlijk eigenlijk een beetje te serieus. Ik dacht zou moeder zien dat het bijna echt is; je kon niets aan haar merken, alleen toen Johan even aarzelde toen zei ze: “Hup Johan!” En later zong ze met vader die wijsjes die ze altijd doen, tweestemmig, daar zijn nu weer nieuwe bij sinds hun vorige vacantie; ze oefenen ze altijd in de auto terug. Toen werd het nog mooier, want Chris die had een accordeon bij zich, en vader gaat pianospelen en ik de viool, en moeder was de internationale chanteuse - wij deden het strijkje in het café, en Meta en Johan waren de ontevreden klanten; toen was Johan wel weer schitterend, dat is waar. En op het laatst van de avond toen kwam nog Herman van beneden, die bracht een fles wijn mee, en dat was ook zo mooi, want Johan had voortdurend zitten klagen dat de bediening van het café, die deed er ook niets aan’.

Ik zie toch ook wat Wesker ziet. Maar als wat zien wij het? Ik zou zeggen, de toekomst is aan het opklapbed en de opvouwbare keuken, en ons balkon zal net groot genoeg zijn voor een parkietje; maar tegenover het uitzicht van Wesker blijkt duidelijker dat die dingen, die zijn het niet - een gedachte die mij althans altijd wel weer wat sympathie voor ze geeft.

De dichter Roy Fuller, die in aanzien staat als romancier sinds zijn vorige boek Image of a society, heeft nu een roman over zijn schooltijd geschreven, The Ruined Boys (uitg. André Deutsch); zo klinkt het tenminste, alsof het zijn eigen herinneringen zijn, al behandelt hij Gerald Bracher in de derde persoon.

De meest opvallende merkwaardigheid ervan zijn de talrijke vergelijkingen die hij gebruikt bij het beschrijven van de ervaringen van zijn hoofdpersoon. Als hij een strafbriefje heeft gekregen: ‘The black-printed slip reposed in Gerald's wallet as a contraceptive might in that of a priest’. Als hij bezwaar heeft tegen de manier van doen van een bezoekend schoolhoofd, ziet hij zijn eigen directeur aan komen wandelen ‘with the sense with which the decent inhabitants of a rioting city welcome the arrival of the military’. Een enkele keer wordt de vergelijking bij een scène gemaakt, zoals wanneer een jongetje een voetbal zoekt in de tuin van de directeur die dan boos tegen het raam tikt: ‘Slade by this time had found the ball and he held it up to Mr Pemberton's gaze, as though it were some mythological talisman capable, say, of preventing him being turned to stone’.

Op deze manier laat Fuller ons zijn verhaal zien zoals een oude slotheer ons zijn collecties vertoont en telkens zijn uitleg onderbreekt met toelichtingen die het leven doen herkennen aan de afgeschafte dingen. Hij leidt ons er niet mee af, al lijkt het of hij het doet; hij verleent er de status van volwassenheid mee aan de ondervinding van het jongetje. In min of meer onafhankelijke verhalen volgt hij dan de ontwikkeling van Bracher van gehoorzaam en eerbiedig tot twijfelend zelfstandig. Het is bijzonder goed gedaan, zo, dat het zijn lezer in een staat van luciede concentratie brengt waar de gemiddelde roman hem alleen van verwijderen kan.