Hollands Weekblad. Jaargang 1

Het tragische in de Europese verdragen
door E. Damen

Bij de kolenafzetcrisis blijkt dat de gekozen integratievormen in de praktijk niet voldoen.

Er bestaat een roerende eensgezindheid onder de macro-economisten der landen van de O.E.E.C. omtrent het nu wel uitgewerkt zijn van de recessie. Zich rekenschap gevend van het vrij milde karakter dezer recessie verheugt men zich over de waardevolle werking der ingebouwde stabilisatoren, die althans hebben geleid tot het uitblijven van een evidente achteruitgang bij het nationale inkomen. In West-Duitsland kon het jaarverslag der Bundesbank vaststellen, dat het bruto nationale inkomen tijdens 1958 zelfs met 3 pct was gestegen sinds 1957. De investeringsactiviteit, als toch wel een der belangrijkste economische impulsen, is onder wijs conjunctureel beleid niet meer teruggegaan dan nodig geweest zou zijn om de oververhitting der conjunctuur tijdens de superhausse van het midden der vijftiger jaren wat af te koelen. De werkgelegenheid behield ondanks een zekere teruggang een tamelijk optimaal karakter en enorme oppottingen van liquiditeiten werden door al even wijs en nobel fiscaal beleid op verstandige wijze tegengegaan. Wat zeide Von Nell Brüning ook weer tegen economisten, die zich wat al te hoorbaar op de borst klopten? Hij zei: bleibe einfach, Joseph.

Tot bescheidenheid omtrent verworven economisch inzicht en hoogstaand economisch gedrag manen twee samenhangende verschijnselen: de crisis in de steenkolenmijnen en de recessie in de staalindustrie,

[p. 13]

en in de tweede plaats: de problematiek der Europese gemeenschappen, met name de precaire situatie van het Gezagsorgaan der Europese Gemeenschap voor kolen en staal. Wat het eerste betreft, is voor het staal de belangrijke omvang der onbenutte hoogovencapaciteit een verschijnsel, dat aan griezeligheid niet verliest indien geschermd wordt met begrippen als de voorraadcyclische golven. Dat wil het volgende zeggen. Toen alle staalverbruikende ondernemingen vanwege de Suezcrisis en de oververhitte investeringsactiviteit met overspannen vraag naar kapitaalgoederen (schepen, werktuigmachines, auto's) angstig begonnen te worden, werd er over-gedisponeerd en voorraad aangelegd. Een doodgewoon Korea-effect dus, gevolgd werd door een even bekend post-Korea-effect van afbouw der voorraden. Omdat tijdens de superhausse het neven-effect optrad van het gebrek aan arbeidskrachten, is tijdens de afbouw der voorraden in de volgende recessie een deel van de vrijkomende liquiditeiten benut voor het financieren van het in stand houden van het arbeidspotentiëel: men betaalde mensen, die men onder vroegere omstandigheden de straat op had gestuurd. Door de afbouw der voorraden bij de verbruikers, ontstonden deze langzamerhand bij de producenten. Met één voorbehoud. Het had er in de naoorlogse jaren machtig veel op geleken, dat er een correlatie was tussen de stijging van het nationale inkomen (ontdaan van inflatoire prijsstijgingen) en de stijging van het staalverbruik per hoofd der bevolking. Gebleken is, dat hier iets niet klopt. Wat, weet men nog niet. Het verbruik per hoofd blijft gewoon achter, niet alleen in Europa, waar het notoir laag is, maar ook in Amerika en Engeland, dat als economisch fenomeen min of meer tussen Europa en Amerika in ligt. Bij een herstel van de stijgingspercentages der nationale inkomens tot pre-recessie hoogte moet er rekening mede worden gehouden, dat de staalbehoefte gaat achterblijven; met overproduktie-capaciteit in de staalindustrie als logische consequentie. Deze te grote produktiecapaciteit wordt gecompliceerd doordat door allerlei factoren de walsstraten en de hoogovens de laatste jaren enorm zijn uitgebreid zonder dat verouderde capaciteit werd opgeruimd, aangezien het kwaad der overwegend interne financiering hand over hand is toegenomen en de fiscale stimulansen daarvoor te laat of nog in het geheel niet (Nederland) zijn afgeschaft. Een vrij permanente onderconsumptie van staal ligt in het verschiet.

De staalindustrie is sterk conjunctuurgevoelig en dit ook nog in aanmerking nemend, hebben de samenstellers der Europese Verdragen, met name dat op de Europese Gemeenschap voor kolen en staal omstreeks 1950 al iets vermoed van vrij ernstige crisis-achtige verschijnselen, die zich op gezette baisse-conjuncturele tijden in het Europese gebouw konden voordoen. Gedachtig de theorie van de ingebouwde stabilisatoren (bepaald geen waanzin, maar toen nog niet veel meer dan theorie) is bij de samenstelling van het eerste Europese verdrag (Schumanplan, zeggen de 2 op 50 mannen in de straat, die zich voor deze dingen interesseren) rekening gehouden met de mogelijkheid van het optreden van een ‘crise manifeste’. In zulk een crisistoestand gaf men de Hoge Autoriteit der E.G.K.S. bepaalde bevoegdheden, die omwille van het politieke evenwicht een zekere autorisatie behoefden van de ministerraad, die de regeringen der zes aangesloten landen, West-Duitsland, Frankrijk, Italië en Benelux vertegenwoordigen.

Het is goed om zich te realiseren, dat de bepalingen in het verdrag op de E.G.K.S. terzake van een eventuele toestand van evidente crisis de staalconjunctuur tot achtergrond hadden. Slechts degenen, die intiem betrokken waren bij de structuur van het moeizaam geconstrueerde Verdrag zullen zich dit kunnen herinneren en daarom is het goed het feit eens duidelijk aan de vergetelheid te ontrukken.

Verbruiksgewoonten

Maar wat gebeurde er in de barre realiteit van economische verschijnselen, die maling hebben aan stilzwijgende uitgangspunten van verdragen? Het staal doorstond de recessie vrij redelijk en nationaal werkende ingebouwde stabilisatoren - of wat daarvoor werd gehouden - werkten heel aardig. Het staal doorstond tot dusverre de recessie, maar de kolen - waarvan een structureel tekort was verondersteld - raakten dieper in de put dan de afbouwputten waar ze uit kwamen. De overproduktie is beangstigend, gaat nog steeds door en wordt bijna onmogelijk in de hand te houden door een geheel niet te bekijken verandering in de gebruiksgewoonten, waarbij - economisch wonder van de eerste orde - de prijs bijna zonder betekenis lijkt te zijn. Vrijwel onbekend in de economische geschiedenis ging o.a. de manipulatie-factor een belangrijke rol spelen.

Waar het zogenaamde zwakke geslacht in het geding was - bij de huisbrandkolen - kon men zich het overwicht van de manipu-

[p. 14]

latie-factor geredelijk voorstellen. Welke man, die de naam waard is, zal niet proberen om zijn levensgezellin en moeder zijner kinderen de tochtige gang met de kolenkit te besparen door een oliekachel te installeren met het nummer van Shell-Nederland netjes boven de telefoon? In de heel wat minder romantische en notoir stoere sector van de energieproduktie ging echter Shell-Nederland een even belangrijke rol spelen. Het stoken van ovens en ketels werd herenwerk: het ketelpak werd vervangen door de fleurige overall. Verder verloren de kolen vrijwel de gehele verkeersector, te land en ter zee. In de lucht waren zij van huis uit onbruikbaar. In de sector der chemische industrie kwam de meergenoemde Shell-Nederland eveneens opzetten tot en met de recente opzienbare ontdekking van de ‘petroleumcokes’. Om kort te gaan: er is een kolencrisis en als het zover komt, dat zelfs hooggeplaatste ambtenaren van de Staatsmijnen in Limburg daarover wetenschappelijke publikaties doen in E.S.B. dan is het echt niet mis. Het spotten met de nervositeit in zekere kringen terzijde latend als minder gepast, zij bemerkt, dat mijnwerkers (een paar honderdduizend in West-Europa) niet alleen hun onmiddellijk inkomen scherp zagen dalen, doch dat zij na twintig jaren hun uiterste best te hebben gedaan voor het delven van de kolen plotseling voor de sukkels uit de achtergebleven industrie golden, een trieste gewaarwording en bovendien een gevaarlijke bij de temperamentvolle structuur dezer bepaald niet domme en hoog te kwalificeren arbeiders.

Dilemma

Wat was er logischer, dan dat de Hoge Autoriteit, wier president bovendien een omhooggeklommen arbeidersleider was, in het geweer kwam om de welvaart der mijnen, de continuiteit der steenkolenproduktie en de regulering der conjunctuur te bezorgen? Tot dusverre heeft deze Hoge Autoriteit gefaald en de kritiek van Ruhrbergbau, in het Bassin du Centre, bij de Vereniging van de steenkolenmijnen in Limburg moge dan grotendeels fluisterend binnenshuis worden uitgesproken, zij is er niet minder fors om. Zodra evenwel ergens het beleid der Hoge Autoriteit wordt aangevallen, komen ‘the powers that be’ in deze tijden aan het bod. De Hoge Autoriteit voert, zeggen deze meestentijds verborgen krachten, het Verdrag uit. Het Verdrag is onvolmaakt en nog onvolmaakter zijn de regeringen, die de Hoge Autoriteit terdege onder contrôle hebben en haar geen kans geven echt ‘supra-nationaal’ te regeren. Blijf dus van de Hoge Autoriteit af. Het geen geschiedt. Het Verdrag echter is helemaal zo slecht niet, zo min als het Verdrag over de E.E.G. en zo min als het (wat erg voorbarige) Euratomverdrag. De regeringen zijn ook zo kwaad niet, al bestaan zij in de eerste plaats uit politici, met - dus - vaak andere normen dan economisten.

Gezag

De Europese Verdragen, het een na het ander (en overijld gesloten werden zij niet), hadden als doel de uiteindelijke integratie van Europa, het in elkaar overgaan der zes landen. De verdragen waren een belangrijk andere aanpak dan de O.E.E.C., die alleen maar onder Amerikaanse druk tot stand kon komen ondat de vele grenzen in West-Europa en de vele afwijkende gebruiks- en levensgewoonten de Amerikanen machtig irriteerden. Het kieken heeft wijzer willen zijn dan het hoen. De Amerikanen, die tegen het einde van de veertiger jaren met Marshall dollars heel wat konden afdwingen (en dat ook terdege hebben gedaan, vooral bij volgzame regeringen als de gerespecteerde Nederlandse) waren realistischer dan de vele leidende Europeanen, die per Verdrag op E.G.K.S. en E.E.G. geloofden de ontwikkeling van twintig eeuwen een nieuwe richting te kunnen geven. Thans is de crisis der E.G.K.S. geen loutere kolenafzetcrisis: het is de crisis der Europese integratie.

De verwezenlijking van een politiek denkbeeld - een geintegreerd Europa (tegenover de meedogenloze Russen) onder Amerikaanse supervisie - werd gebaseerd op een economische constructie en een militair verbond (NATO). Het militaire verbond - met grote zelfbeheersing - latend voor wat het is, moet van het economische worden geconstateerd, dat het economische verschijnselen isoleerde. Tussen de mijnen en staalindustrieën van België en die in het Ruhrgebied, tussen de Nederlandse mijnen en Kon. Ned. Hoogovens en die in Frankrijk bestaan te grote en teveel verschillen dan dat men in de zes landen eenvoudig van ‘de mijnen’ en van ‘de hoogovens’ kon spreken. Maar zulke verschillen slijten op den duur wel langs de weg der samenwerking. De weg der samenwerking - in de O.E.E.C. opgezet - met een zeer beperkte bureaucratie

[p. 15]

(nog genoeg overigens als men de papiermassa's uit een zeker Parijs' paleis beziet) moest worden afgekort met het haastige voetpad der integratie-verdragen. Omdat integratie geen werk van vandaag of morgen kon zijn, en men dit inzag, werd de deel-integratie gekozen: kolen en staal. Bij de eerste de beste recessie waren het de gedwee lijkende Duitsers die eigen wegen vonden en gingen, geen slechte wegen overigens, getuige het Wirtschaftswunder. Van het supra-nationale gezag der Hoge Autoriteit bleef over, dat zij niets te zeggen bleek te hebben tegen de nationale regeringen, de ene concessie na de andere volgde, een schim aan waardeloos dirigisme bleef over, zonder enig praktisch belang.

Per verdrag zijn er concrete afspraken gemaakt op basis van een bestaande toestand en bovendien tijdens een economische hausse, waarbij velen dachten, dat de bomen in de hemel groeiden. Verdragen zijn er om te worden uitgevoerd. Voor de uitvoering werden aangewezen de Hoge Autoriteit bij de E.G.K.S. en de ‘Commissie’ (een hulpeloos aandoend woord) voor de E.E.G. Bezwaarlijk kon anders verwacht worden of verlangd dan dat de executieven en hun ambtenaren iets anders zouden uitvoeren dan de verdragen tot taak stelden. De souvereiniteitskwestie lag dus van het begin af aan al geheel anders dan in een nationale staat omdat de verdragen juridisch, noch in hun economische opzet met een grondwet te vergelijken zijn. Van een flexibel beleid door de H.A. en de Commissie kon in de eerste plaats krachtens de onderworpenheid aan de verdragen al geen sprake zijn, maar bovendien waren de verdragsluitende partijen wel zo slim geweest om een zekere mogelijkheid tot verdediging van de nationale belangen veilig te stellen door het supertoezicht van de raden der ministers.

Teleurstelling

Aan de verdragen lag dus duidelijk een zekere onoprechtheid ten grondslag en dat is wel iets anders dan een kinderziekte. Nu zou het evenwel in dit verband aanbeveling kunnen verdienen om de mens en de gemeenschappen te nemen zoals deze nu eenmaal zijn. Gesteld mag zelfs wel worden, dat het gehele economische leven de neiging zou vertonen to het overwinnen van nationale grenzen en belangen in een wereld, of althans een stuk van de wereld, met een toenemend vrijer wordend handelsverkeer. Typisch is bijv. hoe een zeer belangrijk deel van het Nederlandse bedrijfsleven de E.E.G. pas zal kunnen accepteren wanneer deze is uitgebreid met een vrije handelszonen zoals het aanvankelijk heette of een associatie met de andere O.E.E.C.-landen.

De bezorgheid is uitgesproken, dat de vorm welke gekozen werd voor de integratie van Europa - de verdragen - zou leiden tot blokvorming van het Europa der Zes tegenover het gehele Europa der O.E.E.C. en verder tegenover de rest van de wereld. In de praktijk blijkt nu evenwel, dat men zich niet in een hecht en sterk blok heeft georganiseerd, maar dat men zich heeft geisoleerd. Flexibele nationale aanpassing aan de wereldeconomie werd moeilijk. Het isolement werd nog in de hand gewerkt door eerst te beginnen met de deel-integratie van kolen en staal, dus grondstoffen, die het eerst en dan ook nog het langst de invloed van een recessie bespeuren. In de poging om zich te integreren is te veel en te uitsluitend naar een aantal fenomenen gezien. Klaarblijkelijk hebben de makers van de materiele verdragen toch nog zulk een voortreffelijk werk geleverd, dat zulks niet meteen aan het licht trad, doch pas aan de hand van crisisverschijnselen, niet alleen bij kolen en staal, doch ook in het politieke vlak: zie het uitblijven van een geassociëerde zone der overige O.E.E.C.-landen. Omtrent de Hoge Autoriteit constateerde reeds ‘Le Monde’, dat wat er ook gebeuren gaat, deze Hoge Autoriteit aan supra-nationaal gezag heeft ingeboet. En omtrent de E.E.G. stelde een oud-staatssecretaris, die er zeer voor gewerkt had, onlangs vast: zij stelt Nederland teleur. Amerika ging voor Europa niet verder dan een O.E.E.C., een organisatie voor niet meer dan ‘los-vaste’ samenwerking. Het politiek geroutineerde Engeland bleef eveneens buiten de E.E.G. omdat het wel begreep, dat er fouten aan de methode moesten kleven, al zag met in het begin zeker nog niet zo precies, waaruit die fouten bestonden. Nu heerst er in de betrokken landen en in de landen om het ‘kleine Europa’ heen een gevoel van onbehagen. De weg van de samenwerking, die à priori niemand uitsloot, was een langzame weg, doch bood tot dusverre uitzicht op het bereiken van het doel der Europese integratie. De verhaasting met de verdragen en de fixaties, die daaruit voortvloeiden, hebben tegenstellingen geschapen, die er vroeger niet of nauwelijks waren. Onder druk van de kolencrisis spitsen sommige tegenstellingen zich zelfs toe en daardoor is in zekere zin de Europese integratie thans problematischer dan 10 jaar geleden.