De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

[p. 825]

De Fransch-Duitsche oorlog van 1870.

De oorlog togen Denemarken, die van 1866 en die van 1870 waren geen toeval. De Koning van Pruisen was vredelievend, hield niet van avonturen à la Napoléon, zooals hij ze noemde, maar Bismarck wenschte die oorlogen wel en wist zijn zin door te drijven.

Bismarck, die zijn geheele leven handelde volgens het ‘Oderint, dum metuant’ werd daardoor de grootste man van het hereenigde Duitschland, dat zoowel zijn opkomst als de tegenwoordige crisis aan hem dankt.

Eigenaardig is het wel dat die woorden, ‘Zij mogen mij haten, als zij mij maar vreezen’, een citaat uit de tragedie Atreus van den Romeinschen Dichter Attius, ook de lijfspreuk van Caligula was. Maar deze wist zich wel te doen haten, maar niet zooals Bismarck, tevens te doen vreezen.

Het was Bismarck reeds een doorn in het oog dat Pruisen gedurende den Krimoorlog onzijdig bleef, maar toen was zijn invloed nog niet groot genoeg, om zijn Koning tot dit avontuur te drijven.

Maar hij was niet de eenige die aan dergelijke dingen dacht. In de Correspondance Militaire du Maréchal von Moltke lezen, wij, dat deze in 1861 reeds schreef: ‘L'offensive, partant du Main, est dirigée contre la partie de la frontière francaise la plus faiblement fortifiée. Si nous pouvons conquérir l'Alsace et la Lorraine, provinces jadis allemandes, il est bien à penser que nous les garderons.’ En in 1862 schrijft hij een Memorie, waarin hij spreekt over: ‘L'offensive contre l'Autriche, la Bavière et la France’ en dan verder zegt: Le résultat à atteindre, c'est d'unir de force toute l'Allemagne contre la France.’

Toen Bismarck na September 1862 Minister was, zeide Graaf Schwerin van hem, dat zijn politiek steunde op het ‘Gewalt geht über Recht.’

In de ‘Souvenirs de Bismarck,’ in ‘Bismarck und seine Zeit,’ van Blum, in ‘Histoire du Prince de Bismarck’ van Simon, in ‘Prince Bismarck, historical biography,’ van Lowe, kortom in de geheele Bismarck-literatuur vinden wij de waarheid van die opmerking van Graaf Schwerin.

Zoo weet men hoe in de Bondsvergadering te Frankfort gezegd werd, dat het recht niet berust op bajonetten. Het verbijsterende antwoord van Bismarck luidde ‘Quand il n'y a pas de tribunal compétent, c'est par les baïonnettes seules que le droit peut se faire valoir.’

Eerbied voor traktaten toonde hij nooit. Hij erkende dat geen enkele natie zich aan een traktaat, aan een gegeven woord, kon houden als haar bestaan op het spel stond.

Maar ook zonder dat het bestaan op het spel stond, geloofde hij dat alles geoorloofd was om het beoogde doel te bereiken. De oorlog van 1870 werd door hem geprovoceerd, omdat hij zich krachtiger meende dan Frankrijk. De vervalsching van het telegram van Ems was een zijner middelen, na de Hohenzollerncandidatuur in Spanje tegen Frankrijk te hebben uitgespeeld.

Wij weten hoe èn te Sadowa èn bij Metz de overwinning hem scheen te ontsnappen, maar hoe hij ten slotte toch zijn doel bereikte, een machtig vereenigd Duitschland.

Later beweerde hij, dat vrede met Frankrijk zoo moeilijk was, omdat er een historisch proces zou bestaan tusschen beide landen, de grenskwestie, en dat wel reeds gedurende eenige eeuwen. Het ontstaan daarvan dagteekende van den tijd toen Frankrijk de ‘Duitsche’ steden Metz, Toul en Verdun genomen had. Doch nu na 1870 was hij tevreden met Metz; Toul en Verdun mochten de Franschen behouden.

Maar die snoode Franschen wilden van geen vrede meer weten.

Wij hebben, zegt Bismarck, alles gedaan om den Franschen het verledene te doen vergeten. Overal buiten Europa kon Frankrijk op onzen steun rekenen, als het maar niet aan de Rijngrenzen tornde.

‘Non seulement nous n'avons, quant à nous, aucun motif d'attaquer la France, mais assurément nous n'en avons plus l'intention.’

Maar niettegenstaande dat, beschouwde hij dat drie eeuwen bestaande historische proces niet als geëindigd.

De Franschen bleven volgens hem als volk denken aan revanche en dat ondanks het door hem genoemde feit dat ‘un vainqueur aussi modéré que l'Allemand chrétien n'existe plus au monde.’

Men had Frankrijk slechts afgenomen vijf milliard en Elzas en Lotharingen.

Maar gesteld eens dat de Franschen ons zouden overwinnen, dan zouden het dezelfde Franschen zijn van 1807, ‘qui nous ont pressurés jusqu'au sang’.

En daarom vroeg hij den Rijksdag voortdurend versterkingen van het leger, om die ramp te voorkomen. Hij erkende de mogelijkheid van een Fransche overwinning, indien

[p. 826]

Duitschland niet volkomen gereed en tot de tanden gewapend was.

Hij voorspelde reeds toen, dat de volgende oorlog zoodanig zou zijn, dat die van 1870 daarbij kinderspel was.

Maar werd Frankrijk overwonnen, dan moest het machteloos gemaakt worden voor een reeks van jaren om ten minste één Duitsche generatie te laten leven zonder de voortdurende oppressie van den steeds op aanval belusten buurman, Frankrijk.

En als verklaring voegde hij hieraan toe dat die gedachte wel ook aan de overzijde van den Rijn bestaan zou. ‘Chacun tâcherait de saigner à blanc’.

De aanval moest dus van Fransche zijde komen, maar ongelukkig bleek het Bismarck, dat de oorlog van 1870 de Franschen niet voor een generatie lam geslagen had. Reeds onmiddellijk na het sluiten van den vrede van Frankfort toonde de Duitsche militaire partij haar ontevredenheid over de te vriendelijke behandeling van Frankrijk, dat men Belfort gelaten had en dat veel en veel te weinig oorlogsschatting betaald had.

De Fransche Gezant Gontaut-Biron deelde mede hoe Bismarck hem zeide, naar aanleiding van de snelle betaling der oorlogsschatting: ‘C'est admirable, c'est merveilleux qu'au lendemain de vos désastres, vous soyez si vite en état de les réparer.’ Maar Bismarck kon zich bij dit complimentje niet bedwingen, om tevens zijn ontevredenheid daarover te toonen.

Ondanks die vlugge betaling, maakte hij moeilijkheden over de ontruiming van het bezette Fransche grondgebied. Toen dat toch eindelijk gebeuren moest, maakte hij aanmerkingen op de bewapening van Frankrijk en zeide hij in 1874: ‘Nous voulons la paix, mais si les Français poussent leurs armemens de façon à être prêts dans cinq ans et qu'ils soient résolus à nous attaquer au bout de ce temps, nous leur déclarerons la guerre dans trois ans.’

Het verslagen Frankrijk boezemde hem, zoowel als Moltke, toch nog vrees in. Beiden zagen in dat de overwinning van 1870 veroorzaakt was door de fouten van den Franschen Generalen Staf en juist daarom bemoeide hij zich ook met de binnenlandsche aangelegenheden van Frankrijk. Bismarck was voor het herstel der Bonapartes. Hohenlohe, de Duitsche Gezant te Parijs, schreef dat Bismarck hem als gedragslijn tegenover de Bonapartes had voorgeschreven. ‘Niets voor, en niets tegen hen.’

De Duitsche Keizer was het niet met de houding van Bismarck eens. Hij wilde geen oorlog meer met Frankrijk. Dit erkende de Keizer in een vertrouwelijk gesprek met Hohenlohe, maar sprak daarbij de vrees uit dat de Kanselier Bismarck hem tegen zijn wensch tot een oorlog met Frankrijk zou dwingen.

Ook de Engelsche Gezant te München, Sir Morier, zag in dat de houding van Bismarck tegen Frankrijk provoceerend was, dat hij opnieuw den oorlog wenschte. Hij vreesde een Fransch-Russisch verbond, maar geloofde dat dit onmogelijk was, omdat Frankrijk maar een Republiek was.

Den 12 Maart 1875 kwam in de Fransche Kamer in behandeling de ‘loi des cadres’. Daarbij werd bepaald dat ieder regiment met één bataillon versterkt zou worden. Daar tegenover zou echter ieder bataillon niet meer bestaan uit zes, maar uit vier compagnies. In werkelijkheid werd de legersterkte dus niet opgevoerd. De bedoeling was het groote aantal officieren van den oorlog van 1870 te kunnen gebruiken.

Bismarck, die wel beter wist, beschouwde dit als een aanval van Frankrijk en onmiddellijk verschenen op zijn bevel in de Kölnische, de Post en andere bladen heftige artikelen tegen Frankrijk. De oorlog was nu onvermijdelijk geworden, Bismarck zond zelfs Graaf Radowitz naar Petersburg, om daar te wijzen op de oorlogszuchtige bedoelingen van Frankrijk. Maar Gortschakoff was geen dupe en liet zich geen verklaring van neutraliteit bij een eventueelen oorlog afpersen.

Natuurlijk was het Fransche legerbestuur zoowel als de regeering op de hoogte van de kuiperijen van Bismarck. De vreemde diplomaten waarschuwden de Regeering uitvoerig. Haar meening was dat Bismarck Frankrijk de eisch zou stellen: ‘le choix entre le désarmement ou la guerre.’

Ook de Fransche Gezant in München schreef zijn regeering, dat de Beiersche generale Staf conferenties hield met het oog op een waarschijnlijken oorlog. Deze, Lefebure de Béhaine, wist dat Bismarck zoogenaamd de revanche-oorlog voorkomen wilde.

Het bleek nu echter dat Bismarck te voorzichtig was geweest. Iedereen in Europa wist dat Frankrijk niet aan den oorlog dacht. Daaruit volgde dus dat er sprake was van een nieuwe agressieve oorlog van Duitschland. De fout van Europa was zoowel in 1866 als in 1870, dat het zich met niets be-

[p. 827]

moeid had. Daardoor was midden in Europa een militaire mogendheid van den eersten rang ontstaan. Verdere versterking van die mogendheid was een gevaar voor geheel Europa. De onthullingen van Radowitz over Frankrijk hadden de Russische Regeering doen inzien, dat het gevaar van Duitschland uitging, met het gevolg dat Rusland besloten was, deze oorlog niet toe te laten.

Ook de Engelsche Regeering, die in 1870 onverschillig had toegezien, vond het nu welletjes en Lord Derby besloot daarom de Fransche Regeering mede te deelen, dat hij niet gelooven wilde aan een oorlogsverklaring van Duitschland.

Onmiddellijk bij de terugkomst van den Franschen Gezant, generaal Le Flo, te St. Petersburg toonde Gortschakoff hem de grootst mogelijke voorkomendheid, wees hem op het Duitsche gevaar en gaf hem den raad: ‘Rendez-vous forts, très forts.’

Enkele dagen later verklaarde de Czaar zelf aan Le Flo: ‘En tout cas, soyez assuré que je veux la paix comme vous et que je négligerai rien pour qu'elle ne soit pas troublée. Si l'Allemagne entendait entrer en campagne sans motif ou sous des prétextes futiles, elle se placerait vis-à-vis l'Europe dans la même situation que Bonaparte en 1810, et ce serait à ses risques et périls.’ Dat was duidelijk genoeg. Duitschland zou reeds in 1875 naast Frankrijk Rusland in het veld zien.

De Fransche Regeering, die elken dag vreesde, dat het Duitsche ultimatum zou komen, werd door de brieven van Le Flo zeer gerustgesteld.

Men had daar reeds gedacht aan de woorden van den Minister van Buitenlandsche Zaken, toen die in een gesprek met den Duitschen Gezant zeide: ‘Non seulement nous ne vous attaquerons pas, mais si vous nous attaquiez, nous vous laisserions tout l'odieux de l'attaque en nous ne nous défendrions pas. Si vous nous envahissez, je conseillerai au maréchal de se retirer avec son gouvernement et ses armées sur la Loire et d'attendre, sans tirer un coup de canon, que la justice de l'Europe ou celle de Dieu se prononce sur vous.’

Wel een geschikt bewijs om aan te toonen, dat inderdaad Frankrijk geen oorlog wenschte, maar een slecht middel om de Duitsche legers buiten de grenzen te houden. ‘La justice de l'Europe ou celle de Dieu’ hebben in de wereldgeschiedenis nooit veel beteekend.

Prins Orloff, die dit onderhoud bijwoonde, en het funeste van zulk een maatregel inzag, riep uit: ‘Vous ne ferez pas cela,’ waarop het antwoord luidde: ‘Nous le ferons, c'est décidé et l'Europe verra tranquillement, l'arme au bras, la France envahie, dévastée, et ne se défendant pas. Oui, elle verra cela. Le tolérera-t-elle?’

Maar zouden die woorden en vooral het niet-verdedigen geen indruk maken op Bismarck, op Europa maakte het veel meer indruk. Nu toch was een komplete overwinning van Duitschland van te voren verzekerd.

Toen, einde April, verscheen een artikel in de Times geschreven door Blowitz en geinspireerd door Hohenlohe, waarin de toestand uiteengezet werd. Duitschland moest Belfort hebben en opnieuw twintig milliard.

Nu wist niet alleen het Europeesche publiek alles, maar besloten zoowel de Czaar als de Koningin van Engeland nadere stappen bij den Duitschen Keizer te doen.

De Czaar begaf zich naar Berlijn waar hij 11 Mei aankwam en reeds na hun eersten onderhoud kon Gortschakoff verklaren, dat de vrede gehandhaafd bleef. Hetzelfde verklaarde Lord Derby aan den Franschen Gezant te Londen en dat wel dank zij de goede hulp van Rusland en Engeland.

Bismarck was zeer ontevreden over dezen afloop van zijn vierden oorlog. Hij eischte overplaatsing van Gontaut-Biron, zoowel als van den Franschen militairen attaché, de Prins de Polignac. Gontaut verliet Berlijn echter eerst in 1878, zoodat Frankrijk ook hierin niet toegaf. Zijn opvolger was de Graaf de Saint-Vallier.

Zooals gezegd was de fout van Bismarck zijn voorzichtigheid. Eenmaal het plan bestaande voor den aanval op Frankrijk, had met de oorlogsverklaring onmiddellijk de inval in Frankrijk moeten beginnen en dan had Europa inderdaad niets gedaan als ‘L'arme au bras’ toeziende naar de nieuwe ongerechtigheid.

En onverschillig of Frankrijk zich al of niet verdedigd had, zou het verslagen zijn. Maar Bismarck kon niet anders handelen. De Keizer en omgeving was tegen den oorlog, dus waren zulke plotselinge maatregelen als oorlogsverklaringen en offensief optreden der legers niet mogelijk zonder diens uitdrukkelijke toestemming. En die was slechts te verkrijgen door hem naar den oorlog te drijven en daartoe diende al het politieke geknoei.

[p. 828]

Gelukkig had dit een verkeerde uitwerking en werd Europa wakker en belette het daardoor dezen feitelijk reeds begonnen oorlog.

Bismarck ontkende later, dat hij in 1875 oorlogsplannen tegen Frankrijk had. Hij noemde alles een komedie om de eigenliefde der Franschen te streelen. Daardoor echter geloofde het groote publiek niet, dat het in 1875 zoo nabij was aan een wereldoorlog, zooals wij die thans beleven.

Prof Krämer schreef zelfs: ‘In 1873, 1875, 1876 gingen geruchten rond dat een oorlog ophanden was en die geruchten betroffen niet alleen Italië, maar ook het Duitsche Rijk. Wat er aan de hoven van Europa daaromtrent is verhandeld, in hoeverre werkelijk grond voor vrees bestaan heeft, is tot nog toe niet openbaar geworden.’

In hoeverre dat juist was, toen Prof Krämer deze woorden schreef, zullen wij daarlaten, doch zeker is het dat men nu wel beter weet.

Men leze slechts:

Ernest Daudet, Histoire de l'Alliance francorusse, de Mémoires du prince Hohenlohe, de Souvenirs du vicomte de Gontaut-Biron sur son ambassade à Berlin, Gabriel Hanotaux, Histoire de la France contemporaine. Dan het reeds genoemde Times-artikel, de uitgegeven papieren van Generaal Le Flo en van den Franschen Gezant te Londen, Gavard.

Men ziet uit de geschiedenis van dezen gelukkig voorkomen oorlog primo: dat een oorlogsverklaring door Duitschland, ondanks het drijven van een machtige militaire partij, gesteund door een zoo invloedrijken Kanselier als Bismarck, onmogelijk was door tegenzin van den Keizer.

Secundo: dat de vrede beter bewaard bleef in een tijd toen Frankrijk geen bondgenooten had, maar de tegenpartij niet van te voren wist wie hij te bestrijden had, dan nu. Nu toch is alles in bijzonderheden voorbereid, men weet alle kansen en meent dus te weten of men het er al of niet op wagen kan.

En eindelijk, dat moge het waar zijn dat Duitschland nu tot den oorlog gedwongen is, moge het waar zijn dat de geschiedkundige lezing over 1866 en 1870 onjuist is en toen Duitschland ook onschuldig zegevierde over vijanden die het tot den oorlog dwongen, zoo staat toch vast dat het oorlogzuchtige Duitschland van 1875 toen tot VREDE gedwongen moest worden.

Datgene wat Duitschland nu den Geallieerden te recht of ten onrechte verwijt, deed het toen zelf. Het dwong andere mogendheden, in casu Frankrijk, den oorlog op.

Zelfs indien dus nu de Geallieerden schuldig mochten zijn, dan nog geldt nu voor Duitschland, het ‘Wie zonder zonde is...!

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.