De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Van Zwitsersche en Italiaansche Meren en Steden.
(Vervolg en slot van No. 49.)

Van Zürich naar Interlaken gaande, gaat men over Luzern, gaat men langs de Vierwaldstättersee, men ziet alleen misschien het mooiste, maar toch zeer zeker het meest bekende, het meest beteekenende Zwitsersche meer! Hier is de geschiedenis van het verre Zwitserland geboren; hier langs gaat, met tal van typische kronkelingen en telkens dampend verdwijnend in een der talrijke tunnels, de trein, die over den St. Gothard-pas voert naar Italië, den eersten der stoutmoedige bergwegen, die via Zwitserland de verbinding van Europa met Italië bracht.

De vorm van de Vierwaldstättersee is inderdaad zeer eigenaardig. In het algemeen stelt men zich een meer als een min of meer groot watervlak voor, waarvan de omvang medebrengt, dat men al of niet de overliggende oevers ziet, maar in elk geval denkt men aan een afgerond geheel, en van alle Zwitsersche meren valt dan ook te zeggen dat zij zoodanig zijn. De Vierwaldstättersee echter geheel en al niet; ze is een opeenvolging zou men zeggen van kleinere meertjes, die door hooge rotsachtige wanden worden afgesloten, en die zoodoende geheel en al begrensd schijnen te zijn, totdat men bij het naderen van den rotsachtigen wand den doorgang bemerkt, welke daarin is, en welke toegang geeft tot een tweede, een derde en een vierde kleiner meertje, dat tot het groote geheel behoort. Bovendien liggen deze kleine meren niet in rechte opeenvolging achter elkander, doch staan ze somwijlen loodrecht, somwijlen met slechts een schuinen hoek op elkander. Het spreekt wel vanzelf, dat met deze wendingen, welke de natuur er zoo kwistig heeft rondgestrooid, de Vierwaldstättersee den bezoeker een opeenvolgende rij van verrassingen voor het oog moeten bieden. Steeds rijker van kleur, steeds fijner van stemming zijn de natuurtafereelen, welke er zich ontwikkelen, vanaf het oogenblik dat men met de boot Luzern heeft verlaten en de witte paleisjes zijner kade langzaam-aan ziet verdwijnen, totdat men in den uitersten hoek aan den anderen kant is aangeland en er Fluelen aanschouwt met zijn achtergrond van steeds hooger gaande witte sneeuwbergen, is het een vaart vol verrassingen, die men zich niet schooner en niet afwisselender kan

[p. 797]

voorstellen. Daarbij komt, dat ook de boorden van dit meer in alle opzichten aan die afwisseling en die verrassingen meedoen, en in het eene gedeelte van zoo geheel andere samenstelling zijn dan in het andere. Voor hem, die de Vierwaldstättersee voor den eersten keer ziet, is het bijna, alsof hij voor de bioscope gezeten is, en een aaneenschakeling van landschappen aan zijn oog ziet voorbijrollen, doch ieder van die landschappen geeft hem een sensatie van iets schoons en iets moois en ieder van die landschappen moet hem er van overtuigen, dat er achter die rotswanden en daar in de hoogte van die bergen nog veel meer schoons te zien is, zoo hij het maar te vatten weet. Dat de

Montreux aan het meer van Genève.

Vierwaldstättersee eenigermate den vorm heeft van een kruin, de reiziger op het meer zelf kan het anders dan op de landkaart niet zien, maar wanneer men van boven den Pilatus of den Rigi af nederblikt op het donkerblauwe watervlak, dan ziet men ook, dat de lengte van Luzern tot Fluelen toe een 37 K.M. is, en dat het schoonste meer van Europa, gelijk het meermalen en zeker niet ten onrechte wordt geheeten, een oppervlakte heeft van niet minder dan 113 K.M. met een diepte van soms 214 M.

Wanneer de salonboot, zooals er, sierlijk ingericht, dagelijks vele varen op dat meer, Luzern heeft verlaten, en men van deze stad een hoogst schilderachtigen indruk heeft meegenomen, dan vaart men recht op den Rigi aan en rechts naast zich den Pilatus. Heel in de verte kunnen de Bürgenstock en de Stanserhorn zich reeds laten zien. Links van den Pilatus worden achtereenvolgens de Wetterhorn en de Mönch, Eiger en Jungfrau zichtbaar, om het indrukwekkend panorama te voltooien. De boot vaart op het kleine voorgebergte van den Meggenhorn aan, waaraan de villa van Wagner een nimmer-falende poëzie geeft. Is ze deze voorbij, dan komt ze in de zoogenaamde Kussnachtersee, van waaruit gezien de Pilatus met zijne inbegroeide en grijze wanden, grimmig afsteekt tegen het lachende landschap daar beneden. Langs Hertenstein, een verrukkelijk rustoord, en langs Weggis, dat de groententuin van Luzern heet, nadert men dan Vitznau, het uitgangspunt voor de Rigibaan, waartegenover zich tot bijna in het water nog twee voorgebergten dreigend uitstrekken. Dan komt de boot in de Buochsersee, - zoo genoemd naar het dorp Buochs, dat in 1798 door de Franschen werd verbrand, - nadert Bechenried, waar men meer dan eens de gemoedelijke openluchtvergaderingen van de Zwitsers kan bijwonen, gaat naar Gersau, dat met zijn heerlijk groen als het ware uitnoodigt tot een langer verblijf, en komt over Seelisberg, een bekend Kurort bij Brunnen, de haven van het Kanton Schwyz, maar tevens het laatste groote station van de St. Gothardbaan,

[p. 798]

en een middelpunt voor de tallooze toeristen, die 's zomers in deze streken rondwandelen. Brunnen geeft vanaf de boot, waarop men rondvaart, wel het schoonst denkbaar gezicht; met zijn witte hotels tegen den steilen achtergrond maakt het een schilderachtigen indruk; en vanuit die hotels heeft men een gezicht op de Urnersee, die zich als een nieuw deel van het groote meer nu voor de vaart opent, dat onvergelijkelijk schoon is. Zoodra men dit deel invaart, valt het oog op den grooten steen, welke ter hoogte van 25 M. is nedergezet bij den 100-jarigen geboortedag van Schiller, die in zijn ‘Wilhelm Tell’ dit deel van Zwitserland zoo aangrijpend mooi beschreef; en het is alsof men met dien steen tegelijk komt midden in de herinnering aan het leven en aan den strijd van Wilhelm Tell. Aan den oever ziet men de drie bronnen van de Rütli; aan den overkant verheft zich met groote rotsbogen de Aehsenstrasse en weldra legt de boot aan voor het station Tellsplatte, vanwaar een kort wandelingetje voert naar de Tellskapelle, in 1588 door het kanton Uri opgebouwd op de plaats waar Tell, naar de sage luidt, tijdens den storm van het schip van den Landvoogd Gessler zou zijn gesprongen, en in 1860 opnieuw opgebouwd en met muurschilderingen door den Bazelschen schilder Stückelberg versierd. En terwijl de Aehsenstrasse steeds den weg van het meer volgt, nadert de boot Fluelen, het uiteinde der reis, het lief gelegen dorp, dat de ingang is als het ware van het Reusstal, waarbij pyramidevormig zich de Bristenstock als hoogste punt daarboven slingert.

Fluelen is in meer dan een opzicht een merkwaardige plaats. Van daar maakt men een klein uitstapje naar het zoo typisch Zwitsersche dorpje Altorf, dat mede aan de Tellsage een groote poëzie ontleent. Maar Fluelen is ook het laatste station op den Zwitserschen bodem, voordat de trein, die vanaf Luzern zich steeds heeft geslingerd langs het meer en door de lange tunnels heen, den reizigers menig indrukwekkend kijkje heeft gegund op het meer, zijn weg neemt temidden van de donkere rotsmassa van den St. Gothard, welke nu reeds meer dan vijftig jaren, dank zij de energie en de technische bekwaamheid van den grooten Franschen ingenieur, die aan dit werk zijn leven gaf, Italië toestaat dagelijks de treinen uit Europa te ontvangen. De St. Gothard-baan is de eerste van dezen aard die de wereld heeft mogen kennen; sedert zijn er meerdere gevolgd, niet alleen in dit rotsachtige deel van Europa, maar ook daarbuiten in Zuid-Amerika. Doch de St. Gothard-baan is haar roem van eersteling blijven behouden en een reis door de twintig minuten lange donkerte van zoo'n reuzenwerk blijft altijd nog een emotioneel moment in het reisplan. Fluelen is dientengevolge ook op het programma der doorreizenden een naam, een naam die meetelt en een naam die wat zeggen wil. Nog meer dan dat, het dorpje is zoo anmutig mogelijk gelegen en er straalt reeds vanaf het eerste oogenblik dat men het ziet een charme en een poëtische kracht vanuit, welke men zich moeilijk grooter zou kunnen denken, en welke zeer zeker nog verhoogd wordt door de sobere grootheid, welke er spreekt uit de opeengehoopte bergmassa, waarvan men, niettegenstaande den tegenwoordigen omvang, toch weet dat het menschelijk vernuft er een doorgang in heeft weten te boren voor het dagelijksch verkeer. En naar de andere zijde opent zich vanuit Fluelen de bekende Aehsenstrasse, die met hare in de rotsen gehouwen bogen telkenmale uitzichten op het meer veroorlooft, welke onwillekeurig doen stilstaan en welke dikwerf de wandeling langer maken dan een ongeoefend toerist zich kan voorstellen.

Wie aan de Vierwaldstättersee denkt, denkt ook onmiddellijk aan den Rigi.

Want in de laatste jaren zijn naar vele hooge bergen, men kan bijna zeggen sedert men ook den Jungfrau op dusdanige wijze trachtte te beklimmen, naar alle hooge bergen Zahnradbahnen gelegd, en toch, hoewel daardoor ongetwijfeld voor den toerist schoonere en wijdere uitzichten zijn verkregen dan dat hetwelk de Rigi geven kan, is de opgang naar de Rigi gebleven wat zij altijd geweest is en is een bezoek aan zijn top blijven behooren tot het beste programma der reizigers. Eerst in de achttiende eeuw wordt melding gemaakt van zijne bestijging, doch 't was pas na het vredescongres van 1815, dat werkelijk de groote stroom zich naar de Rigi keerde.

In 1816 werd op den top het eerste, zeer bescheiden ingerichte logement gezet, dat in 1818 voor een veel beter en veel ruimer ingericht moest plaats maken, en dat nu sedert lang verdrongen is door de rijk ingerichte hotels, welke men op verscheiden hoogten van den berg vindt. De Rigi is een samenvoeging van drie bergen, die een ruimte van acht tot tien uur in den omtrek beslaan, die naar het Noorden steil afloopen, doch naar

[p. 799]

het Zuiden integendeel met langzame overgangen en met weideachtige terrassen tot op den grond neerkomen. Vanuit Vitznau voert de ongeveer 14 K.M. lange baan, welker stijging nimmer meer is dan 25% regelmatig naar boven, eerst in Kaldbad, daarna op Rigistaffels, waar de weg zich vereenigt met dien welke van den kant van Zürich van Arth-Goldau naar boven stijgt, en bereikt tenslotte in niet veel meer dan vijf kwartier tijds het hoogste punt van Rigi Kulm waar naast elkander een drietal groote hotels zich verheffen. Geheel den dag is Kulm in het seizoen bezocht door vreemdelingen, maar wel het meest des ochtends bij zonsopgang en des avonds bij zonsondergang. Inderdaad behooren deze beide tot het schoonste wat men op Zwitserschen bodem kan genieten. De zonsopgang, die plotseling den rooden bal, welken men reeds lang in de verte bespeurd heeft, met schitterenden glans doet doorbreken en zijn licht spreiden over al de meren, die men in den omtrek ziet; de zonsondergang misschien nog meer, wanneer daar beneden langzamerhand geheel de wereld in de schemering wordt gehuld, de omtrekken van alles onklaar worden en alleen nog maar de lichtsterretjes van de steden aan de uiteinden van het meer duidelijk te zien zijn - dan is het alsof men niet alleen in werkelijken zin op een hoogen berg staat, maar ook in figuurlijken zin, en zich los voelt van het vele nietige, dat er op aarde is en er zoo dagelijks terug te vinden is. En wanneer men met de Zahnradbahn naar boven stijgt en met een zekerheid, die geen oogenblik plaats laat voor angst, ook niet bij de meest vreesachtigen, tegen de ijsrotsen opklautert, dan gaat men zich vrijer en vrijer gevoelen met het schoonste wat de natuur gegeven heeft. Een avond en een ochtend op den Rigi geeft indrukken, welke men niet licht zal vergeten. Indrukken, die aanvangen wanneer men opeens de Zugersee aan zijne voeten wijd ziet uitgestrekt, die niet eindigen voordat men weer langzaam-aan de sneeuw-regionen heeft verlaten en in Vitznau is teruggekeerd.

Geheel aan den ingang van het meer, vanaf den Rigi gezien, niet meer dan een samenvoeging van enkele straten, ligt Luzern. Een eigenlijke stad kan men Luzern niet noemen; aan de buitenkanten is het een samenvoeging van ook hier paleisjes-schijnende hotels, die zich langs de driehoekvormige quai uitstrekken, en van binnen is het een verzameling van wel schilderachtige, maar overigens weinig interessante straatjes. Alleen het middeldeel van Luzern, de vaart waarover die eigenaardige oude Kapellbrücke loopt, en die de beide kanten van deze vaart verbindt, heeft iets meer buitengewoons. En schitterend is zeker wel de landingsplaats, die geheel aan den uitersten uithoek en onmiddellijk bij den uitgang van het station gelegen, het Vredesmuseum bevat, de stichting van den nobelen von Bloch. Luzern is een heerlijk uitgangspunt voor de vele en mooie uitstapjes, welke men in de omgeving kan maken.

In Luzern dagen achtereen te verblijven en elken dag dieper door te dringen in het wezen der Zwitsersche natuur, elken dag een stukje meer te leeren kennen van het soms zoo wildwoeste, dat deze natuur geeft, soms ook zoo rustig-stille, dat zij aanbiedt, en er dan elken avond opnieuw te genieten van het heerlijke uitzicht, dat, in maneschijn gehuld, het meer onmiddellijk voor de haven van Luzern aanbiedt; het lijkt een ideaal voor ieder, die voor natuurschoon niet ongevoelig is. En Luzern is ook de plaats, die op een afgelegen plek, in massieve steen gehouwen, den Leeuw van Thorwaldsen bezit, die rustig en fier herinnert aan Zwitsersche trouw en aan Zwitserschen heldenmoed.

October 1912.

H. VAN DER MANDERE.