De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Koloniale politiek en imperialisme.

Nadat in 1814 ongeveer ons koloniaal bezit in een definitief stadium gekomen was, was ook de onrust omtrent dit bezit verdwenen. Toch was dit alles, zooals ik in een vorige bijdrage (zie Holl. Lelie dato 22 Maart j.l.) trachtte aan te toonen, slechts een kwestie van Europeesche politiek geworden, daar in de laatste decenniën immers afdoende gebleken was dat Holland niet uit hoofde van eigen kracht in staat was geweest zijn overzeesche bezittingen te verdedigen tegenover zijn veel machtiger concurrenten. Er volgde een tijd van betrekkelijke kalmte in de koloniale wedijver der groote staten, zoodat Holland rustig de vruchten kon plukken en genieten van zijn verworven Oostersche bezittingen maar.... ‘De drijfveeren der koloniale politiek waren het bevorderen der belangen van het moederland, het verwerven van stoffelijke voordeelen voor de bezittende klassen. Niet beschaven en opleiden, maar exploiteeren en onderdrukken was het voornaamste doel,’ zooals van Kol schreef in 1901.

Vooral onder het bewind van Thorbecke werd het regeeringsbeleid in zake de koloniën in dien geest gewijzigd, dat bij het bestuur der overzeesche gewesten ook eenigszins rekening werd gehouden met het belang der koloniën zelf en niet uitsluitend gelet werd op het behalen van een maximum profijt ten koste van Indië. Nochthans, de inlanders bleven inlanders. De culturen mochten millioenen en millioenen winst voor 't moederland opleveren, de inlander bleef even arm, zoo hij al niet armer werd. Ware dit niet zoo geweest, er zou ook geen Multatuli geweest zijn!

De z.g. ethisch-koloniale politiek (zooals die o.a. nader uiteengezet is in de Nieuwe Tijd van 1901) wilde nu zoowat een middenweg kiezen, n.l. eenerzijds Indië behouden als bron van inkomsten en anderzijds den inlander economisch en intellectueel vooruithelpen. Deze politiek wil het wel laten voorkomen alsof uitsluitend dergelijke ethische bedoelingen haar richtsnoer zijn, maar dat zal toch heusch wel niemand gelooven. Het klinkt immers te mooi: ‘den inlander door wijze en onbaatzuchtige voogdij opvoeden tot zelfbestuur.’

In het meergenoemde artikel uit de Nieuwe Tijd, schrijft van Kol:

‘Het behoud onzer koloniën is geen recht, maar een plicht geworden; geen lust meer, maar een zware last door de historie ons op de schouders gelegd. Nederland heeft in Indië nog een zware schuld te delgen, en wij moeten boeten, in dit, als in zoovele andere gevallen, voor de misdaden der bourgeoisie.... Eenmaal man geworden, zal de Inlander onzer Oost-Indische koloniën op eigen beenen kunnen staan, de volwassene zal geen steun meer noodig hebben. Dàn, maar ook eerst dàn, is het uur zijner volledige anatomie geslagen, dan is onze tijd voorbij, dan hebben wij vervuld een plicht, een zending.’

Mooier kan het immers niet. Iedereen zal echter toch wel gelooven dat diezelfde inlander dubbel dankbaar zou wezen indien wij van dien drukkenden plicht maar afzagen.

Wat zouden wij hier in Holland erkentelijk zijn, indien Engelschen of Duitschers eens plotseling roeping kregen een dergelijken plicht t.o. van ons er op na te houden en te betrachten.

De zaak komt hierop neer, dat bij bijna alle ethisch-koloniaal-gezinde menschen, het gaat om de voordeelen. Bijna al hun andere motieven zijn leugens. Nog nooit heeft eenig

[p. 712]

systeem, instelling of rechtsverhouding die op leugen gegrondvest was, zich op den duur kunnen handhaven.

De Japansche argumenten voor toekomstige annexatie-plannen zijn al niet minder leugenachtig dan zooals we die gewend zijn van Europeesche Staten.

Wel begrijpende dat het toch niet aangaat om te zeggen: wij willen Nederlandsch-Indië, dank zij onze groote militaire sterkte, aan Holland ontrukken, omdat wij daar nu eenmaal zin in hebben en omdat wij niet het minste gewetensbezwaar voelen tegen een geweldadigen diefstal, zegt Japan: ‘Maken deze strategische motieven (zie Holl. Lelie 22 Maart) het voor de Japanners geraden Java en Sumatra te nemen, zoo zijn er nog andere ethische, welke het hun uit een moreel oopgunt mogelijk maken, tot zulk een daad over te gaan, neen het hun zelfs tot plicht stellen. De Maleische bevolking van Ned.-Indië, door afkomst met de Japansche verwant, behoort bevrijd te worden uit haar tegenwoordigen toestand, die onder het Nederlandsch Bestuur werkelijk ellendig is.

‘Is het niet onze plicht’, roept de heer Takekosji uit, ‘deze landen van onze voorvaderen te redden uit hun tegenwoordig bestaan onder Nederlandsche administratie?’

Treffend te zien hoe precies de Oosterlingen de diplomaten-leugens en handigheden van het Westen afgekeken hebben. Eerst wordt nog den schijn bewaard dat er inderdaad een ethisch motief bestaat voor den voorgenomen vaderlandslievenden rooftocht, doch later wordt ook dien schijn overbodig geacht en vertoont men zich in zijn ware gedaante. Men hoore slechts: ‘Wij Japanners moeten onzen aandacht wijden aan de Zuidzee-eilanden. Als een gevolg van onzen oorlog met Duitschland heeft onze vloot eilandengroepen in bezit genomen, als de Carolinen en de Marshall-eilanden. Maar dit zijn eigenlijk geen eilanden, het zijn slechts rotsen. Ofschoon ons volk zich verheugt in het bezit van deze groepen, hebben zij weinig waarde. Wij kunnen niet trotsch zijn op het bezit van Zuidzee-eilanden, vóór wij Java en Sumatra hebben. Enkelen zeggen misschien dat deze eilanden Hollandsch eigendom zijn en dat Japan ze niet kan nemen. Maar als de Hollanders de levenswijze van de inboorlingen niet kunnen verbeteren en niet in staat zijn de vrede en orde onder hen te handhaven, dan zijn Java en Sumatra een bedreiging voor de naburige landen, en wij zijn gerechtvaardigd ze in bezit te nemen.’

De artikelen van Takekosji zijn niet aan de algemeene opmerkzaamheid ontsnapt. Behalve in de Nederlandsche, zijn ze ook in de buitenlandsche bladen verschenen, terwijl ze officieel besproken zijn in onze Eerste Kamer. Van Kol verklaarde daarbij openlijk dat de Japansche koloniale politiek, in vele opzichten beter resultaat heeft verkregen dan de Nederlandsche en dat de toestand der arbeiders, speciaal in den landbouw, daar veel beter is dan bij ons. (Men kan er gerust op wezen dat men zich dit te Tokio in het oor zal knoopen!)

Evenwel, het publiek wordt gerust gesteld: het is zoo erg niet. ‘Wij gelooven’, aldus de N.R. Ct, ‘dat zij die zoo denken de beteekenis van het artikel van Take overschatten. Zeker, 't bliksemt in het verschiet en men behoeft niet te meenen dat het enkel onschuldige zomerweerlichtjes zijn, die daar flitsen. Maar het onweder komt niet verder; het hangt daar boven den horizon en blijft daar rommelen, inderdaad rommelt het daar reeds heel lang. En de enkele felle bliksemschicht, die sommigen komt verschrikken, moet door hem die haar waarneemt, meer worden beschouwd in de beteekenis eener waarschuwing om op zijn hoede te zijn en 't weer en de windrichting met aandacht gade slaan, dan als een voorbode van onheil. 't Rommelt al heel lang in Japan uit den hoek van den heer Takekosji. Zoo heeft men in ieder land hoeken waar het gromt en flikkert, zonder dat dit echter als teekenend behoeft te worden opgevat voor den atmospherischen toestand van het geheel.’

Maar wie zal van te voren kunnen zeggen of de bui zal overdrijven dan wel zich ontlasten met onstuimige hevigheid. Bovendien heeft de huidige oorlog ons niet geleerd hoe vreeselijk nabij de oorlogsramp zijn kan, zonder dat wij er het flauwste vermoeden van hebben, zonder dat de ‘beroemde’ diplomatieke of militaire strategen (die altijd verkeerd voorspellen) het aangekondigd hebben? Minister Pleyte gaf als zijne meening te kennen, bij gelegenheid van het Japan-debatje in de Eerste Kamer, dat de artikelen van Takekosji volstrekt geen reden tot ongerustheid behoeven te zijn, omdat T. aldus reeds sedert jaar en dag te werk gaat, zonder dat het tot dusver iets uitgewerkt heeft. Hij de minister meent dat deze uitingen gelijk te stellen zijn met stemmen die wel eens in Duitschland opgegaan zijn over annexatie

[p. 713]

van Nederland, zonder dat dit nochtans iets bewijst omtrent werkelijke annexatiebedoelingen van dat land. Bovendien meent zijne Excellentie de autoriteit van Takekosji op koloniaal gebied in twijfel te kunnen trekken en onderstelt dat er genoeg redelijke lieden in Japan zijn om hem tot staan te brengen.

Toch zou men zich hierin kunnen vergissen. Het bovengenoemde dagblad wijst er op dat reeds in 1910 te Hamburg is verschenen een boek van Fritz Wertheimer, waarin reeds werd gewezen op de artikelen van den ‘bekenden Japanschen kolonialen specialiteit’ Takekosji, die zonder omwegen zijn landgenooten toeriep dat Ned.-Indië het doel moest zijn van Japan's expansieplannen naar het Zuiden, terwijl, in de Revue politique et parlementaire van 10 Juli 1910, Paul Labroue betreffende Takekosji opmerkt: ‘un esprit très cultivé: il a beaucoup voyagé; c'est un élève et ami du comte Okuma et un des plus ardents apôtres de l'emperialisme japonnais. Depuis plusieures années, par ses articles et ses conférences, il mène campagne en faveur de l'expansion japonnaise vers les îles de la Sonde; toute sa politique coloniale parait pivoter autour d'elles; Java est devenue sa marrotte, le leit-motiv de ses discours et, en 1909, il a tenu à se rendre dans cette île, tout en faisant un crochet par notre Indo-Chine’.

De heer Labroue haalt uit Takekosji's geschriften nog het volgende aan, wat zeker wel waard is hier gememoreerd te worden als bewijs hoe men zich ten volle onze zwakke positie in het Oosten bewust is: ‘Les Pays-Bas sont une nation de dixième ordre, petite, faible, lointaine. Ce qui fait la securité des possessions d'Insulinde, comme ce qui fait la securité des possessions Congolaises de la Belgique, ce sont les jalousies des puissances dont les appétits se neutralisent. La solidité de la domination hollandaise dans les Indes naît de l'investiture que lui confère l'Europe. Mais qui dit que cette ballance des appétits demeurera toujours en équilibre?’

Takekosji is zeker de eenigste niet die ijverig propaganda maakt voor ‘verjapanizeering’ van onzen Oost. Kazan Kajahera (de Nieuwe Rotterdammer noemt hem, ter geruststelling, ultra chauvinist, alsof de man daardoor iets minder gevaarlijk is!) die evenmin een persoon zonder politieken invloed te Japan is, schreef: ‘We cannot sit still when the nation is going to the dogs, (doelende op den ongunstigen economischen toestand in Japan) Herein lies the reason of my theme; we must become a worldempire or must pass away as a nation. For this purpose, let us break down the status quo of the world which is not in favour of Japan and let us deliberate how to establish Japan as a world-empire. - - I venture to say that the only salvation of Japan is to establish a policy of southware agression. Found a new Japan in the south, making the equator the centre. If this object is accomplished, national morality and the outlook in life would be elevated.’

Zoo hield de Japansche Marine-Commandant Hosaka te Tokio een voordracht in het departement van landbouw en handel, naar aanleiding van een drie-jarig verblijf in Nederlandsch-Indië. Het verslag dat de Japan Times hiervan gaf bevatte o.a. het volgende: ‘Commander Hosaka, referring to the general conditions in the Dutch possesions, pointed out how the natives had a hand to mouth existence and the Dutch government imposes on them taxes of every description. - - For every article of furniture, for every chair, chest, and everything the poor oppressed natives have to pay taxes. The people under such a government of mercenary despotism are naturally alert to grasp an opportunity of getting rid of the yoke placed on them.’ Ziehier slechts enkele voorbeelden om aan te toonen dat Takekosji zeker niet de eenigste imperialistische drijver is en dat de Japanners, die deze gevaarlijke politieke richting zijn toegedaan, juist gevonden worden onder de zeer ontwikkelden onder hen, die op koloniaal gebied ‘der zake kundig’ zijn.

Sinds de Europeesche staatkunde zich liet overheerschen door hoofdzakelijk koloniale belangen, deed het imperialisme zijn intrede in Europa, waarbij, wat later, Amerika zich aansloot. Zooals gemeenlijk, meenden de kleine Staatjes, waartoe dus ook ons land gerekend moet worden, verplicht te zijn die beweging na te doen, zeer ten onrechte.

Het imperialisme (verderfelijke uitvinding) is de politieke richting, die zich ten doel stelt het koloniale bezit uit te breiden (natuurlijk alleen met de onbaatzuchtige bedoeling de inlanders te civiliseeren) en het koloniaal bezit zoo hecht en sterk mogelijk te bevestigen, opdat noch door invloeden van uit de kolonie zelf, noch door invloeden van ‘bevriende’ mogendheden, afbreuk worde gedaan aan de schoone civilisatietaak!

[p. 714]

Aangezien het een feit is, dat wij nooit in staat zullen zijn, tegenover welke mogendheid ook, onze koloniën met blijvend succes te verdedigen, en dus geheel afhangen van het politieke evenwicht in het Oosten, is het ook dwaas om eene imperialistische politiek erop na te houden, daar dit slechts medebrengt opdrijving van leger- en vlootkosten, die nooit iets zullen rendeeren. Laten wij het maar eerlijk bekennen, het is de naakte waarheid. Indien militaire deskundigen het anders beweren, kunnen wij dit gerust negeeren. Die weten er toch niets van! Dat is door dezen oorlog en al wat er aan voorafging wel genoegzaam bewezen.

De imperialisten zijn 't dus die aansturen op uitbreiding van leger en vloot. Indien zij echter met dit streven, zonder omwegen, voor den dag kwamen, zou waarschijnlijk het doel niet bereikt worden. Daarom maken zij gebruik van den steun der aanhangers der ethisch-koloniale menschen en zeggen dan: ‘Niet tot onzen eigen lust, maar ter voldoening van een schuld, een plicht, hebben we Indië te behouden. En indien een andere mogendheid het ons ontnemen wil, zullen we voor den Indiër hebben te vechten. Dit is onze verantwoordelijkheid.’

Deze, verkapte, imperialisten doen ons gelooven (althans trachten het te doen) dat zij op Indië volstrekt niet meer neerzien als overheerschers.

Neen, de verhouding is als die van voogd tot pupil. ‘Indië wordt,’ (aldus de heelemaal niet imperialistische, Rotterdammer) ‘in het belang zijner eigen bevolking beheerd; de geheele arbeid van het bestuur is er op gericht, de economische en de intellectueele ontwikkeling van de bevolking te bevorderen. Ook ligt het in Nederland's streven die bevolking in het bestuur te doen deelen, naarmate zij, onder den invloed dier ontwikkelingspolitiek, mondig wordt. Het Nederlandsche ideaal is een Indischen staat te vormen, sterk en welvarend, waarop de eigen ingezetenen trotsch zijn, dien zij als hun vaderland beschouwen en ter verdediging waarvan zij bereid zullen worden gevonden hun bloed te vergieten.’ (Hier wordt de Rotterdammer pathetisch! Het is zoo gemakkelijk over andermans bloed te disponneeren!)

‘Met de volvoering van deze taak zal het de kroon gezet zien op de rol, die het eeuwenlang in het Oosten heeft vervuld (N.B.: men denke hier eens even aan den tiran Jan Pietersz Coen en aan den beschaving-aanbrengenden Daendels, die meer bloedhond dan mensch was!) ‘en tevens de beste, edelste en veiligste waarborgen vinden voor zijn eigen nationale en economische (!) belangen.’

Na eene dergelijke stichtelijke inleiding, (men voelt reeds aankomen waar het heen moet!) wordt dan gewoonlijk betoogd dat tengevolge van het verstoorde Europeesche evenwicht in het Oosten, wij zelf aangewezen zijn op de verdediging onzer bezittingen. ‘Het is op het organiseeren van die verdediging dat Nederland, in zijne Indische politiek, op het oogenblik zijn aandacht, zijn wil en vermogen moet toespitsen. Van alle Indische aangelegenheden is deze wel de meest urgente.’

Ziezoo, men is waar men wezen wilde! geld voor leger en vloot. -

De imperialisten zoeken hun macht in de omzetting van Indië, als gewone kolonie, tot een ‘gemeene-best’, daarbij er op rekenende dat Indië goed verdedigbaar zou zijn door de inlanders zelf, indien wij hen slechts het gevoel van vaderlandsliefde voor dat gemeenebest kunnen bijbrengen (natuurlijk zonder dat zij ‘in de gaten mogen krijgen’ dat zij niet hun gemeenebest, maar feitelijk het Hollandsch kapitaal verdedigen!)

‘Ook het leger vereischt eene belangrijke reorganisatie, het zal ingericht moeten worden op den voet van militie. Wie vroeger over de verdediging van Indië door het leger sprak, werd een beetje uitgelachen’ zeide Cremer.

‘Meer en meer breekt het besef door, dat Indië in Oost-Azië wèl is een groote natie van 40 millioen inwoners, grooter in uitgestrektheid aan grondgebied dan de ons omringende landen. Die grootheid zal alleen kunnen blijken, als we de vele stammen en rassen van Indië weten te doordringen van het gevoel van saamhoorigheid tot één gemeenebest. En daarom behoort bij dat militie-stelsel een bewijs van vertrouwen in de inlandsche bevolking, maar ook een aankweeken van kennis en zelfbestuur.’ De heer van Kol antwoordde hem (tijdens het genoemde Japan-debat in de Eerste Kamer), dat hij zich bij hem aansloot en dat ‘als wij er niet in slagen, de liefde van den inlander te winnen, de zaak van onze defensie reddeloos is verloren.’

Men zal verstandig doen met niet te veel te verwachten van dat ‘gevoel van samenhorigheid’ en liefde tot het nieuwe vaderland der Indische bevolking. Wie er wèl veel van verwacht, houdt te weinig rekening met

[p. 715]

het werkelijke leven van den inlander. Hij haat ons als indringers en zal dat blijven doen, al mag zijn Oostersch phlegmatisme dit meestal voor ons verborgen houden. Hij haat ons met het zelfde recht waarmede wij de Spanjaarden eens gehaat hebben. Het zal niet en nooit gelukken zijn geestdrift op te wekken voor onze belangen, want de défensie onzer koloniën is ons belang en niet het zijne. Of hij beheerscht wordt door Hollanders of andere weldoeners, dit zal hem vrij wel koud laten. Men geloove vrij dat de domgewaande inlanders, door hun priesters en dank zij Japansche en andere invloeden, heel wat beter ingelicht zijn dan wij vermoeden.

Bij het beroep op den steun der inlanders, bij het verdedigen onzer bezittingen, vergete men toch niet dat Indië, als gemeenebest, in de verste verte niet te vergelijken is met Canada of Australië. Hier vindt men, vooral in het eerstgenoemde, feitelijk een Europeesche, een Engelsche, bevolking, die nog in raseigenschappen, noch in karakter van de moederland-bevolking belangrijk verschilt en wier materieele belangen werkelijk één zijn met die van Engeland. Dat de inlandsche bevolking van Ned. Indië, bij de défensie onzer koloniën, haar eigen belangen zou verdedigen, is een leugen en, omdat dit een leugen is, zal elk plan dat daarop gebaseerd is onverbiddelijk falen.

‘Als kolonie in handen van Nederland zou Indië slecht verdedigbaar zijn geweest, als gemeenebest is het dit zeer goed; ieder goed georganiseerd, goed bestuurd, van rijke hulpbronnen voorzien en door een flinke vaderlandslievende bevolking bewoond land kan gerekend worden, het vermogen te bezitten zich onder goede leiding op geduchte en afdoende wijze te weren’, troost de Rotterdammer (die in zijn binnenste misschien die ‘afdoendheid’ van dat verweer wel in twijfel trok.)

Welnu, men kijke eens naar België, Servië en Montenegro! Die hadden immers organisatie, hulpbronnen en eene zeer vaderlandslievende bevolking! Holle, banale algemeenheden die een nadenkend mensch niet van de wijs brengen.

De echte imperialisten zoowel als de verkapte trachten bovendien hunne oogmerken te bereiken en te bevorderen door aan te bevelen het zoeken naar Japan's vriendschap (gelijk de hond die de hand likt van dengene die hem slaan wil): ‘Er moet ernstig naar worden getracht tusschen Ned. Indië en Japan de betrekkingen te verbeteren en uit te breiden. De onheilsprofeten, die steeds met het Japansche spook schermen en Nederland in angstvallige terughouding van zijn machtigen Aziatischen buurman zouden willen afzonderen, zijn wel even groote vijanden van Ned. Indië als de Takekosji's en Hosaka's. Een politiek van voorbehoedmiddelen, gelijk zij er een zouden wenschen, vermeerdert het gevaar, brengt het nader in stede van het af te wenden.’

Als er iets mede kan werken om ons klein te maken in de oogen van anderen (Japan!), dan is het zeker deze politiek van ‘vriendschap’-zoeken, welke politiek wij geneigd zouden zijn te bestempelen met ‘likken’.

Wil men bovendien nog eens uit al deze bedrijven zien, hoe wij werkelijk wel bewust den weg van het imperialisme zijn ingeslagen, dan lette men eens op hoe men ons reeds in de strikken van het internationaal-politieke-warnet wil dringen: ‘Bemerkt Japan’, (aldus de Rotterd.) ‘dat zijn belang niet langer door onze zwakheid wordt bedreigd, leert het beseffen, wat het eigenlijk aan zijn buurman heeft, dan zal, ondanks de teleurstelling in de kringen van Zuidzee-expansionnisten - de verhouding tusschen beide landen op vasten, uitnemenden voet gevestigd zijn.’

In goed Hollandsch wil dit zeggen dat wij voor Japan een veiligheidswaarborg zouden zijn tegen Engeland, want iets anders is hier niet uit te lezen. Maar al spoedig volgt hierop:

‘Wellicht zou het nog aanbeveling verdienen bij een andere mogendheid, die in haar verhouding tegenover Japan in het verre Oosten gelijksoortige belangen heeft, eenigen steun te zoeken.’ Dit is dus, juist omgekeerd, een maatregel tegenover Japan, (want die ‘andere mogendheid’ is Engeland.)

Op die wijze zouden wij er al aardig tusschen zitten!

Eigenaardig is het, in dit verband, dat thans voor het eerst een diplomaat als gouverneur-generaal naar Indië gezonden is.

Volgens deze politiek zouden wij naar twee kanten vriendschap te zoeken hebben en indien het eens tot eene ernstige spanning tusschen onze ‘vrienden’ onderling mocht komen, dan zouden wij den sprong in het duister hebben te wagen, n.l. het kiezen van een der partijen, waarmede onze onafhankelijkheid vrijwel begraven is!

C. VAN BEMMEL arts.

Bleskensgraaf, 10-4-'16.