De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

De innerlijke mensch of het openbaar gerechtshof in den mensch.

Er steekt in ieder mensch een ander mensch, de menschheid niet alleen. In ieder mensch steekt een docter, een advocaat, een biechtvader, een architect, een kok, een generaal, een nachtwacht, een minister, een horlogemaker, een diplomaat, een goochelaar en nog meer anderen.

Wanneer een mensch een nieuw gebouwd huis ziet, dan is hij architect en zegt: ‘ik zou het zoo gebouwd hebben.’ Bezoekt hij een zieke, dan is hij docter en zegt: ‘Volg mijn raad en neem dit of dat.’ Spreekt men over een proces, dan zegt hij: ‘Als ik advocaat was, dan had ik zoo gedaan.’ Deelt men iets mee over een diefstal, dan zegt hij: ‘Als ik commissaris van politie was, had ik zoo gedaan.’ Leest hij over een verloren veldslag, dan zegt hij: ‘Ik ben wel geen generaal, maar wanneer ik had gezien dat de cavallerie van dien kant kwam, dan had ik de infanterie van daar laten komen.’ Hoort hij over finantiën spreken, dan zegt hij: ‘Dat beteekent niets, ik zou nieuw geld invoeren, goud en zilver is maar verbeelding, enz.’ In 't kort, de mensch is innerlijk overtuigd, dat hij geheel is, wat hij zou zijn, beter nog dan anderen, die zijn wat hij zijn zou, maar niet is.

Die overtuiging in den mensch is oorzaak, dat de mensch voortdurend eene openbare gerechtsverhandeling in zich omdraagt, dat hij over alles oordeelt, alles beoordeelt, alles veroordeelt en tevens uitspraak doet, want in hem bevindt zich alles. Bij deze openbare gerechtsverhandeling is de mensch tegelijk president, klager, getuige, rechter en voltrekker.

Ieder deel in den mensch heeft zijn eigen begeerten. De begeerte van de maag heet honger, de begeerte van de lever heet dorst, de begeerte van de hand heet hebzucht, de begeerte van het oor heet nieuwsgierigheid, de begeerte der zinnen heet wellust, de begeerte der voeten heet lediggang, de begeerte van den geest heet vrijheid, de begeerte van het hart heet liefde, de begeerte van de ziel heet onsterfelijkheid.

Maar ook de milt, de gal, de nieren hebben hun begeerte en hun begeerte heet: zwartzien, aanklagen, veroordeelen! En de begeerte van de spierkracht is: steenen op de menschen werpen!

Doch de mensch daarbinnen, de innerlijke mensch, moet den mensch daarbuiten niet

[p. 634]

aanklagen en veroordeelen alvorens hij in het innerlijk van den aangeklaagde alle acten juist heeft doorgelezen; hij moet niet oordeelen alvorens hij in het diepste innerlijk van den aangeklaagde alle motieven en oorzaken heeft onderzocht, tot de daad der beschuldiging voor hem open ligt, vanaf het oogenblik waarop zij gedachte werd, tot op het oogenblik waarop zij daad werd in den innerlijken mensch en de innerlijke mensch mag niet veroordeelen alvorens hij zich geheel met hoofd en hart, met spier en zenuw in den toestand van den aangeklaagde heeft verplaatst.

Daar staat een beschuldigde, die veroordeelde is tot de smadelijke doodstraf; stel u tevreden met de straf van den hemel, met de rechtvaardigheid der wet, met de uitvoering van den lateren rechter, maar recht niet mee in uw hart, wees geen mederechter alvorens gij alle acten van minuten en seconden hebt doorgezien, die het noodlot voor hem gevlochten heeft, alvorens gij het labyrinth der omstandigheden hebt doorzocht waarheen het noodlot hem geworpen heeft, vanaf den eersten adem bij zijn geboorte tot op het oogenblik der daad; alvorens gij kent zijn strijden, zijn worstelen, zijn opzien tegen het besluit, totdat smart, ongeluk, toeval, noodlot, bloed, boosheid, ergernis, nood, vertwijfeling, vergetelheid, verdooving hebben geleid tot het gruwelijk geval! Daarom, recht niet, gij innerlijk mensch, maar plaats u in den toestand van den beschuldigde, en dan -: Ecce homo!

Daar is een zelfmoordenaar! De hemel zal zich sluiten voor de zondige ziel, de kerk ontzegt hem den gewijden grond; de hemel behoort aan den Eeuwige, de kerk is de voltrekster van den hemel, maar gij innerlijk mensch, recht niet, beoordeel niet, veroordeel niet den ongelukkige, die de streep heeft gezet onder zijn levensrekening alvorens God de afsluiting had bevolen, aleer gij de gangen zijt nagegaan die hij ging, van de liefde tot het leven, tot hij het wegwierp, hoe hij voortging stap voor stap met bebloede handen, met gewonde voeten, met gekneusde ledematen, met een vaneengescheurd hart, met verstompten geest, hoe zijn levensweg wellicht een weg was onder hagelbuien en donderslagen, hoe hem dag aan dag adders naar het hart werden toegeworpen, hoe in iedere minuut een hoop, een wensch van zijn leven vervloog en werd vernietigd, tot de vertwijfeling hem aangreep, tot de ziel de gedachte, waarop zij 's-nachts broeide, in willekeurige overweldiging in de daad omzette! Daarom, recht niet, innerlijk mensch alvorens gij u in de plaats hebt gesteld van dien ongelukkige, en dan -: Ecce homo!

Er zijn menschen en daden, over wien de wet of de openbare meening reeds uitspraak deed. Goed! de openbare meening is onaantastbaar, omdat zij ontastbaar is, maar de innerlijke mensch moet zich afscheiden van de openbare meening, de innerlijke mensch is een heimelijke meening en een heimelijk gerecht; hij rechtte alzoo niet, hij beoordeele niet, hij veroordeele niet, den schijn niet, de gedachte niet, het woord niet, den kreet niet van anderen, van de aangeklaagden, van die zich aan hem prijsgeven, alvorens hij zich geheel ingedacht heeft in hun plaats, alvorens hij een blik geslagen heeft in hun binnenste, alvorens hij de wolkbreuken, de regenbuien, de dakdroppels kent, waaronder die menschen gingen met gebogen hoofd, met gekromd lichaam, met gewond hart, tot hij de som heeft kunnen opmaken van de kwellingen die hen werden aangedaan, van de steken die door boosheid werden toegebracht, van de wonden door miskenning geslagen, van den hoon, van de ellende door ruwheid toegevoegd, waarbij zij jaren moesten zwijgen, van de ergernis door een gevoelloos egoïsme, dan, innerlijk mensch, recht niet, maar plaats u in den toestand van dien mensch en -: Ecce homo!

Gij, innerlijk mensch, gij heimelijk gerecht in den heimelijken mensch, gij zwartbekapte veemrechter in de borstkas van den mensch, recht niet, oordeel niet, veroordeel niet; recht niet het doen en laten van hen van wier hart gij drie spaanders hebt gehouwen, zonder hen te hooren, opdat de ceremonieele hoon van uw ontzield oordeel zich niet tegen u keere en u eenmaal voor het innerlijk gerecht dage en u toeroepe: Ik recht u, zooals gij gerecht hebt, zonder u gesteld te hebben in de plaats van den aangeklaagde, zonder zijn lijden, zijn smarten, zijn strijden en beleedigingen, het verraad, de tergingen, die hij moest verdragen als getuigen à décharge te hebben opgeroepen, en aan te hooren zonder hem de grootste weldaad van het gerecht te hebben doen toekomen: een onderzoek naar zijn zielstoestand, - zooals gij hebt gerecht, zoo zult gij gerecht worden, dan -: Ecce homo!

Gij, innerlijk mensch, recht niet over het doen en laten van anderen, bewierook

[p. 635]

u niet met schijnzedigheid, zalf u niet met schaamachtigheid, blijf er buiten met uw oordeel als naast u een mensch, op 't oogenblik dat zijn menschelijkheid door snooden ondank met gloeiende tangen wordt aangegrepen, met geweld den diep verborgen toorn te voorschijn roept, en gebruik maakt van zijn hem door God geschonken vuisten! Recht niet, werp uw staf er niet tusschen, wanneer de zwaar geërgerde mensch met zich strijdt, wanneer hij zijn hart lucht wil geven, waarin langen tijd alle gevoelen en gewaarwordingen, evenals cyclopen bij het aangeblazen vuur begon te hameren en te smeden, wanneer hij in zijn toorn broeit op omverwerping, houd u dan verwijderd, innerlijk mensch, moraliseer niet tot gij gewoond hebt in zulk een hart, stel u in de plaats van dat hart, en dan -: Ecce homo!

Gij, innerlijk mensch, beoordeel noch de gevoelens, noch het karakter, noch de uitingen van anderen, tot gij u in hun toestand, in hun karakter, in hun voelen, in hun bloed, in hun liefde, in hun haat, in hun zenuwen, in hun kracht, in hun physieke en geestelijke geaardheid, in den loop hunner aandoeningen, in den geheelen cyclus hebt ingeleefd waarvoor zij hebben gestreden, geleden, geleefd en gestreefd.

Gij, innerlijk mensch, geef op uzelf acht waar gij oordeelt! Hebt gij dezelfde zenuwen als anderen? Hebt gij hetzelfde bloed? Hebt gij dezelfde kracht van denken en gevoelen? Hebt gij denzelfden strijd, dezelfde zegepralen en nederlagen meêgemaakt? Werd uw hart door dezelfde indrukken aangedaan? Heeft uw oog dezelfde tranen geweend? Is uw borst door dezelfde beroering getroffen? Vloeit door uw aderen hetzelfde vuur? Zijt gij evenzoo opgejaagd geworden door de duivels van het verraad, van den ondank, van de laagheid? Hebt gij ook herhaald beproefd de opgewonden, de opgezweepte, de eindelijk opstandige slaven: de hartstochten in iedere menschenziel in koelen bloede te temmen en is 't u ooit gelukt?

Gig innerlijk mensch, oordeel er niet over met uw koud zône-verstand, dat in de warme zône der hartstochten reusachtige schepsels, stekelige planten en onkruid gedijen!

Gij innerlijk mensch, 't is zoo gemakkelijk met het flegma van een muildier, bij een verlichting door de fakkels van 't verstand, heen te trekken over de hoogten en de toppen van de harten van anderen en zich te beroemen op de zekerheid van zijn levensweg, terwijl die hoogten door stormen zijn gescheurd, door afgronden zijn doorsneden!

Gij innerlijk mensch, die het hoofd alleen als stuurman verlangt en nooit het hart of het bloed, oordeel niet alvorens gij met dien stuurman op de levenszee gevaren hebt, door stormen, langs klippen, door branding bij het huilen van den wind en het schuimen der golven, lang tevergeefs strijdende tegen de orkanen en den donder, tegen 't opgezweepte element, tot eindelijk het hoofd het roer laat schieten en verbaasd toeziet!

Daarom, innerlijk mensch, recht niet, oordeel niet, veroordeel niet; wanneer de heftige toorn eens open tafel houdt en aanzit als rechter, gelijk Attila op de vrije markt en daar de schuldigen tuchtigt namens een rechterambt, verkregen bij de gratie Gods, en u vraagt om toe te zien, zie dan toe, maar oordeel niet totdat hij u op zijn plaats stelt en men u gelijk bij hem bitterzout in de schotel des levens schudt, tot men u gelijk bij hem den dronk bij den maaltijd vergalt, tot men u gelijk bij hem de gangen aan de tafel bederft en verwart, tot men u gelijk bij hem iederen broodkruimel vergiftigt, stel u dan tegenover u zelf, zie dan uw innerlijk mensch aan, en dan -: Ecce homo!

n/Saphir

P. BEL.