gevoel voor alles wat lijdt en verdrukt wordt heeft het hem een krachtig en volhardend karakter gegeven, dat soms tot geweldige ruwheid kan overslaan. Het onmetelijke van 't land, de onoverzienbare steppen en vlakten hebben in den Rus de gedachte aan 't onbegrensde en oneindige opgewekt. De Rus is een geboren kolonist. Binnen de grenzen van zijn onmetelijk vaderland mag hij graag op avontuur uitgaan, zich metterwoon verplaatsen. Misschien is deze hebbelijkheid deels nog een erfenisje van de vroegere bewoners, die als Nomaden er zich vestigden, van de beruchte Tartaren, van wier aanvoerder Dzingis Khan we wel zullen hebben gehoord.
Dat zwerfzieke vertoont nog in sterke mate de Kozak, die met zijn vlug paardje onbegrijpelijk verre afstanden kan afleggen. De kozakken waren oorspronkelijk soldatenkolonies, die 't leger op kracht hielden.
Naast een geest van onvervaardheid, geneigd tot het avontuurlijke, heeft de Rus als kenmerkenden karaktertrek somberheid en zwaarmoedigheid. Ook dit schijnt grootendeels met het klimaat in verband te staan. Ieder ziet immers wel in, dat de lachende zon van 't Zuiden een vroolijker kijk geeft op de dingen dan de koude of mistige dampkring van 't Noorden.
Op bl. 146 vonden we wat deze aangelegenheid betreft de volgende beschouwing:
‘La platitude du sol et la débilité de la nature me semblent plus visiblement encore responsables d'un des reproches le plus souvent faits au peuple russe: le manque d'individualité, le manque d'originalité, le manque de facultés créatrices. L'histoire et une civilisation longtemps arriérée n'en sont certainement pas innocentes, mais si, ce dont il est permis de douter, ce défaut est général, invétéré et incurable, c'est sur cette nature sans variété et sans puissance, qu'en doit d'abord retomber la faute. S'il manque de personnalité, le Russe ressemble encore en cela à ses campagnes. De la pauvreté de la nature vient en partie la stérilité relative de la pensée russe. Cette terre n'offre guère d'images au poète, de couleurs au peintre; elle renouvelle peu les impressions et les idées. Si cette infécondité doit être corrigée dans l'avenir par les larges horizons qu'ouvrent de tous côtés sur le monde la science et la civilisation, n'est-ce-pas au sol même qu'il faut, dans le passé, attribuer beaucoup de l'infériorité du génie russe et slave, par exemple le manque de vie et de viguour de l'ancienne mythologie des Slaves Russes, à côté des fables des Grecs ou des Scandinaves?’ (= De platheid van den bodem en de zwakheid der natuur schijnen me nog meer zichtbaar verantwoordelijk voor een der verwijten, die men meestal 't Russische volk maakt: gebrek aan persoonlijkheid, aan oorspronkelijkheid, aan scheppende hoedanigheden. De geschiedenis en eene beschaving, die langen tijd achterlijk was, zijn er zeker niet onschuldig aan, maar als, wat men kan vermoeden, dit gebrek algemeen is, verouderd en ongeneeslijk, dan moet de schuld ervan voornamelijk geweten worden aan deze eentonige en
machtelooze natuur. Als hij gebrek aan persoonlijkheid heeft, dan lijkt de Rus daarin nog op zijn velden. Van de armoede der natuur komt gedeeltelijk de betrekkelijke onvruchtbaarheid der Russische gedachte. Dit land biedt den dichter geen beelden, den schilder geen kleuren; het vernieuwt weinig de indrukken en de ideeën. Als in de toekomst deze onvruchtbaarheid moet worden verbeterd door de ruime vergezichten, die de wetenschap en de beschaving aan alle zijden op de wereld openen, is het dan niet aan den bodem zelf, dat men voor 't verleden moet toekennen veel van de minderheid van 't Russische en Slavische genie, b.v. het gebrek aan leven en kracht van de oude mythologie (godenleer) der Slavische Russen, naast de fabels der Grieken en Scandinaviërs?’)
- Wat het nihilisme betreft, dit is natuurlijk niet volslagen van Russischen bodem, 't is enkel de locale kleur van 't in zekeren zin internationale anarchisme.
Tschernychevski meer dan Bakounine en Herzen heeft het volk gelokt naar de sombere oorden van 't nihilisme. Zoon van een dorpspriester werd hij wegens anarchistische propaganda voor tal van jaren naar Siberië verbannen. Later schreef hij vele populaire werken, die een geweldigen invloed hebben gehad op 't volk.
Zelfs 't nihilisme heeft nog een zekere mystiek, een vaag idee van betere toekomst, die tot dichterlijke gedachten soms leidt. -
De scheuring tusschen de Oostersche en de Westersche kerk was voor de beschaving van Rusland hierom niet bevorderlijk, wijl de schatten van kennis en wetenschap van de Roomsche Christenheid sinds aan Rusland voorbijgingen.
Onnoodig zal het wel zijn hier nog te wijzen op de groote schatten, die in den
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd