De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Laffray.

Onwillekeurig doet de tegenwoordige gigantenstrijd terugdenken aan Napoleon.

Niet aan 1870, toen het dappere Fransche leger niet aangevoerd, of wat nog erger was, met slechte generaals den strijd moest aanbinden met de beste legers van Europa.

Vriend en vijand prijst generaal Joffre, maar toch is het den vereerders van het krijgskundige genie van Napoleon moeilijk om te gelooven, dat de oude Napoleon het ook in onzen modernen tijd niet met de Duitschers zou hebben klaar gespeeld.

Toen, zoowel als nu, was een eensgezind Frankrijk met een man als Napoleon aan het hoofd onoverwinnelijk.

In 1814 zoowel als in 1815 werd Napoleon geslagen, tot abdicatie gedwongen door zijn ontrouwe Franschen, niet door de macht of het beleid der vijanden van Frankrijk.

In elke omstandigheid wist Napoleon het noodlot te dwingen hem ter wille te zijn. En daartoe ontzag hij niet, zooals bij de brug van Lodi, om zijn eigen leven in gevaar te stellen.

Bij zulke gelegenheden was hij steeds gelukkig, gelukkiger dan zijn vrienden en krijgsmakkers Dessaix en Lannes, die bij Marengo en bij Essling hun leven voor het vaderland gaven.

Het moeilijkste oogenblik dat Napoleon ooit doorleefde was 7 Maart 1815 bij Laffray, maar ook toen slaagde hij er in door zijn optreden dien dag te zegepralen.

Den 1 Maart 1815 verscheen Napoleon met zijn kleine vloot in de Golf Jouan en landde met zijn legertje van 1100 man aan de Fransche kust. De onderneming scheen slecht te beginnen. De kapitein Bertrand, zoowel als de kapitein Lamouret, met twintig grenadiers werden te Antibes door den kolonel Cueno d'Ornano gevangen genomen, toen zij poogden Antibes en het garnizoen voor den Keizer te winnen.

Napoleon beschouwde dit als een bijzaak en zond onmiddellijk Cambronne naar Cannes om eventueele koeriers vast te houden en paarden voor de troep te koopen. Hierbij zeide Napoleon: ‘Cambronne, je vous confie l'avant-garde de ma plus belle campagne. Vous ne tirerez pas un seul coup de fusil. Songer que je veux reprendre ma couronne sans verser une goutte de sang.’

Daarom ook beschouwde Napoleon het Antibes-geval als niets. Er viel niet te vechten. ‘Si la moitié de mes soldats se trouvaient prisonniers à Antibes, je les laiderais de même. S'ils y étaient tous, je marcherais seul.’

Te Cannes was de ontvangst der bevolking hartelijk, maar zonder geestdrift. De Hertog de Valentinois, die, op weg naar Monaco, te Cannes door Napoleon ontmoet werd, antwoordde op diens vraag: ‘Venez-vous avec nous, Monaco,’ ‘Mais, Sire, je vais chez moi’, waarop Napoleon vol zelfvertrouwen zeide: ‘Et moi aussi.’

Daarop ging men verder naar Grasse. De burgemeester, markies de Gourdon, dacht aan verdediging, maar de daar wonende generaal Gazan bracht hem aan het verstand dat dit met de aanwezige vijf geweren niet ging.

Gazan zelf vluchtte, zoodat Grasse niet verdedigd werd en Napoleon schier voor het eerst weder ‘Vive l'Empereur’ hoorde.

Gazan was zoo in de war dat hij zijn brief van 1 Maart aan Maarschalk Soult, waarin de mededeelingen aangaande de komst van Napoleon, dateerde, 30 Februari.

Den 3^en Maart kwam Napoleon te Castellane aan na een zeer moeilijke tocht over

[p. 600]

haast onbegaanbare Alpenwegen. Hier schreef Cambronne aan den Sous-préfet: ‘Monsieur je vous prie de donner des ordres pour fournir de suite 5000 rations de pain, 5000 de viande, 5000 de vin, 40 charrettes à quatre colliers ou 200 mulets de bât. S. M sera à dix heures à Castellane.’

Deze order werd uitgevoerd, waarom Napoleon den Sous-préfet beloofde hem tot prefect te benoemen, onmiddellijk na zijn aankomst te Parijs. Verder zond hij Emery naar Grenoble en de Pons naar Marseille om de Bonapartisten voor te bereiden op zijn komst.

Langs een zeer moeilijken weg van 46 K.M. bereikte men daarop Barrème, waarop Napoleon 4 Maart te Digne aankwam. Hier liet Drouot nieuwe exemplaren van de Elba-proclamaties drukken.

Denzelfden avond kwam men nog 20 kilometers verder tot Malijaï. Cambronne ging met de avant-garde nog vijf kilometers verder om bij Sisteron de brug over de Durance te bezetten. Generaal Loverdo had die brug reeds willen opblazen, doch dit uit gebrek aan kruit, wellicht ook aan goeden wil, nagelaten.

Den 5^en Maart overnachtte Napoleon te Gap, vanwaar zoowel de prefect als generaal Rostollart gevlucht waren, en de volgende nacht te Corps op korten afstand van Grenoble.

Generaal Marchand besloot Grenoble te verdedigen, al was hij ook Grand-aigle et comte de l'Empire.

Een van zijn maatregelen daartoe was dat hij een compagnie der genie en een bataillon van het 5e linie-regiment onder Delessart naar La Mure zond om de brug van Forthaut te doen springen. Dit laatste geschiedde niet door den tegenstand van den maire Génévois. Ondertusschen was ook Cambronne te la Mare aangekomen, waarop Delessart retireerde uit vrees dat zijn bataillon naar ‘den vijand’ zou overloopen. Delessart ging daarop drie K.M. terug naar Laffray. Cambronne dacht aanvankelijk dat die terugtrekkende beweging bedoelde hen te omsingelen, waarom ook hij La Mure ontruimde, doch den 7^en Maart kwam hij opnieuw terug.

Nadat Napoleon aangekomen en hartelijk verwelkomd was door de bevolking ging het verder. De Poolsche lansiers, de voorhoede, kwamen toen echter verwittigen dat voor Laffray een infanterieafdeeling een sterke onneembare stelling innam aan het einde van het zoogenaamde ‘défilé de Laffray’, een smalle weg tusschen heuvels van een 120 meter hoogte. Napoleon ging daarop met de Poolsche lansiers mede en zag dat inderdaad het bataillon van Delessart genoemde positie innam.

Dat was op het oogenblik dat Lodewijk XVIII, Louis l'Inévitable, den vreemden gezanten verklaarde: ‘Messieurs, je vous prie de mander à vos cours que vous m'avez vu n'étant nullement inquiet. Je suis persuadé que ceci n'altérera pas plus la Tranquillité de l'Europe que celle de mon âme.’

De bevolking van Laffray bewoog zich vrij van het eene legertje naar het andere en deelde aan de soldaten van Delessart de Elba-proclamaties uit, waarin o.a. stond: ‘Soldats, venez-vous ranger sous les drapeaux de votre chef. Son existence ne se compose que de la vôtre; Ses droits ne sont que ceux du peuple et les vôtres. La victoire marchera au pas de charge. L'aigle avec les couleurs nationales, volera de clocher en clocher jusqu'aux tours de Notre Dame.’

Merkbare uitwerking had dit echter niet op de troepen van Delessart. Evenmin gelukte het enkele officieren, die het legertje van Delessart naderden, dien over te halen de partij van Napoleon te kiezen.

Een dezer officieren, een oud vriend van Delessart, kreeg ten antwoord: ‘Je suis déterminé à faire mon devoir, et si vous ne vous retirez sur le champ, je vous fais arrêter.’ En opnieuw antwoordde Delessart: ‘Je ferai mon devoir,’ toen die officier hem nog vroeg: ‘Mais enfin, tirerez-vous?’

Even later reed de aide de camp van Napoleon, de artillerie-kapitein Raoul tot voor het front van Delessart en riep diens soldaten toe: ‘L'empereur va marcher vers vous. Si vous faites feu, le premier coup de fusil sera pour lui. Vous en répondrez devant la France.’

Delassart zelf wachtte op instructie van Marchand. Inderdaad kwam de aide de camp van Marchand, de kapitein Randon, bij Delessart aan maar zonder eenig antwoord op de door Delessart gedane verzoeken om instructies. Deze negentienjarige kapitein, neef van Marchand, was een felle vijand van Napoleon. Zijn advies aan Delessart was: ‘Il n'y a pas de doute, il faudra faire tirer dessus.’

Toen de soldaten van Delessart echter ook de soldaten der ‘Oude Garde’ van Napoleon zagen, begonnen zij te weifelen.

Delessart gaf toen het bevel: ‘Bataillon!

[p. 601]

demi-tour à droite. Marche!’ met de bedoeling te verhinderen dat zijn bataillon naar Napoleon overliep. Daarom zeide hij tot Randon, als antwoord op diens krijgslustige voornemens: ‘Comment engager le combat avec des hommes qui tremblent de tous leurs membres, et qui sont pâles comme la mort?’

De Poolsche lansiers volgden het terugtrekkende bataillon, waarop Delessart orde gaf: ‘Halte! Face en tête.’

Met gevelde bajonetten werd nu de aanval der lansiers afgewacht. Maar deze weken terug en nu begreep Napoleon dat hij hier zelf het gevaar van een botsing moest bezweren.

Hij gaf daartoe kolonel Mallet bevel de soldaten voort te laten marcheeren met het geweer onder den arm. Mallet vond dit te gevaarlijk tegenover de dreigende houding van Delessart, maar Napoleon verwierp diens bedenkingen met de woorden: ‘Mallet, faites ce que je vous dis.’

En nu aan het hoofd van zijn, als het ware ongewapende, Gardesoldaten ging hij de soldaten van Delessart tegemoet.

Randon riep toen: ‘Le voilà! Feu!’

Dit bevel werd niet uitgevoerd en toen Napoleon zoover genaderd was, dat hij duidelijk te verstaan was, zeide hij, zijn overjas openende: ‘Soldats du 5^e, ne me reconnaissez-vous pas? S'il est parmi vous un soldat qui veuille tuer son empereur, il peut le faire. Je viens m'offrir à vos coups.’

Een algemeen ‘Vive l'Empereur’ is het antwoord. De witte cocardes worden vertrapt door de juichende soldaten. Kapitein Randon vlucht zoo snel hem maar mogelijk is en Delessart geeft zijn degen over aan Napoleon. Natuurlijk ontving Napoleon hem als vriend en liet hem èn degen èn het bevel over zijn bataillon behouden.

Dit was het eenige gevaarlijke punt op de glorierijke tocht van Napoleon van Elba naar Parijs.

Ook zonder het overloopen van het 7e linie-regiment onder Labédoyère was Grenoble voor de Bourbons verloren.

En evenzeer was ook zonder ‘la défection de Ney’ Parijs niet meer te verdedigen.

Voor Laffray was Napoleon avonturier; reeds op zijn marsch van daar naar Grenoble was hij Keizer.

Na het ‘Vive l'Empereur’ der soldaten omhelsde Napoleon Delessart, zeggende: ‘Soldats, en embrassant votre chef, je vous embrasse tous.’ En voor het gevormde carré sprak hij zijn trouwe soldaten toe: ‘Je viens avec une poignèe de braves, parceque je compte sur le peuple et sur vous; le trône des Bourbons est illégitime, parce qu'il n'a pas été élevé par la nation; il est contraire à la volonté nationale, parce qu'il est contraire aux intérêts de votre pays et qu'il n'existe que dans l'intérêt de quelques familles.’

Volgens Rastoul in zijn werk: ‘Le maréchal Randon’, zou de comte de Chambord gezegd hebben: ‘Le capitaine Randon est le seul qui ait fait pleinement son devoir.’

Onjuist zijn die woorden zeker. Het is niet voldoende in zulk een geval te roepen: ‘Le voilà; Feu’. Hij had zelf moeten schieten. Met het sneuvelen van Napoleon hield alles op, maar wellicht had dit schot ook zonder dit resultaat, ten gevolge gehad dat hier een gevecht geleverd werd. En daarmede zou de tocht naar Parijs hopeloos gecompromitteerd zijn. Wij gelooven echter niet aan een gevecht van Fransche soldaten tegen Napoleon, wel dat Randon na het schieten op Napoleon door zijn soldaten vermoord zou zijn. ‘Faire pleinement son devoir’ was in dit geval echter schieten op Napoleon, maar dat dorst Randon niet.

Volgens Stendhal zou een der soldaten op het hooren van het bevel: ‘En joue, Feu’, inderdaad op Napoleon aangelegd hebben, doch niet geschoten te hebben, alvorens te vragen: ‘Est-ce mon chef de bataillon qui me commande de faire feu?’

Randon herhaalde daarop: ‘Feu’, waarop de soldaat zeide: ‘Je tirerai si mon chef de bataillon me l'ordonne.’

Dit verhaaltje o.a. ook door Faure medegedeeld is natuurlijk onwaar. Stendhal hoorde het van boeren, zoogenaamde ooggetuigen. Stendhal noemt die praatjes van dien soldaat ‘le moment décisif’ en Faure zegt dat de soldaat niet schoot met de woorden: ‘Le coup, qui devait sauver les Bourbons et aurait épargné Waterloo à la France, ne partit pas.’

Ook in de Courier de l'Isère van 7 Februari 1839 vindt men die ooggetuigen-verhalen van Stendhal.

Zooals wij reeds zeiden werd Randon later Maréchal de France onder het derde Keizerrijk. Het is te begrijpen dat hij in zijn Mémoires niet zoo scherp meer schreef over Napoleon en over zijn houding tegen den Keizer. Onwaar is de mededeeling van Faure dat hij later werd ‘comblé d'honneurs par Napoleon III.’

Terecht zegt integendeel Houssaye: ‘Nous

[p. 602]

savons que pendant le second empire, le prince Napoleon, qui gardait rancune au maréchal Randon de sa conduite de Laffray, le traitait avec une extrême froideur.’

In 1843 werd in de muur van het kerkhof te Laffray, vlak bij de plaats waar Napoleon in 1815 de soldaten van Delessart toesprak, een zwart marmeren plaat geplaatst. In die plaat waren de woorden gegraveerd:

Soldats
Je suis votre Empereur
Ne me reconnaissez-vous pas?
S'il en est un parmi vous
Qui veuille tuer son Géneral
me voilà.
7 Mars 1815.

Zulk een soldaat bestond niet in het Fransche leger!

En zij die als Randon tegen Napoleon waren, de enkelen dorsten niet, hadden niet den persoonlijken moed zelf op te treden. Een Fransch officier, een latere Maréchal de France, (Randon) zonder persoonlijke moed.

Napoleon vroeg later aan Generaal Rapp: ‘Auriez-vous osé tirer sur moi?’ Rapp antwoordde: ‘Sans doute, Sire: c'était mon devoir’.

Zoo kunnen kleine oorzaken groote gevolgen hebben.

Een schot, het vermoorden van den Oostenrijkschen Aarts-Hertog ontketende den tegenwoordigen oorlog, al liggen de oorzaken daarvan nauwelijks in dien moord.

Rapp aan het hoofd van het bataillon van Delessart; één schot van Rapp en de treurigste bladzijde uit de Fransche Geschiedenis, Waterloo, ware ongeschreven gebleven.

En ook voor Napoleon ware, vallende in zijn grootsche onderneming, de ellendige jaren te St. Helena, geen werkelijkheid geworden,

Alleen voor Rapp ware dat resultaat akelig geweest. Onmiddellijk vermoord door de trouwe soldaten van Napoleon, zou zijn nagedachtenis bij het Fransche volk voortleven, niet als de schitterende dappere officieren van de legers van Napoleon, maar als

l' homme qui assassint.... Napoléon!

als le chevalier de la Triste figure, voor wien dan zeker nooit in Kolmar een standbeeld ware opgericht.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.