De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Fransch of Duitsch?

Vrijdag 10 Maart hield professor Salverda de Grave voor de afdeeling Deventer van de Alliance française een lezing of conférence over 't karakter van Franschen en Hollanders en den invloed dien de Fransche taal en de Fransche zeden en gewoonten op de Nederlandsche bevolking hebben geoefend.

Ieder weet dat die invloed groot was en is, dat onze taal door het Fransch is verrijkt, maar evenmin valt te ontkennen, dat èn de taal èn de zeden van 't Fransche volk ook een verkeerde uitwerking op onze taal en zeden hebben gehad en nog hebben. 't Is aan 't Fransch te wijten dat menigeen zich geneert zuiver Nederlandsch te spreken of zijn moedertaal zelfs niet zuiver spreken kan. 't Akeligste product van den invloed van 't Fransch op onze taal levert zeker wel op de brabbeltaal van would-be beschaafden, die hun taal geheel onnoodig lardeeren met Fransche expressies, waarvoor wij zelfs sprekender en duidelijker uitdrukkingen bezitten. In den Haag is dit heel gewoon. Maar dit alles roerde de hooggeleerde niet aan. Zijn rede was één schoone loftuiting over Frankrijk, de Franschen en het Fransch. Welnu, daarvoor was hij dan ook gekomen. Iedereen van eenige beteekenis in de hedendaagsche maatschappij heeft zijn vak, zijn taak, die hij verricht of tracht te verrichten met voorbijzien van al wat er buiten staat; elke specialiteit spreekt of doet tegenwoordig speciaal. Of hij of zij daaraan de waarheid, de billijkheid, de eerlijkheid opoffert, komt er niet op aan. Vraagt men b.v.: kan men van Duitschland en de Duitschers en hun taal niet evenveel goeds zeggen, wat betreft hun invloed op ons land, onze zeden, onze taal? dan zou de hooggeleerde verwonderd opzien en zeggen: ‘maar dat is niet mijn taak mijn plicht hierop te wijzen, ik ben professor in 't Fransch laat de Duitsche professor Duitschland, de Duitschers en het Duitsch voor zijn rekening nemen.’ Het kenmerk van den tegenwoordigen tijd is verdeeling van arbeid: de Fransche professor verklaart dat Fransch alles is. Of hij daarmee andere talen onrecht aandoet, wel, dit is zooals 't behoort. Men is hieraan zoo gewoon, dat het niet eens meer opvalt, om eens een germanisme te gebruiken, dat zich geheel in onze taal heeft ingeburgerd. 't Behoort dus tot den bonton, zoo iets te laten passeeren: Wie veel liefheeft, dien zal veel vergeven worden. Maar....

De professor heeft in zijn vurige bewondering van Frankrijk en 't Fransch zich evenwel één opmerking veroorloofd, die ik niet mag laten passeeren:

't Is zoo jammer, zoo ongeveer drukte de hooggeleerde het uit, dat er in de onderwijswereld een drijven is om het Fransch van de lagere school te bannen en te vervangen door Engelsch of Duitsch. 't Gevaar van 't bederven van 't Hollandsch door den invloed van de laatste taal oordeelde de spreker veel grooter (dan door den invloed van 't Fransch); want men vervalt zoo gemakkelijk

[p. 598]

tot germanismen, terwijl 't hier en daar gebruiken van een Fransch woord, als er geen goede uitdrukking in 't Hollandsch voor is (ik cursiveer G.), den geest van de taal niet bederven zal.

Maar de hooggeleerde weet toch dat één Fransch woord te pas en te onpas wordt gebruikt, meer te onpas en onnoodig dan à propos. En dat er naast vele germanismen uit het met het Hollandsch zeer nauw verwante Duitsch ook menig gallicisme, dat geheel strijdig is met den aard van onze moedertaal, zich een plaatsje in ons spreken en schrijven heeft veroverd. Mag deze vrees voor germanismen, aangenomen dat zij recht van bestaan heeft, een reden zijn om het Duitsch op school achter te stellen bij het Fransch? Zeker, het Fransch is helder, precies de taal voor de logica, de wiskunde. Toch heb ik nooit kunnen bemerken dat het Fransch-leeren op de lagere scholen den zin voor logica bij 't kind ontwikkelde. Integendeel! Immers moet men in de ons zoo verafstaande Romaansche taal reeds ver gevorderd zijn, als zij ons duidelijk zal maken wat haar van andere talen onderscheidt. Om welke reden willen vele onderwijzers der lagere school 't Fransch als leervak op de school tot twaalf- à dertienjarigen schrappen? Niet omdat het Fransch geen schoone taal zou zijn, maar om reden dat het Fransch voor den jongen Nederlander zoo erg vreemd, zoo erg moeilijk is. Nu zijn er die beweren: juist omdat het zoo vreemd, zoo moeilijk is en de studie dus jaren moet duren, is het noodzakelijk er vroeg mee te beginnen. Deze bewering getuigt echter van zulk een verregaande oppervlakkigheid, dat ze geen weerlegging verdient. Enkel deze vraag tot de voorstanders van Fransch onderwijs aan kleine kinderen: Waarom begint het Gymnasium niet met Grieksch in de eerste klas, doch met Latijn, terwijl toch Grieksch veel moeilijker is? De onderwijzers, die graag het Fransch van de lagere school zagen verdwijnen, weten uit jarenlange ervaring dat de resultaten van de studie der leerlingen in geen verhouding staan tot hun inspanning en tot den tijd aan het Fransch besteed, zij achten dit onderwijs te moeilijk voor de jeugd en niet bevorderlijk voor hun verstandelijke ontwikkeling. Zij geven dit onderricht, omdat de voortgezette inrichtingen, H.B.S. en Gymnasium, de beginselen van 't Fransch bij de toelating eischen. 't Zou mogelijk zijn iets van 't Fransch, n.l. een weinigje zeer eenvoudige lectuur, aan de kinderen tot twaalf à dertien jaar met sueces te leeren, maar de H.B.S. en 't Gymnasium eischen iets anders bij de toelating, n.l. eenige grammaticale kennis met de toepassing ervan bij 't vertalen van 't Nederlandsch in 't Fransch.

En nu het Duitsch. Een moeilijke taal, om ze zuiver taalkundig te schrijven, maar door haar nauwe verwantschap met de onze veel meer sprekend tot de jonge leerlingen, zoodat eenvoudige Duitsche lectuur spoedig begrepen wordt. Men kan in 't Duitsch beginnen met lezen en vertalen, een groot verschil met het aanleeren van de voor ons zoo vreemde Fransche taal. De groote overeenkomst der zustertalen maakt vooral de eerste studie gemakkelijk en daardoor aangenaam. 'l Lezen en vertalen vordert zoo snel, dat al spoedig verhaaltjes kunnen worden genoten. 't Is waar, bij de groote overeenkomst staat de leerling bloot aan vergissingen, doordat menigmaal overeenkomstige woorden een verschillende beteekenis hebben. Maar dit maakt indruk als iets vreemds en trekt daardoor de opmerkzaamheid.

Wat het belang der beide talen betreft, staat het Duitsch niet achter bij 't Fransch. Beide hebben een uitgebreide en schoone literatuur. Tegenover Goethe staat geen Franschman van dezelfde grootte. Voor den handel - en een taal wordt het meest geleerd op utiliteitsgronden - is het Duitsch van veel meer practisch nut dan het Fransch. Op die handelsscholen waar de leerlingen de taal of talen, die zij wenschen te leeren, mogen kiezen, wordt zelden Fransch, maar als regel Duitsch of Engelsch of beide gekozen. Ik kan het mij zeer goed begrijpen, dat volledige en grondige bekenheid met al de schoonheden in de voortbrengselen der Fransche taal groote liefde kweekt voor die taal en haar literatuur en in verleiding brengt anderen met dezelfde liefde voor haar te bezielen, maar 't komt mij even natuurlijk voor, dat een grondig kenner van 't Duitsch en de Duitsche literatuur evenzoo, met denzelfden ijver zal opwekken tot de beoefening en de studie van onze zustertaal en haar letterkunde. 't Is waarlijk niet noodig de ongemotiveerde gallomanie in ons land te vleien en aan te wakkeren, 't is al erg genoeg dat men over 't algemeen bij ons zonder reden een afkeer heeft van het Deutschtum en dweept met al wat Fransch is. Waar nu eenmaal ons volk niet zichzelf wil zijn, maar steeds een grooter volk naäapt, lijkt

[p. 599]

het mij natuurlijker dat men Duitsch doet dan Fransch en wat de professor moge beweren, wij, d.w.z. ieder mensch met zijn gezonde vijf zinnen, weten dat Duitsch en Duitschland ons nader zijn, ons meer verwant dan Fransch en Frankrijk.

Wie als Nederlander 't vreemde eert en naäapt, zal echter nooit het Duitsch tot voorbeeld nemen, omdat het al te eigen is. En taal èn denkwijze èn gewoonten èn zeden èn gebruiken, het stemt alles zoo overeen, dat de Duitschers in hun Alldeutschtum zich al verbeeldden of nog verbeelden dat onze taal een Duitsch dialect, ons volk van Duitschen stam is.

Misschien acht de hooggeleerde het noodig ons van Duitschland te vervreemden door Fransche taal, zeden en gewoonten in ons land te importeeren. Maar - bon sang ne peut mentir.

Natuurlijk: voor de grondige kennis van en de liefde voor 't Fransch en de Franschen heb ik alle respect. Maar ook de grootste geleerde mag niet eenzijdig worden. Dit gold tot nog toe steeds als eerste wetenschappelijke eisch.

C. GROUSTRA.