De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Het bezit onzer koloniën.

Sinds verscheidene eeuwen heeft Nederland zich mogen verheugen in het bezit van een zeer uitgestrekt koloniaal eilandenrijk.

Onaangevochten is dit bezit niet steeds gebleven. Meermalen dreigde het in andere handen over te gaan, doch dank zij de relatief groote macht van Holland ter zee en later, dank zij de politieke constellatie der Europeesche Staten, hebben wij, op enkele uitzonderingen na, vrijwel alle koloniën tot heden toe weten te behouden.

Sinds 1814 acht Nederland zijn koloniaal bezit veilig, onaantastbaar, voor altijd! En toch, en toch.... Maar daarover straks. Een kort overzicht onzer koloniale historie moge hier voorafgaan.

Tot ongeveer het jaar 1584 hadden de Nederlanders zich om den transatlantischen handel weinig of niets bekommerd; de begeerte naar avontuurlijke reizen in vreemde landen, naar veroveringen in andere werelddeelen, die de overige zeevarende volken, vooral Portugeezen en Spanjaarden bezielde, was den kalm berekenenden Hollanders tot dusver vreemd gebleven. Men achtte het

[p. 594]

hier veel voordeeliger de voortbrengselen van Oost en West uit Lissabon te halen en met aanzienlijke winsten den overigen Europeesche volken toe te voeren. In 1584 echter verbood Philips II den Portugeezen alle handelsbetrekkingen met Holland, daarbij zeer ten onrechte meenende de oproerige gewesten een doodelijken slag toe te brengen. Juist integendeel echter dwong hij den Hollandschen handel er toe zelve den weg naar Indië te zoeken en deed hem zoodoende een nieuwe vlucht nemen. De pogingen om, via de Noordelijke IJszee, het Oosten te bereiken, mislukten. Gelukkiger echter waren andere, stoutmoedige zeelieden, die langs den gewonen weg naar Indië voeren en daar met verschillende inlandsche vorsten handelsverbintenissen aanknoopten. Vele hunner keerden met roem overladen naar het vaderland terug, terwijl de door hen behaalde voordeelen anderen prikkelden tot navolging, zoodat in 1601 reeds 22 schepen den reis naar Indië ondernamen. De reisroute naar Indië was geen geheim. Jan Huygen van Linschoten had verschillende reisbeschrijvingen van Portugeesche en Spaansche schippers verzameld en in de Hollandsche taal uitgegeven, terwijl vele Hollanders in dienst van Portugeesche gezagvoerders den reis naar Indië meermalen hadden gedaan.

De, door Amsterdamsche kooplieden opgerichte ‘Maatschappij van Verre’ zond in 1595 Pieter Dirksz. Keijser en Cornelis Houtman naar de Indische gewesten, die, na een reis van 446 dagen, te Bantam landden, terwijl drie jaar later van Neck den tocht reeds in minder dan de helft van dien tijd ondernam. Daar er spoedig verschillende dergelijke maatschappijen opgericht werden en deze onderling elkaar reeds spoedig begonnen tegen te werken, deed Oldenbarneveldt ze samensmelten als Oost-Indische Compagnie, waarbij dan de staat ontheven was van de zorg voor een oorlogsvloot ter bescherming der Indische handelsbelangen. Zeer merkwaardig was de rechtspositie dezer Oost-Indische Compagnie, als men bedenkt dat deze particuliere maatschappij het recht tot oorlogsverklaring had en verdragen sloot op naam der Staten-Generaal, terwijl de koloniën toch feitelijk het eigendom waren dier maatschappij en niet van de Vereenigde Nederlanden, ofschoon daarentegen haar krijgsvolk wel den eed van trouw aan de Generale Staten moest afleggen. Spoedig vielen tal van landstreken en eilanden haar in handen. Het doet goed nog eens te lezen van den moed en ridderlijkheid uit die dagen. Hoe verschillend is de tegenwoordige oorlogsmoraal (als men dat woord eens mag gebruiken) van de strijdwijze van vroeger: ‘In 1660 lagen 6 groote Portugeesche schepen op de reede van Makassar. Eene veel talrijker Hollandsche vloot kwam opdagen. Zij maakte van haar overmacht geen gebruik, maar zond 2 schepen af, die het admiraalschip in de lucht deden vliegen, twee galjoenen in brand staken, twee tot stranden dwongen en het zesde meenamen.’

Is iets dergelijks tegenwoordig nog denkbaar, nu Oostenrijk, Duitschland en Bulgarije gezamenlijk het uitgeputte Servië vermoorden en tijdens den moord triomphantelijke communiqué's de wereld inzenden, verheugd nu eindelijk eens een vijand te hebben vernietigd? Of anders Engeland, dat zich voor eeuwig blameerde door zijn Boeren-oorlog!

In den loop van slechts enkele jaren breidde zich de Indische handel uit over de Archipel der Hindoe-eilanden, de Molukken, Ceylon en een deel van Achter-Indië. De Indische volken en vorsten beschouwden in 't eerst de Hollanders als hunne bondgenooten en bevrijders tegenover de gehate Portugeezen, (later zouden zij 't wel anders ondervinden!) en sloten gaarne met hen verdragen. De Compagnie hoedde zich er voor in de fout der Portugeezen en Spanjaarden te vervallen, die aan hunne koloniën de instellingen van het moederland trachtten op te dringen. Vooral liet zij angstvallig den godsdienst der inlanders ongemoeid.

Dat inderdaad op sommige plaatsen er eene goede verstandhouding tusschen de Compagnie en de inlandsche bevolking bestond, bleek uit het bezoek van een inlandsch vorst aan Prins Maurits en de schitterende ontvangst die aan eerstgenoemde ten deel viel.

In weerwil van de tegenwerking door Portugeezen en Engelschen kregen wij vasten voet op Amboina, Ternate, Tidore en de overige Molukken, op de Banda-eilanden, op Sumatra en Koromandel. Spoedig daarna had de Compagnie een factory op Java, nml. Jacatra, die ondanks hevige aanvallen van Inlanders en Engelschen, door Jan Pietersz. Coen voor ons behouden bleef. In 1619 werd deze factory door hem, onder den naam Batavia, tot hoofdplaats van Indië verheven.

Naarmate het doel waarmede de Compagnie was opgericht meer en meer werd bereikt, werden de belangen der inlanders meer en meer verwaarloosd. Het bestuur der Compag-

[p. 595]

nie ontaardde van lieverlee in eene uitzuigerij op groote schaal. De behaalde winsten bereikten eene ongekende hoogte. In 1605 deelde de Compagnie 15%, in het volgende jaar 75% uit; gedurende meer dan een eeuw gemiddeld 21%. De aandeelen stonden in den regel op 500 â 600%.

Niet minder dan thans (Japan!) was, in die dagen reeds ons koloniaal bezit onzen concurrenten een doorn in het oog. De Hollanders hadden evenveel schepen als elf Europeesche staten te zamen. Bekend is de uitdrukking uit die dagen van een vreemdeling hier te lande (Reysens):

‘Holland heeft bijna geen graan, maar Europa heeft geen beter voorziene korenschuren; het kweekt geen vlas, maar het spint het in menigte tot lijnwaad; het heeft geen kudden, maar het verwerkt een overvloed van wol tot laken; het bezit geen wijnbergen; maar bezit den stapel van Fransche en Duitsche wijnen; het heeft geen bosschen, maar timmert meer schepen dan al het overige Europa samen.’

Na Coen breidde van Diemen ons koloniaal bezit verder uit. Hij nestelde zich definitief op Ceylon, veroverde Malakka (laatste overblijfsel der Portugeesche bezittingen) en verkreeg van den Japanschen keizer toestemming op zijn land handel te drijven.

In 1652 stichtte Jan van Riebeek een kolonie aan de Kaap de Goede Hoop. Intusschen was ook de West-Indische Compagnie opgericht, die zich vestigde in Nieuw-Nederland met Nieuw-Amsterdam (thans New-York) als hoofdstad; verder in Brazilië, terwijl wat later de Hollandsche vlag geplant werd in Curaçao, St. Eustatius en St. George del Mina.

Thans echter begint het bezit onzer koloniën al meer of minder onzeker te worden, eensdeels door de snelle ontwikkeling van Engeland als zeemogendheid (in 1650 was de verhouding tusschen onzen handel en dien van Engeland als 5:1, in 1750 als 6:7, in 1792 als 2:5) anderdeels door de wederopkomst van Portugal, nadat dit rijk zich in 1640 van Spanje had vrijgevochten.

Bij den 2^en Engelschen zeeoorlog nam Engeland verraderlijk, vóór de oorlogsverklaring, verschillende bezittingen op Afrika's kust van ons af, benevens Nieuw-Amsterdam.

Tijdens den laatsten Engelschen oorlog verloren wij St.-Eustatius, Demerary, Essequebo, Berbice en Ceylon. Deze bezittingen werden echter door Frankrijk voor ons veroverd en bewaard. Dit laatste om ons te beletten met Engeland een afzonderlijken vrede te sluiten. (Men ziet hier reeds een toekomstbeeld doorschemeren: nml. de kleine Staat als speelgoed in de handen der groote heeren!) Aldus bleven de Oost-Indische koloniën (op Negapatnam na) voor ons behouden, doch niet door onzen eigen kracht. De inwendige toestand onzer bezittingen was allertreurigst. Om hooge dividenden uit te keeren nam de Oost-Indische Compagnie steeds meer geld op, zoodat zij ten slotte onder den schuldenlast bezweek en bij de constitutie van 1798 werd opgeheven, waarbij de koloniën overgingen aan de Bataafsche Republiek.

Daar wij ten gevolge van de bepalingen van het Haagsche Verdrag (1795) slechts den schijn van onafhankelijkheid t.o. van Frankrijk behouden hadden en dus feitelijk met Frankrijk één waren, berokkende ons dit opnieuw de vijandschap met Engeland. De Engelschen ontnamen ons nu Malakka, Ceylon, de Molukken en Essequebo. Doch daarbij bleef het niet, zoodat wij in 1801 slechts Java overhielden. Wederom, dank zij Frankrijk, kregen wij de meeste bezittingen bij den vrede van Amiens in 1802 terug, om ze een jaar later weder te verliezen toen de oorlog tusschen Frankrijk en Engeland opnieuw uitbrak.

Toen in 1814 de vereeniging van het jeugdige koninkrijk der Nederlanden met België zoo goed als vast stond, gaf Engeland ons de koloniën terug, omdat het de beide landen te zamen wel in staat achtte ze te verdedigen. Albion behield echter de Kaap, Essequebo, Demerary, Berbice en Cochin.

Nadat bij verdrag de Engelsche bezittingen op Sumatra en Billiton ingeruild werden tegen de onze op Malakka, trad vrijwel de toestand in zooals die thans nog is.

Zooals gezegd, rustend op onze lauweren, wanen wij ons veilig in het ongestoord bezit onzer overzeesche bezittingen. Wij moeten echter één ding daarbij niet uit het oog verliezen, nml., dat wij het niet te danken hebben aan eigen macht en kracht dat wij onze koloniën nog bezitten, doch dat sinds andere Europeesche mogendheden, evenals wij, zich zijn gaan toeleggen op kolonisatie en het verkrijgen van een groote militaire macht ter zee, ons koloniaal bezit is geworden: een kwestie van Europeesche politiek, waarin wij hebben af te wachten en niets te bevelen. Geen gloeiende vaderlandslievende geestdrift in de couranten, geen heldenmoed achter de ministerstafel kan hier iets aan veranderen!

Daar van de Midden-Europeesche Staten,

[p. 596]

Holland de eerste was die ging koloniseeren en de eerste was om een sterke oorlogsvloot te bezitten en te gebruiken, had ook Holland een grooten voorsprong in die opzichten. En het heeft langen tijd geduurd voordat andere (groote) koloniseerende landen daarin Holland op zijde gekomen zijn.

Maar het was te voorzien dat, dank zij de veel rijkere hulpbronnen en de veel grootere bevolking van genoemde Staten, ten slotte Holland voorbijgestreefd werd en daarmede werd ons koloniaal bezit onzeker. Deze onzekerheid is aanzienlijk vergroot door de ontwikkeling van het sterk naar expansie strevende Japan.

Het is geen geheim dat hier te lande de vrees bestaat dat wij onze koloniën den langsten tijd gehad hebben, en steeds wordt daarbij Japan genoemd, naast Engeland.

Maar vooral Japan! Daar zou geen krantengeschrijf of regeeringsverklaring tegen helpen: die vrees bestaat en laat ik er bijvoegen: een dergelijke intuitief gevoelde meening moet niet verwaarloosd of genegeerd worden. Het is vreemd en onverklaarbaar, maar zoo'n meening is veelal juist. ‘Men’ begrijpt of voelt de zaken dikwijls veel beter dan z.g. deskundigen, 't zij militaire of diplomatieke.

De goede verstandhouding tusschen Japan en Engeland maakt het voor ons al niet beter, daar Amerika, dat wel eens Japan's diplomatieken tegenhanger genoemd wordt, natuurlijk onmachtig is tegenover deze beide zeemachten.

Den laatsten tijd leest men steeds meer en meer over Japansche propaganda, spionnage, geheimgenootschappen, enz. enz. in onzen Oost.

De Japansche oud-minister Joesaboeroe Take Kosjii, die doorgaat voor een te Tokio zeer gezien en invloedrijk staatsman, bepleitte openlijk de eventueel (onder den dekmantel van een protectoraat) uit te voeren annexatie der Nederlandsche eilanden door Japan, omdat, na de bezetting van Java en Sumatra, de versterking der Soenda-straat elke vijandelijke vloot belet zich een weg naar Oost-Azië te banen (Neue Wiener Journal).

Als zulke zaken in Japan openlijk besproken worden rijst zeker de vraag: wat zou er nu niet reeds in de binnenkamer der Japansche diplomaten besproken en uitgebroeid zijn. We hebben toch geen rede te verwachten dat het gemiddelde gehalte der Japansche diplomaten iets beter is dan van het ‘zoodje’ hunner Europeesche collega's.

Het diplomaten-gebroedsel zal overal wel even gevaarlijk zijn!

In het Weekblad ‘Opwaarts’ wordt er aan herinnerd hoe H. Borel reeds sinds geruimen tijd gewezen heeft op het dreigende gevaar voor Oost-Indië, van de zijde van Japan.

Hij vestigde er de aandacht op, dat er in Indië een geheim, zuiver-Japansch Indo-Japansch Verbond bestaat; dat er in de officiëele stukken van China en Japan nooit over Nederlandsch-Indië, maar altijd over ‘de Zuidelijke eilanden’ of ‘de eilanden der Zuidelijke Zee’ wordt gesproken, terwijl de Japansche en Chineesche geheime vereenigingen, wier leus is ‘Het Oosten voor het Oosten’ geen Nederlandsch-Indie erkennen, Japansche geschriften - o.a. een boek van het parlementslid Takégoski, in het Chineesch vertaald, waarin het Nederlandsch koloniaal bestuur op de heftigste wijze wordt aangevallen en Japan wordt voorgesteld als de komende bevrijder, die het verdrukte volk van ‘het Westen’ bevrijden zal - worden in de koloniën op ruimen schaal verspreid. Onlangs heeft Kondo, directeur van de Nippon, Yuson Kaisha (Jap. Stoomv. M_ij.) te Tokio een rede gehouden, waarin hij op de groote beteekenis van Ned. Indië wees, ‘niet enkel voor handelsoverwegingen ‘doch ook om andere redenen.’

Het ‘Koloniaal Weekblad’ heeft naar aanleiding hiervan geschreven:

‘Japan bereidt in Oost-Azië groote zetten voor. Het heeft zich ook een bepaalde politiek ten opzichte van Ned.-Indië ten doel gesteld.’

De dreigende geruchten worden door H.H.H. uit Yokohama bevestigd: (men vergelijke het Handelsblad van 24 Februari j.l.).

‘Het gevaar, dat onze Ned. bezittingen in Oost-Azië van Japansche zijde al zoo lang bedreigt, waarop gedurende de laatste jaren in de Hollandsche pers al zoo vaak gezinspeeld is, maar dat onze diplomaten tot dusver niet van voldoende belang achten om er in het verre Oosten rekening mede te houden, schijnt grooter te zijn dan onze politieke optimisten meenen. “Expansie” staat bovenaan op het programma van alle Japansche politici van welke richting ook. Japan wenscht koloniën te bezitten, de regeering wil het, de kooplieden willen het, het volk wil het. In de richting van uitbreiding wordt al 20 jaar gewerkt, tot dusver met succes. Eerst werd Formosa aan Japan toegevoegd; daarna kwam het protectoraat over Korea, dat al spoedig in een inlijving gewijzigd werd. Toen begon

[p. 597]

de Japansche invloed in China; Mandsjoerije kwam onder Japansche Supervisie, en Japan's “sphere of influense” breidt zich langzaam maar zeker uit over de provinciën Sjantoeng, Foekien en Centraal Mongolië.

Sedert een paar jaar reeds verschijnen in de Japansche pers geregeld korte artikelen, oogenschijnlijk zonder eenige speciale bedoeling, waarin herhaaldelijk gewezen wordt op de wantoestanden in de Nederlandsche koloniën in Oost-Azië. Feiten worden weliswaar niet genoemd, maar de Japansche regeering wordt in overweging gegeven zich het lot van de inboorlingen op Java, Sumatra en Borneo wat meer aan te trekken. Dergelijke artikelen worden veelal gevolgd door andere, waarin het belang van eene uitbreiding “naar het Zuiden” bepleit wordt.

Tusschen een en ander is het verband niet moeielijk te vinden, en het is mij steeds voorgekomen, dat die artikelen een strekking hadden, n.l. de volksopinie langzamerhand te leiden in de richting, die de regeering zich voorneemt later in te slaan.’

Bij de kroningsfeesten zag genoemde schrijver een aardbol ronddragen, waarop Japan en de Japansche koloniën rood geverfd voorkwamen. Rood was ook geverfd.... ‘Ned. Indië.’

Officieel hooren wij over dat alles niets, maar dat er iets broeit gelooven velen. Dat er tegen den opkomenden vloedgolf iets zal te doen zijn, is niet te verwachten. Zelfs een paar, zelfs verscheidene dreadnoughtjes zullen niet baten. Alle gepeuter, alle gewichtig- en grootdoenerij van kleine staatjes is vruchteloos. De geschiedenis zal haar loop nemen. Het Oosten zal toonen dat het zijn lessen van het Westen goed geleerd heeft!

C. VAN BEMMEL, Arts.

Bleskensgraaf, 14 Maart 1916.