De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Kunsten en Wetenschappen.

Kunstgeschiedenis.

Van de rijk geïllustreerde Monographieën over kunstgeschiedenis, welke uitgegeven worden door Karl W. Hiersemann, te Leipzig, zijn reeds tien deelen verschenen, alsmede een ‘Beiheft’ ‘uitgegeven ter eere van Professor August Schmarsow, waarover we reeds eerder spraken.

Het 9^e onlangs verschenen deel, is gewijd aan Pieter Aertsen. Bewerker is Dr. Johannes Sievers.

Het werk van dezen Amsterdamschen schilder, meerendeels bestaande uit godsdienstige onderwerpen en altaarstukken, is grootendeels verloren gegaan door den beeldenstorm.

Het Rijksmuseum bevat vier stukken van hem, waaronder de bekende ‘Eierdans’. Een dezer stukken ‘de Gortenteller’ is wellicht toe te schrijven aan zijn zoon Pieter Pietersen. De beide andere zijn geheel of gedeeltelijk altaarstukken, waarvan de geboorte van Christus behoort heeft aan de Nieuwe Kerk, te Amsterdam, zooals Jhr. Dr. J. Six indertijd heeft aangetoond.

Dr. Sievers heeft heel wat gezocht om werk van Pieter Aertsen te ontdekken, en tracht aan te toonen, dat deze schilder (Lange Pier bijgenaamd) zich heeft weten vrij te houden van Italiaanschen invloed.

Hij werkte 30 jaar te Antwerpen en daaraan misschien is het te danken, dat zijn werk wel eens aan Rubens wordt toegeschreven.

Het laatst verschenen tiende deel handelt over den Spaanschen schilder Jusepe de Ribera (Lo Spagnoletto), die tegenover het trio Velasquez, Murillo en Zurbaran gesteld wordt. Leerling was hij van Ribalta en, hoewel hij het grootste deel van zijn leven in Italië heeft doorgebracht, is hij zijn meester toch steeds getrouw gebleven.

De verschillende monographieën hebben groote waarde, omdat zij omtrent enkele eerste meesters nadere bijzonderheden brengen, en op kunsthistorische vraagstukken nieuw licht laten schijnen.

Lilliputter-boekjes.

In het Gemeente-Museum in den Haag zijn er drie. Twee Haagsche drukken en een Amsterdamsche uitgave. Ik heb altijd gemeend dat zij onder de rubriek ‘Kinderspeelgoed’ het best te rangschikken waren, maar toevallig wordt mij dezer dagen een Duitsche prijscatalogus gezonden, waarin er ook enkele worden genoemd, en daar al de daarin genoemde Almanakjes zijn, moet ik het denkbeeld ‘kinderspeelgoed’ al weer verwerpen. Ook omdat de inhoud niets kinderlijks heeft. Dit is wel het geval met het drietal van het Haagsch Gemeente-Museum, waartoe ik ze hier beschrijf. De beide eerste zijn van gelijken inhoud, zooals de titel aanduidt, doch het eene van 1750 is in de Fransche taal; 't andere van 1751 in de Nederlandsche taal. De courantdrukkers A. de Groot en Zoonen zijn de uitgevers. Ware Prins Willem V enkele jaren vroeger geboren, dan zou ik denken aan eene speculatie tegen diens verjaarfeest, maar aan een 2 à 3jarig kind, - al zijn Prinsen en Prinsessen in alles altijd jaren vooruit, - zal men toch geen bijna onleesbare boekjes ten geschenke aanbieden, al mocht dan ook een bandje van zijde of fluweel ze een aanlokkelijk aanzien hebben gegeven. Nu de titels: ‘Sommaire de la Bible’, en ‘Kern des Bijbels’. Beide zijn versierd met houtsneefiguren: de Nederlandsche uitgave is in gouddruk. Die uitgave is ook gecartonneerd; 't andere is gewoon gebrocheerd.

Er is climax in het drietal, want het derde, handelende over de ‘Nederlandsche Historie’, waarvan het de ‘Kern’ geeft, en dat bij T. Crayenschot, te Amsterdam, is uitgegeven, is niet alleen versierd met portretten en afbeeldingen van historische gebeurtenissen, in kopergravure, maar in heel lederen band gebonden, uit de hand met goud bewerkt. Dit boekje draagt het jaar 1753; toen was ons ‘Willempje’ vijf jaar; misschien leerde het kind er spelende onze Vaderlandsche ge-

[p. 591]

schiedenis uit. De boekjes zijn dwergjes onder de dwergen.

De Duitsche lilliputter-boekjes, ingedeeld onder de rubriek ‘Bücher kleinster Form’, zijn, zooals ik reeds zei, Almanakjes. Van vroeger herinner ik mij nog een portemonnaie-almanak in onze taal en misschien zijn er wel meer geweest. Nu dan, in dien geest moeten die Duitsche uitgaven zijn.

Zij zijn versierd met kleine, ‘ganz feinen’ fotos; ook wel met kopergravures. Zij loopen tusschen de jaren 1785 en 1844. De portretkunst is er niet in vergeten. Zoo vindt men in 't Almanakje voor 1833 de Portretten van de Hertogin van Berry, Maria da Gloria, en de Koningin van België. Dit portret was in 1833 zeer ‘up to date’. Voor de kultuurgeschiedenis is de Almanak van 1824 belangrijk. Men vindt er in eene afbeelding der Münchner Arkaden, van een Karnaval, van een hertenjagt, van den oogst, van Paardensport, van 't Kerstfeest, enz. Er zijn er drie bij geprijsd voor een luttele 25 gulden, maar het geld is nu wel wat schraal om ze te bestellen.

Toch zijn zulke dingen niet van gering belang. Zoo geeft het jaar 1833 ook een A B C voor Dames. Wie weet wat er veel uit te leeren valt!

30/1 1916.

A.J. SERVAAS VAN ROOYEN.

's Gravenhage.

Oud-Gemeente-archivaris.