De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

[p. 550]

Vrijheid en Recht.

Wij leven vrij,
Wij leven blij
Op Neêrlands dierb'ren grond.

We hebben de waardeering van bovenstaand couplet kunnen beluisteren in een ‘heldendicht’ van Maupie Staal in 't Variété ‘Scala’, waarvan enkele regels als een dreun in m'n hoofd bleven:

O, mijn Holland
O, mijn boter-, kaas- en scholland
Wordt ons land erin betrokken
Dan ga ik voor ze knokken.
'k Sla ze van de sokken,
Ze motten potverblomme
Niet aan Holland komme,
't Is m'n land, m'n vaderland!

Zoo iets. En veel meer beteekenisvol is nog de appréciatie van Nederlands spreekwoordelijk geworden vrijheidszin, waar deze zich uitte in het bekende woord van een internationalen voorman als Troelstra: ‘De nationale gedachte overheerscht de nationale geschillen.’ Dit gevleugelde woord, zoo vaak verkeerd beoordeeld, van zekere zijde gretig verdacht gemaakt, was toch feitelijk niet anders dan een practische waardeering van den vrijheidszin en het vrijheidssysteem dat ons land gunstig onderscheidt van z'n nabuurstaten. Tucht moge een goed ding zijn, het woord klinkt in Hollandsche ooren te ruw, te hard. Takt is meer wat wij, Hollanders, apprécieeren en noodig hebben.

Maar takt is dan ook een onmisbaar element in het waarachtig begrip van vrijheid en het is juist de kwaal, waaraan het chauvinistische anarchistenstelsel - evenals dat der S.D.P.-mannen - bezig is dood te bloeden, dat het aan de stijle theorie alle takt ten offer brengt en daardoor juist het tegenovergestelde effect verkrijgt van wat men bedoelt, zoodat inplaats van vrijheid onderling, de ondragelijkste tyrannie heerscht. Dat kon ook moeilijk anders. Partij-discipline is geen kwestie van tyrannie maar van onmisbare takt. Zet die uiting van takt buiten de deur en juist dan sluipt de tyrannie naar binnen. 't Hek is dan van den dam.

We logeerden niet lang geleden in een lief gezin, waar de kinderen uitnemend werden opgevoed en ook heel aardig met elkaar omgingen, maar waar toch een zwakker en minder vlug kind, zoodra het met de broertjes en zusjes alleen was, dikwijls heel onlief werd behandeld, van dezen een ‘douw’ en van genen een ‘snauw’ kreeg. Toch voelde dit kind wel, dat daar niet veel aan te doen was, want ‘klikken’ was iets leelijks, dat hadden de anderen hem wel ingeprent. Wie daarvan maar verdacht werd, werd eerst als aspirant-klikker onder surveillance gezet en, eenmaal op heeterdaad betrapt, voor den kring van broertjes en zusjes als 't ware zedelijk dood verklaard. Zoo voedden deze kinderen als 't ware elkander op, brachten elkaar het besef bij, dat het iets laags, iets onnatuurlijks is als een broertje of zusje den spion gaat spelen, om, als brave Hendrik, heel oudmanne-achtig met de groote menschen mee te doen, een soort ‘openbaar ministerie’ worden wil. Pa en ma waren heusch capabel genoeg voor de uitoefening van het gezag. Klikken durfde dit ten onder gehouden kind dus niet en als Miep door haar wildheid een glas gebroken of zus de jampot leeggesnoept had - 't waren heusch geen brave Hendrika's - dan beijverde Daantje zich al, wanneer 't door 'n toeval uitlekte, met klem en nadruk te verzekeren, dat hij 't niet verklapt had, wat niet wegnam, dat hij ook dan meestal als ‘zondebokje’ in 't gedrang kwam.

Maar laat nu ‘pappa’ of ‘mammi’ eens binnenkomen en zie eens hoe juist dit verdrukte kind blij opziet. Want met ‘pappa’ of ‘mammi’ keert voor dat kind het recht, de vrijheid terug. Het voelt zich beschermd en vrij. Het weet, dat, nu pa of ma er zelf bij tegenwoordig is, zijn vrijheid en rechtsgelijkheid door de andere kinderen weer wordt erkend. En toch voelen die andere kinderen de tegenwoordigheid van pa of ma volstrekt niet als iets hinderlijks of tyrannieks. Integendeel werkt juist die tegenwoordigheid gunstig op hun gezindheid jegens hun zwakkere, kleinere broer, die zij volstrekt niet plagen uit geniepigheid, of valschheid, maar als gevolg van die in elken gezonden vorm van samenleving, bij kinderen nog ongetemperd werkende natuurwet, die onwillekeurig het zwakkere op den achtergrond dringt. Jammer is maar, dat de meeste menschen, die met zooveel takt de kunst verstaan hun kinderen ‘in vrijheid te dresseeren’ en alle éénvormigheid, als blijk van groote geestelijke armoede, daardoor weten te mijden, niet inzien, dat eenzelfde systeem even nuttig werkt voor hun personeel en ondergeschikten. Dan toch raken de meeste menschen de kluts kwijt, eischen zij dat

[p. 551]

Mietje en Jansje, Jan en Kees allen precies hetzelfde cachet vertoonen.

‘Jan, och, 't is misschien 'n beste kerel’, zoo klaagt meneer, ‘maar, hij heeft van die eigenaardigheden.’ En zoo staat men voor z'n personeel geregeld klaar met een zeker willekeurig pasklaar gemaakt keurslijf, waarin elk der dienstboden gewrongen wordt. Het geheel natuurlijke feit dat ieder mensch een eigen, van den ander onderscheiden karakter heeft, wordt hierbij volkomen genegeerd. Men ziet dan ook vaak dat een jong, frischuitziend dienstmeisje, dat voor 't eerst ‘onder de menschen’ komt, na zes weken dienst een metamorphose heeft ondergaan, die U verbaast. Die algemeene trek van ontevredenheid of, juister, van onvoldaanheid, waarover men algemeen klagen hoort, is in den regel aan niets anders toe te schrijven dan aan die nivelleeringskoorts waaraan Mijnheer en Mevrouw lijden ten opzichte van hun personeel. Alles wat aan een dienstmeisje anders is, dan het type dat zij zich van ‘een ondergeschikte’ voorstellen, moet worden afgeslepen. Allerlei middelen worden dan daartoe gebezigd. Meneer, mevrouw, de oudere dochters - allen moeten dan aan 't ‘fatsoeneeren’ van het afwijkende type meewerken en het ongelukkige slachtoffer moet net zoo lang tusschen de spitsroeden van stekelige aanmerkingen en onhebbelijkheden doorloopen tot het den verlangden vorm heeft aangenomen en dan... beklaagt men zich over de ontevredenheid, die op 't gezicht aller dienstbaren te lezen ligt. Op deze wijze bederft men zelf zijn personeel, maakt het nurks en onbetrouwbaar, en dat met willekeurige miskenning van alle menschelijk recht.

Het is een zonderlinge manier om het dienstpersoneel eerbied voor uw eigendom in te boezemen, wanneer gij zelf u ieder oogenblik aan hun eigendommelijkheid vergrijpt.

Is zoo voor de onderlinge vrijheid en 't rechtsbesef een gezonde leiding van vader of moeder in 't gezin, van Mijneer of Mevrouw onder 't personeel, een onmisbare factor, even onmisbaar is een gezonde leiding ter handhaving van onderlinge vrijheid en recht in iederen denkbaren vorm van partij- of samenleving en wanneer de overgroote meerderheid van ons volk in de huidige internationale crisis zich minder geestelijk verwant voelt aan die naburen, die gewend zijn aan een streng stelsel van tucht, dan is dit geenszins, zooals onlangs in de ‘Kölnische Zeitung’ werd beweerd, omdat ons volk zoo ‘decadent en bandeloos’ is geworden maar, juist omgekeerd, omdat het gevoel van ons volk voor rechten en vrijheden nog zuiver werkt en niet is versmoord door dat eigenaardig stelsel van tucht, dat slechts bepaalde klassen treft en dat, terwijl het sommige kasten met allerlei wettelijke priviléges kunstmatig bevoorrecht en de meest volledige bandeloosheid waarborgt, tegenover de kleinen en zwakken, aan de willekeur der eersten overgeleverd, een zwaardrukkend tuchtstelsel handhaaft. Het euvel is daar, dat de overheid, inplaats van het zwakke te beschermen, meehelpt het te onderdrukken en ten onder te houden, in een mate, zooals alleen in Rusland te vinden is. Voor zulk een hors d'oeuvre nu past een Hollandsche maag.

Mag reeds in vredestijd dit Duitsche systeem een Hollander tegen de borst stuiten, op dit oogenblik komt het verschil in dit opzicht tusschen onze Oosterburen en de Ententelanden nog scherper uit.

Zoo mag in Duitschland op dit oogenblik niet eens meer publiek gesproken worden over ‘de volksvoeding’, hoewel voor de arbeidersklasse door de duurte der levensmiddelen de nood bitter nijpt. En als we daarmee vergelijken de vrijheid van beweging in ons eigen land en in andere oorlogvoerende landen, dan kan ons de preferentie van de meerderheid van ons volk voor de Ententemachten moeilijk verbazen. Engeland vooral onderscheidt zich van andere landen in dit opzicht dat het de inwendige aangelegenheden, zelfs waar deze voor den tegenstander een dankbaar materiaal van misbruik kunnen opleveren, publiek behandelt en al is het hierdoor niet in staat zichzelf met een aureool van heiligheid te omgeven, door zichzelf aldus volledig te stellen onder de contrôle der openbare meening, levert het den besten waarborg voor de eerlijkheid van bedoelen en voor den vrijheidzin van het volk.

Nu moet men ons recht verstaan. Dit geldt vooral voor onze hooggeachte hoofdredactrice. We beweren geenszins dat al wat de Entente doet te verdedigen is. We weten zelfs zeer wel dat een Duitscher op zichzelf niets wreeder is dan een Engelschman. Ook dat Engeland in wreedheid Duitschland niets toegeeft weerspreken we niet. Integendeel. De Boerenkrijg en alle vroegere Engelsche oorlogen leeren dat er geen meer cynisch en wreedaardig volk bestaat dan de Engelschen.

Engeland, op het oorlogspad, vertrapt alles wat voor den voet komt. Maar we spreken

[p. 552]

over vrijheid en dan kan niet ontkend dat Engeland, hoe cynisch en wreed voor alles wat zijn annexatieplannen in den weg staat - heeft het eenmaal overwonnen, geen stelsel van dwang en onderdrukking invoert, maar door zijn vrijheidslievend systeem, Let onderworpen gewest voor zich weet te winnen en aan zich te binden met gansch andere banden dan die der tyrannie en 't is dan ook wel opmerkelijk hoe bereidwillig van allen kant der Engelsche kolonies de hulp toestroomde en alles te wapen liep om het moederland te verdedigen en dit met een geestdrift die te denken geeft. En dit is het o.i. wat de voorkeur van ons volk bepaalt.

H. VISSER.