De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Het forceeren der Dardanellen. L'histoire se répète.

De Grieksche familie Ypsilanti is vooral bekend uit de Grieksche vrijheidsoorlogen. Doch ook de voorvaderen van de Ypsilanti's uit dien tijd waren niet tevreden met het Turksche juk. Konstantijn Ypsilanti had reeds voor 1800 een poging gewaagd om Griekenland te bevrijden, maar zonder resultaat. Hij vluchtte daarop naar Weenen, kreeg echter gratie van den Sultan en keerde naar Konstantinopel terug, waar hij benoemd werd tot Dragoman van de Porte In 1799 werd hij Hospodar van Moldavië, later ook van Walachye.

Na 1805 vinden wij hem weder in Petersburg, vanwaar hij in 1806 met 20.000 Russen naar Boekarest gaat, daar een Grieksch vrijcorps opricht met de bedoeling Griekenland te bevrijden. De vrede te Tilsit, met het daarop

[p. 546]

volgende verbond tusschen Napoleon en Alexander, deed dit plan opnieuw mislukken. Hij vlucht naar Rusland, waar hij in 1816 te Kiew stierf. Zijn zonen maakten zich naam in het Russische leger in den strijd tegen Frankrijk, zoo o.a. zijn oudste zoon Alexander, die brigade-generaal in het Russische leger werd. Later vinden wij zijn zoons terug in Griekenland en deel nemen aan den opstand van 1820.

Napoleon voerde oorlog met Pruisen en Rusland. De Pruisen waren bij Jena geslagen, waarop nu met de Russen moest afgerekend worden.

Thiers zegt: ‘Napoleon wilde in dit buitengewone tijdperk zijner regeering het Oosten doen dienen tot welslagen van zijn plannen in het Westen. Turkije was in een toestand van crisis, waarvan hij partij hoopte te trekken.’

Na Austerlitz was Sultan Selim Franschgezind geworden. Dat de Hospodar van Walachye, Ypsilanti, aan Engeland en Rusland verknocht was, behoeft na het boven medegedeelde wel geen betoog. Doch niet alleen was hij dit, maar daarbij ook vijandig tegen Turkije zelf. Selim besloot daarom Ypsilanti af te zetten. Rusland en Engeland waren hierover zoo verbolgen, dat zij niet slechts protesteerden, maar gewapenderhand tusschen beiden traden, om Ypsilanti te herstellen als Hospodar van Walachye. Rusland zond een leger van 60.000 man onder Generaal Michelson naar den Dniester, terwijl Engeland een vloot zond naar de Dardanellen om aan dien eisch kracht bij te zetten.

Napoleon had deze verwikkelingen aan zien komen en daarom een uiterst bekwaam man benoemd tot gezant te Constantinopel en wel de in Corsica geboren Generaal Sebastiani. Deze had de meest uitgebreide volmachten, o.a. ook, om het corps van Marmont uit Dalmatië naar Turkije over te brengen, zoodra de Sultan dit zou wenschen.

Naar aanleiding van die maatregelen van Napoleon roept Thiers uit: ‘Die algemeene oorlog sedert vijftien jaren tusschen Europa en de Fransche Revolutie opgewekt, zou zich derhalve uitbreiden van den Rijn tot aan den Weichsel, van Berlijn tot aan Constantinopel. In een worsteling op leven en dood gewikkeld, nam Napoleon maatregelen geëvenredigd naar de grootheid zijner plannen’.

Is het niet alsof men over den tegenwoordigen oorlog leest? Alleen strekt het oorlogstooneel zich nog veel verder uit dan de door Thiers genoemde grenzen en moet men voor Napoleon nu Wilhelm lezen.

Zoodra echter de Russische gezant Italinski den Sultan met oorlog bedreigde, gaf deze toe en benoemde opnieuw de vijanden van Turkije: Ypsilanti en Maruzzi tot Hospodars van Walachye en Moldavië. Rusland beweerde volgens het vredesverdrag van Kutschak Kainardschi recht te hebben mede te spreken over het bestuur der Donau-vorstendommen.

Napoleon zond onmiddellijk verscheidene genie- en artillerie-officieren naar Turkije, om de Turken behulpzaam te zijn in het verdedigen der Dardanellen en het reorganiseeren van hun leger en beloofde onmiddellijke steun zoowel van de zich nog te Cadix bevindende Fransche vloot als van de Fransche legercorpsen te Dalmatië. Sebastiani ging nog verder, wees op het onoverwinnelijke der Fransche legers en beloofde Turkije volkomen onafhankelijkheid van Rusland en buitendien nog de Krim. Terwijl de Sultan nog aarzelde met het oog op den slechten toestand van zijn leger, besloot én Engeland én Rusland krachtig op te treden ondanks het besluit der herbenoeming van Ypsilanti. De bedoeling was het veroveren van Moldavië en Walachye. In drie corpsen trokken de Russen over den Dniester en wel op Chocsim, Bender en Jassi. Hun plan was Boekarest te bezetten, waardoor zij ook steun van de oproerige Serviërs zouden krijgen.

De Engelschen zonden daarop den schout-bij-nacht Louis met drie schepen naar de Dardanellen, met het bevel geen vijandige daad te plegen, doch slechts die Engelsche families uit Constantinopel op te nemen, die daar niet wenschten te blijven. Daarna zou hij naar Tenedos stevenen, om te wachten op de daarheen gezonden twee divisies der Engelsche vloot. Die twee divisies waren het eskader van den admiraal Sidney Smith en dat van den admiraal Duckworth, die beiden ontboden waren resp. uit den Levant en van Gibraltar. De vereenigde Engelsche vloot werd gesteld onder bevel van Admiraal Duckworth, die weer zijn instructies zou ontvangen van Sir Arbuthnot, Engelsch gezant te Constantinopel.

De Sultan gaf Italinski zijn paspoorten, maar Sir Arbuthnot bleef, omdat de Engelschen voorloopig nog niet vijandig waren opgetreden.

Sir Arbuthnot maakte daarvan een nuttig gebruik door zeer dreigend op te treden. Hij eischte de verwijdering van Sebastiani en

[p. 547]

het terugroepen van Italinski. Als gevolg daarvan moest Turkije dadelijk met Frankrijk breken, zich opnieuw met Rusland en Engeland verbinden en aan de Engelsche schepen de vrije vaart door de Dardanellen toe staan. Zoo de Porte die eischen niet inwilligde zou Sir Arbuthnot ook Constantinopel verlaten om naar Tenedos te gaan, vanwaar hij terug zou komen met de Engelsche vloot, die dan te Constantinopel met geweld zou verkrijgen wat hem nu goedschiks geweigerd werd.

Zonder de bekwame diplomaat Sebastiani, had Turkije zeker toegegeven. Men wist toch dat de Dardanellen niet in staat van verdediging waren, maar Sebastiani wees eerstens op de plannen van Rusland en Engeland, om Turkije zoo al niet geheel te vernietigen, dan toch minstens te verkleinen door het blijvend bezetten van Moldavië, Walachye en Egypte. Maar bovenal toonde hij aan dat een vloot voor Constantinopel schade kon aanrichten, maar zonder een sterk expeditiecorps toch de stad niet zou kunnen bezetten. De Russen waren nog ver weg en de door Napoleon aangekondigde hulptroepen zeer in de nabijheid.

Het gevolg was het afwijzen van de Britsche eischen, waarop Sir Arbuthnot 29 Januari 1807 zich inscheepte op den Endymion, om zich naar Tenedos te begeven. Veertien dagen lang had Arbuthnot gedreigd, ook al om den tijd af te wachien, dat in dezen tijd der zeilschepen de wind gunstig was voor een binnenzeilen der Dardanellen door de Engelsche vloot,

Nu het eenmaal zoo ver was trachtte Sebastiani den Sultan over te halen de Dardanellen te versterken door het opstellen van kustbatterijen op daarvoor geschikte plaatsen. Hij en zijn beide adjudanten Coigny en Lascours deden wat zij konden, maar ondervonden niet de minste medewerking van het Turksche bestuur. Het gevolg daarvan was dat toen de Engelsche vloot den 19 Februari door den gewenschten Zuidenwind naar de Dardanellen kon koersen er geen sprake kon zijn van een ernstige tegenweer. Zeemijnen waren toen noch volslagen onbekend.

De straat der Dardanellen doet aan een rivier denken door haar geringe breedte en de sterke strooming die er steeds is waar te nemen. De lengte is twaalf mijl, waarna men in de Zee van Marmora komt. Deze Zee is twintig mijl breed en dertig mijl lang. Daarna ziet men Constantinopel voor zich liggen. Voorbij Constantinopel komt men aan de slechts zeven mijl lange Bosporus, een zeer smalle zeestraat, die den ingang der Zwarte Zee vormt.

Een der Engelsche schepen, de Ajax, verbrandde voor men tot den aanval overging. Den dag volgende op die brand, voer de Engelsche vloot in kolonne door de Dardanellen. Daar de wind gunstig was en er niet aan tegenstand gedacht was, kwam de vloot spoedig en voorspoedig door het eerste gedeelte heen. Ook het nauwe gedeelte van Kaap Barbiers tot aan Sestos en Abydos werd geen tegenstand geboden, niettegenstaande door de nauwte van het vaarwater ook bij de toenmalig gebruikelijke artillerie het forceeren een moeilijk en gevaarlijk werk was. Zoo voer men dus na slechts zeer geringe verliezen geleden te hebben, bestaande in eenige gescheurde zeilen en een zestigtal manschappen buiten gevecht gesteld, verder tot men kwam aan Kaap Nagar bij den ingang van de Zee van Marmora. Hier ontmoette men een Turksche vlootdivisie bestaande uit een schip van 64 stukken, vier kleine fregatten en twee korvetten. Het gelukte Sir Sidney Smith met slechts zeer weinig moeite, deze door hun bemanning grootendeels verlaten schepen te nemen en te verbranden. Ook hierbij werd slechts een kleine dertig man verloren.

Eindelijk bereikte daarop de Engelsche vloot den 21 Februari Constantinopel. Trapman schreef betreffende den tegenwoordigen oorlog: ‘The fall of Constantinopel will be the greatest event achieved hitherto in this great war, for not only is the city of Constantinople the capital of the Turkish Empire, but it is also the head of the Greek Church (which is also the Russian Church). Once the Bosphorus and Dardanelles are in the hand of the Allies, Turkey in Europe becomes an island, and any troops therein must sooner or later be starved into surrender, whilst the Turkish Fleet robbed of its haven of refuge, must either surrender or be sunk. The Dardanelles will once more be open to trade, and for the grain ships from Odessa, communication will be restored between Russia and her Allies of the West, and we shall be able to send her all the militairy stores she may require in exchange for her garnered stocks of wheat.’

Deze woorden, volkomen waar voor den tegenwoordigen oorlog, waren ook juist bij den aanval van Duckworth. In beide gevallen

[p. 548]

was de tegenstander van Engeland niet in Constantinopel te slaan, maar toen slechts te Parijs, evenals nu in Berlijn, maar toch zou het effect van een bezetting van Constantinopel, toen als nu, van ontzettend groote beteekenis geweest zijn. Turkije mag op zichzelf niet veel beteekenen, maar als bondgenoot van den militairen staat is het een steun van beteekenis.

Een eigenaardig volk is het Engelsche zeker. Hun hoofdkaraktertrek is, dat zij steeds hun vijand te licht aan zien. Dat was het geval tegen Frankrijk evenals nu tegen Duitschland. Al hun plannen lijden aan zelfoverschatting, met het noodzakelijke gevolg, verliezen na verliezen. Slechte voorbereiding doen hunne expedities mislukken. Zoo was het met de expedities naar Noord-Holland, naar Zeeland, naar Portugal en Spanje en zoo ook met de Dardanellen-expeditie van Duckworth, zooals nu ook het geval was met de Dardanellen-Galipoli-aanval.

Daar lag nu de Britsche vloot voor Constantinopel, maar een expeditie-leger had men niet aan boord. Het eenige wat men doen kon was Constantinopel plat schieten, maar daarmede werd het oorlogsdoel, vernedering van Napoleon en een voordeelige vrede met Frankrijk, allerminst bereikt. Natuurlijk was een deel van de Turksche Regeering bevreesd geworden door de aanwezigheid van die dreigende vloot. Dergelijke menschen gaven den raad maar toe te geven aan de Engelsche eischen. Sebastiani, de man, die reeds bij Austerlitz getoond had geen vrees te kennen, wees er den Sultan Selim op hoe dwaas het was toe te geven aan een admiraal, die op zijn schepen niet één landingssoldaat aan boord had.

En de eischen waren zeer hard. Sir Arbuthnot vroeg niet minder dan onmiddellijke oorlogsverklaring aan Frankrijk, met verdrijving van de Fransche legatie, dat is van Sebastiani. Daarbij moest de geheele Turksche vloot zich overgeven en de Dardanellen- en Bosporus-forten door Engelsche en Russische troepen bezet worden.

Napoleon schreef Selim den volgenden brief, terwijl de Engelschen bij de Prinsen-eilanden het antwoord der Porte afwachtten: Edele Selim, toon U de afstammelingen van Mahomed waardig! Dit is het uur dat U moet vrij maken van drukkende verdragen. Ik ben in uwe nabijheid bezig met het herstel van Polen, dat uw vriend en bondgenoot is. Een mijner legers is gereed langs den Donau te trekken en de Russen aan te vallen in de flank, terwijl Gij dit in het front doet. Een mijner eskaders zal van Toulon vertrekken om uw hoofdstad en de Zwarte Zee te bewaken. Houdt dus moed, want nimmer zult Gij een dergelijke gelegenheid wedervinden om Uw Rijk te verheffen en Uwe nagedachtenis te vereeuwigen!’

Is het niet alsof men een brief van Wilhelm aan den tegenwoordigen Sultan leest. Alleen kan Wilhelm niet beloven dat zijn vloot komen zal, maar daarentegen zijn de Goeben en de Breslau reeds te Constantinopel.

Zoowel onder invloed van het schrijven van Napoleon, als onder de voortdurende raadgevingen van Sebastiani, riep Selim de Divan en de ulemas bijeen. Hij deelde de onaanneembare Britsche voorstellen mede, waarna met algemeene stemmen het advies van Selim werd aangenomen, om die te verwerpen. Doch met Turksche sluwheid zou men den raad van Sebastiani opvolgen, niet bruusk weigeren maar onderhandelen, tijd winnen om batterijen rondom Constantinopel op te werpen, om die stad tegen de vlootaanvallen te verdedigen. Sebastiani, die aan zag komen dat de Britsche vloot zou moeten teruggaan naar de Middellandsche Zee na een vruchtelooze beschieting van Constantinopel, liet ook batterijen aanleggen aan de Dardanellenoevers om de terugvarende vloot te bestoken.

De Turken zijn steeds meester geweest in het rekken der onderhandelingen en dat toonden zij ook nu. Zij beweerden eerst dat het tegen de waardigheid der Porte streed te onderhandelen onder het bereik der vijandelijke kanonnen. Duckworth liet toen aan de Turken over, een plaats voor onderhandeling te noemen. Zij noemden daarop Kadikoï tegenover Constantinopel. Doch Duckworth vond het te gevaarlijk daar Engelsche officieren aan wal te zenden. Gedurende die onderhandelingen werd Constantinopel in staat van verdediging gesteld. Binnen een minimum van tijd had Sebastiani, geholpen door genie- en artillerie-officieren van het Fransche leger uit Dalmatië, een drie honderd kanonnen opgesteld om de Britsche vloot te beschieten.

Toen Duckworth dit bemerkte stelde hij opnieuw een ultimatum, waarin hij echter slechts de overgave der Turksche vloot eischte, en tevens onmiddellijke opgave vroeg van een geschikte plaats om te onderhandelen. Het antwoord luidde dat in Turkije geen enkele plaats ongevaarlijk was voor een Engel-

[p. 549]

schen officier. Nadat op die wijze het ultimatum afgewezen was, stond Duckworth slechts open Constantinopel te bombardeeren. Duckworth begreep echter dat dit niets zou geven en dus een nuttelooze vernieling van een mooie stad zou zijn, zonder eenig nut voor Engeland. Daarom besloot hij dit niet te doen, maar met zijn vloot naar de Middellandsche Zee terug te keeren. Wel een hard besluit na een verblijf van elf dagen in de Zee van Marmora, maar er was niets aan te doen. De slechte voorbereiding der expeditie moest dit slechte resultaat ten gevolge hebben. Den 2 Maart naderde hij Constantinopel met zijn schepen tot op kanonschotafstand, maar toen de Turken, die zich slechts verdedigen wilden, niet de beschieting begonnen, voer hij terug naar den ingang der Dardanellen, waar hij het anker uitwierp, om den volgenden dag verder te varen.

De vreugde in Constantinopel was groot, even groot wel als nu na de ontruiming van Galipoli. In overschatting van haar macht besloot de Turksche Regeering de vluchtende Engelsche vloot te doen achtervolgen door de Turksche. Sebastiani zag het domme van deze vermetelheid in, waarschuwde er voor, maar zonder resultaat. Gelukkig voor de Turken achterhaalden zij de Engelsche vloot niet meer.

De wind was noord toen de Engelschen de Dardanellen inzeilden. Dientengevolge kwamen zij in slechts ander half uur tijds door het nauwe gedeelte van Kaap Nagara tot Kaap Barbiers. De kustbatterijen werden nu beter bediend en de schepen o.a. krachtig beschoten met zeer zware marmeren kogels. Wel gingen bij die terugtocht geen schepen verloren, maar bijna alle bekwamen ernstige averij. Buitendien was het verlies aan manschappen op die terugtocht meer dan 200. Zoodra de Britsche vloot uit de Dardanellen kwam ontmoette zij een Russisch eskader van zes schepen, onder admiraal Siniavin, die juist van Tenedos kwam. Deze wilde onmiddellijk opnieuw de Dardanellen binnenzeilen en een nieuwe aanval probeeren. Duckworth zag echter terecht in dat deze versterking niet in staat zou zijn het beoogde doel, inname van Constantinopel, te doen bereiken.

Natuurlijk was de vreugde ook in Frankrijk groot over het mislukken der onderneming. De Dardanellen waren geforceerd, maar zonder eenig ander resultaat dan een smadelijke terugtocht der Engelsche vloot. Ook in Engeland maakte deze nederlaag indruk. Maar het Engelsche volkskarakter is zoo dat men nooit voorgoed ter neer geslagen is. Iedere nieuwe tegenslag wekt het Engelsche volk op tot nieuwe inspanning. ‘For England the Zeppelin has been an excellent recruiting medium,’ dit is niet slechts waar met Zeppelin-aanvallen, maar met iedere nederlaag of ongeval die het Engelsche volk treft.

Het mislukken van den Engelschen aanval op Constantinopel was toen, evenals nu, slechts een episode uit den reuzenstrijd. En Engeland geeft niet op, al zouden tientallen van dergelijke episodes leelijke tegenvallers zijn. Engeland heeft steeds over al zijn vijanden gezegevierd: Spanje, de Republiek der Vereenigde Nederlanden, Lodewijk de Veertiende, Napoleon, Rusland, allen weten er van mede te spreken. Niet altijd ging het gemakkelijk. Tegen Napoleon moest Engeland vijf en twintig jaar strijden, en zoo zal het ook nu gaan. Hoe lang het ook duurt, onverschillig of de bondgenooten op het vaste land al of niet geslagen worden, Engeland vecht door nu het zwaard uit de schede is, tot het beoogde doel bereikt is. En die eigenaardigheid van het Engelsche volkskarakter kennende, is het een onbegrijpelijke politieke misslag, een fout van de eerste groote geweest Engeland in den oorlog te halen door het schenden der Belgische neutraliteit. Het daardoor openen van de Fransche Noordgrens weegt niet op tegen het optreden van Engeland in de rij van Duitschlands vijanden. Zoo Duitschland het verliest, dan verliest het den oorlog door Engeland en door Engeland alleen. Dat zien de Duitschers nu wel in, vandaar de groote haat tegen Engeland en de Engelschen, een haat, die voor de toekomst niets goeds belooft, ook na den vrede. De economische maatregelen, die Engeland ook na het sluiten van den vrede tegen Duitschland nemen zal, zullen redenen te meer zijn waarom het eventueel verslagen Duitschland erop zal zinnen ‘de déchirer un jour à grands coups d'épée, l'humiliant traité de Paris’, dat dezen oorlog dan besluiten zal.

De dienstplicht is in Engeland niet ingevoerd slechts voor den duur van dezen oorlog, maar voorgoed. Daarvoor zullen de vredesverdragen wel zorgen!

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.