De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Zenuwziekte en de toekomst der Ned: natie.

Het is niet alleen niet vreemd, het is zelfs bijna van-zelf-sprekend dat ik, waar dit nommer verschijnt even vóór een nieuw jaar aanvangt, denk aan de toekomst. Wij zijn het allen gewoon te vragen wat het komend jaar, wat het Onbekende ons zal brengen. En dat misschien thans meer dan ooit nu de wisselende oorlogskansen de vraag: Wat zal er ten slotte van Nederland worden? gedurig op den voorgrond dringen.

Wel, indien men een volk moet beoordeelen naar wat zijn ‘beste’ zonen voortbrengen, dan heeft Nederland, blijkens het onderstaande, m.i. alle reden om niet meer te gelooven aan zijn eigen toekomst. Kan men zich iets zenuwziekers, iets weerzinwekkends-lamlendigers voorstellen dan de flauwe praat, die ik uit het voorlaatste feuilleton van het Vaderland knipte, geschreven door Nederland's ‘grootsten’ tegenwoordigen auteur: Louis Couperus:

De uren
door Louis Couperus.

Dag en Nacht brengen zij mede, door de lichte en donkere poorten....

O, de morgenuren, o de vreeselijke morgenuren! Het Eerste is binnen geslopen, door slecht gesloten gordijnen, tusschen kieren van blinden en zij is zoo grauw en armbloedig en akelig, een larve, een spook gelijk.... Zij heeft niets van eene der bevallige Uren, die Rafaël schilderde; zij heeft niets van een dansende Hore, die de Dageraad vergezelt; zij is een magere, schuwe, grijze schim, die binnen is gekropen langs verbodene ingangen, terwijl ik nog te bed lag en sliep. Zij heeft mij, de Eerste ure, - zij is, meen ik, ‘Zes’ genaamd - plots doen wakker schrikken onder haar killen spokekus en zij heeft er pleizier in haar morgenasch te spreiden over en in zoo heerlijk fluweelige nachtschaduwen mijner kamer. ‘Weêr een dag! Weêr een dag! sist zij mij toe en ik draai haar mijn rug toe. Ik wil nog slapen, ik wil haar niet zien, die eerste ure, die eerste schoonheidlooze ure, zonder bekoring....

Ik laat haar heel alleen tobben in mijn kamer. Ik meen zelfs, dat ik weêr in slaap ben gevallen maar de komst van hare zuster, die ik óok haat, bespeurende doòr mijn lichte slaap heen, ben ik even uit het bed opgewipt, heb ik de gordijnen dichter over elkander getrokken met een ongeduldig, eenergiek gebaar en sluit háar ten minste buiten. Die satisfactie heb ik. De Tweed ure komt mijn kamer niet in en, gelukkig. Ik voel, dat ik weêr inslaap.

Straatgeluiden kondigen de Derde ure aan. Weêr een dag, weêr een dag is al reeds lang begonnen.... Melancholie lusteloosheid, troosteloosheid houden mij in bed loom omarmd en verlamd. O verlamde omhelzing der morgenuren, die ik haat, die ik allen haat, vooral des winters, als zij zoo grauw zijn.... En toch, al is hare omhelzing mij wellustloos, den nieuwen dag te beginnen - dus, mij hem gewonnen te geven - is mij nòg wellusteloozer.... Hoe is het mogelijk dat er nu reeds menschen den dag, en velen al sedert de twee eerste uren, zijn begonnen!

[p. 405]

Wat een energie, en waarvoor? Om tegen den nacht weder te eindigen! Is eigenlijk de dag niet overbodig? Is eigenlijk de diepe nachtslaap, het Niets, niet het eenige? Te beginnen, o te beginnen dezen nieuwen dag!

Ik rek mij uit, dek mij weêr toe en bepeins... Zij is bleek van regengrauwte: ik zie haar jonge mistroostigheid schemeren door de kale boomen, want het schijnt, dat mijne gordijnen zijn open getrokken en warme thee wasemt op mijn tafeltje...

Warme thee is soms vertroostend, verteederend en met het leven verzoenend. Maar de Vierde ure is het nog niet... O, ik voel het al: deze nieuwe dag, deze nieuwe morgen, zeer zeker, zal zich voortslepen, zonder gratie of aannemelijk doel. Ik ben nu wel uit het lauwe bed en mijne eigene loomte geslipt, maar eigenlijk: waarom...? Om mij heel omslachtig te baden, te scheren, te kleeden... wat een werk, wat een werk voor nièts! Nu ben ik klaar, nu ja: nu ben ik klaar. Het is ook wat! Waartoe is iemand klaar? Klaar-zijn is geheel overbodig.....

Grauwe spleen der Hollandsche morgenuren, ik kèn ze weêr, zooals ik ze vroeger kende. Gij zijt weêr precies hetzelfde, wat gij vroeger waart, in de dagen mijner jeugd. Is dit om de lucht, de atmosfeer, de stemming-op-straat. Vermoedelijk? Dit morgenspleen is het Hollandsche. En het maakt mij ongeschikt iets anders te doen dan mijn morgen te verlummelen, terwijl daar ginds, in de landen der z. n, ik veel vroeger opstond, ik wandelde, ik werkte, ik genoot....

Morgenuren, sleept voorbij! Gij zijt niet mijne uren, o Hollandsche morgenuren, gij waart ze nooit, zelfs niet toen ik een schooljongen was. Vijfde en Zesde ure zijn mij niet meer dan een moeilijk zich verzoenen met den nieuwen dag, een loom even courantje-en-brieven-lezen, een zich-rekken, een flaneeren door mijn slaapkamer, met eene onwilligheid aan àlles wat die morgenuren van mij eischen.

De Hollandsche morgenstraat is niet enveloppant van troostrijkheid. Zij is net genoeg oninteressant om even een boodschap te doen of even den portier van Het Vaderland mijn feuilleton te overreiken.... Dat is alles. Toch, hoe treffen mij telkens weêr en nog altijd als wèl interessant sommige typen: de Scheveningsche visschers in correcte zwarte jassen en platte petjes, die komen flaneeren in de winkelstraten, het echt-Hollandsche, hier en daar....

Gelukkig is het Zevende uur aangesleept en nadert het lieflijke van het lunch. Dat is wel een gebenedijd uur van materialisme, want al sleepte ik mij mèt de slepende morgenuren voort langs den weg van den Tijd, ik heb, als nadert het gebenedijd lunch-uur.... honger, vreeslijke honger en het is een prèttig uur, het lunch-uur. Er is iets opgehelderd in mijn grauwe ziel, met dat zoet materialisme en het is héel vreemd, maar ik voel mij na het Achtste uur, tegen het Negende aan, wèl gedisponeerd tot den arbeid. Een paar uurtjes maar, een paar lichtende middaguurtjes maar, o lezer, die meent, dat ik mij dood schrijf, wat ik nooit van plan ben te doen! Gij, twee brave werkuurtjes, gij zijt ook al niet gelijk aan de dansende Horen van Rafaël: gij gelijkt meer op de iederen dag aantrekkende werkezeltjes maar toch wel lieve en blijde, die het wagentje zoo vòl geladen en weêr iets meer beladen blijmoedigjes voortrekken, weêr een dag verder over den weg van den Tijd, totdat het einddoel van den arbeid verricht zal zijn, voor altijd, op deze aarde.... En dan dat beminnelijke uur, dat nadert als het laatste werkuur, Tien van den dag, is heengetrippeld; het bekoorlijke, stemmingsvolle Elfde! Hoe is het mogelijk, dat gij, o lieve lezeres, het passeert in een tea-room! Het is mijne huiselijkheid, dat uur: bij mijn eigen thee, door mij-zelven gezet, en gedronken bij mijn eigen haardvuur, de lampen bescheiden slechts schemerend en dan dat heerlijk peinzen, terwijl de stemmingsvolle schaduwen en glanzen dansen hun zielvol, intiem ballet.

Vreemd, na die intimiteit zijn de uren geheel veranderd van ziel, van aspekt, innerlijk, uiterlijk. Even de straat op: een koorts naar licht, menschen drijft plotseling mij voort. Helaas, het Hollandsche middagstraat-leven is vroeger dan het Florentijnsche; ik heb het, al genietende van eigen thee en vuur, laten voorbij gaan. De menschen gaan reeds naar huis.

Het voldoet mij alles behalve, dat Hollandsche, te laat door mij gezochte straatuur. En als ik thuis kom, nadert (Twaalf is voorbij) het Dertiende, ure des middagmaals.

Ure, van regelmatigheid, maar nooit van honger. Ure, ingesteld door de gewoonte, maar niet door de behoefte. Ure, alleen te genieten aan een rijk gedecoreerde tafel met exquize maar niet te talrijke schotels en gasten, waartusschen bevallig aangedane vrouwen. Want, zie, de uren der wereldschheid naderen. En zij zijn mij welkom. Ik bemin de avondwereldschheid. Was ik de intieme man tegen het namiddagthee-uur, de avond-intimiteit is niet meer de mijne. Ik moèt uit, tegen Ure Veertien en Vijftien. Werken kàn ik niet met deze uren, die altijd voor mij hadden iets schitterends, iets feestelijks: ik zie ze altijd in lage avondjaponnen. Wat zien ze er gehéel

[p. 406]

anders uit dan die vale spoken van morgenuren, en wat geheel anders dan de streelende lieflijke schimmen der namiddaguren. Zij werpen het stofgoud om mij en zich rond. Zij lokken mij naar de zalen van het feest, naar de ‘tempels der kunst’, al zijn die tempels niet altijd tempels en die kunst niet altijd kunst....

O hoe vreemd, o hoe vreemd! Mijn Uren, mijne laatste, zij worden hoe schitterender en schitterender! Ik bemin het late avondfeest, ik bemin het late avondmaal, ik bemin de feestelijke Nacht, die mij ongemerkt binnen leidt in den volgenden Dag, wiens droefgeestigheid ik mij nog niet bewust wordt. Ik ben de man van den avond en nacht der feestelijke schijnsels en schuimende wijnen, der een weinig geëxaspereerd tintelende conversatie, der gezellig mondaine gloriën, die zich besluiten in een paar warm kleurige salons, waarin, bij een prettig souper, de absolute doelloosheid ons bewust wordt dezen, met loome Uren aangevangen Dag te eindigen en naar bed te gaan...

Immers, dat is hij zonder twijfel, Nederland's ‘grootste’ hedendaagsche auteur. Juist daarom beteekent deze zijn uiting veel; als zijnde een treurig bewijs van den volksgeest der Nederlanders, door wien hij hìer te lande wordt gehuldigd, ja aangebeden, als de roem en de kroon onzer hedendaagsche letterkunde. En, dat is hij ook in zoo verre dat er op zijn stijl en zeggingsvorm hier niets valt aan te merken. Als werk beschouwd is dit causerietje zonder twijfel een der beste die hij tot hiertoe heeft geleverd onder de vele prullaria, waarmede hij - die 't beter kan - den Vaderlandlezers in de feuilletons opscheept.

Maar de inhoud! Ik vraag U in gemoede of een volk eigenlijk nog recht heeft van bestaan, dat in een zijner grootste dagbladen, als het Vaderland, geredigeerd door mannen die toonden iets te kunnen, wil lezen zulke ontzenuwende, onmanlijke, laffe leuterkouserij! Dit geheele relaas toch van een zichzelf mateloos verheerlijkenden, over het paard getilden, kinderachtig-ijdelen dwaas, het is immers niets anders dan het armzalig gejeuzel van een aan ingebeelde kwalen doenden zenuwzieke, die als zoodanig alle gezonde noties heeft verloren, die het voor interessant houdt de morgenuren, de mooiste uren van de schepping, te beschimpen, en die zich eerst voelt opleven als hij de onnatuurlijke atmospheer inademt van partijtjes en dinertjes, waar hij zich laat bewierooken.

- Een Couperus, van wien zulken akeligen naren nonsens wordt gedrukt in een groote courant, welke er een eer in stelt vooruitstrevend te zijn, en welker lezers zulke malle praat tolereeren, een Helene Swarth, wier verzen in de laatste jaren niet veel beter zijn van zenuwziekigheid als het proza van Couperus, zij teekenen het gebrek aan kracht, aan wil, aan iets moois weten te scheppen, dat kenmerk is van ons tegenwoordig Nederland, met zijn vroeggebrilde, bleekneuzige, would-be-kunstenaren-jongelui-oude-mannen van 17 jaar, en dito juffers, wier geleerdheid in de tram zich op roerende wijze uit, door de groote boeken, waarover ze aanstellerig zitten gebogen, en door het volslagen gebrek aan elegantie waarmee ze zich kleeden, in lompe vormlooze ulsters en met malle kinder-hoedjes op van 't wansmakelijkste soort. -

Indien Louis Couperus 's ochtends op tijd opstond, zich behoorlijk vlug waschte en kleedde, en in Gods rijke natuur eens 'n zonsopgang ging bekijken, in plaats van opzichtige sokken en aapachtige dasjes aan te trekken, en zichzelf te liggen bewierooken in zijn bed bij slappe thee, zonder twijfel zou hij dan 's middags gedisponeerd zijn tot flink en behoorlijk werken, en 's avonds, moe en opgewekt tegelijk, naar zijn bed gaan. - En dan zouden wij verschoond blijven daardoor van ‘letterkundige’ producten als 't bovenstaande, die op verstandige menschen geen andere uitwerking hebben dan dat ze glimlachend-schouderophalend zeggen: De man gaat stellig niet voldoende naar nommer honderd, maar welke de overgroote meerderheid, van domme en onnoozele napraters, waaruit het menschdom bestaat, imponeeren als iets heel-bijzonders-artistiekerigs, en als het allernieuwste bewijs van een grooten geest.

Och arme! 't Tegendeel is wáár! Longfellow dichtte het zoo juist in zijn Psalm of life: ‘Let us then be up and doing, with a heart for any fate.’ Zij, die van zulk hout zijn gemaakt, van het hout dat liever breekt dan zich laat krommen, zij zijn nog niet rijp voor een afhankelijkheid van anderen. Maar een volk dat ‘kunstenaars’ eert in het bovenstaande genre, dat, erger nog, inderdaad in zulk een gedegenereerd misbaksel moet erkennen 't beste wat het helaas nog kan aantoonen heden ten dage op letterkundig gebied, het is m.i. niet veel meer waard, het heeft te weinig meer gemeen met zijn voorzaten, de Vondels, de da Costa's, de Hildebrands van de Camera Obscura, de de Ruyters en Trompen, en zoo vele anderen, om nog te

[p. 407]

kunnen hopen dat het blijft voortbestaan. - 't Centraal hotel in den Haag adverteert, in een koeterwaalsch van wat ben je, dat het ‘attracties heeft als in het buitenland’, en dat gewenscht wordt: ‘evening dress,’ (Hollandsch, Engelsch, Fransch, alles door elkaar). Op zulke plaatsen als dáár, waar een Fransch en Engelsch sprekend Hollandsch publiek te samen komt in den laten avond, daar óók hoort de zenuwzieke Louis Couperus in den nacht thuis. En, als hij en zijn bewonderaars dan daarna in de verachte morgenuren den werkdag verslapen en verluieren in bed, dan zal het uur wel niet verre meer zijn, waarop meer flinke volkeren, als b.v. de Duitschers of de Engelschen ons komen inpikken tot een welkome aanvulling van eigen gedunde gelederen. Voor slaven immers, in dienst van anderen, zijn zulke onmachtige zielen als de Couperus'en, enz., nog wel te gebruiken. Zijn we maar eerst ingepikt, dan zal de overheerscher dezulken het vroeger opstaan wel leeren. Dáárvoor geen vrees.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.