De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Lezen.

Benjamin Franklin getuigde: ‘Toen ik lezen kon, stond de weg tot alle wetenschappen voor mij open’. Hij had hooren vertellen over nuttige wetenschappen, zooals b.v. wiskunde en landmeten, hij had daarom boeken gekocht, welke over die wetenschappen handelen en die boeken gelezen om die wetenschappen te leeren. Als het kind, dat lezen kan, nu maar doet als Franklin, staat de weg tot kennis en geleerdheid voor dat kind open.

Zoo opgevat is inderdaad de zaak zeer eenvoudig: men leere het kind lezen en alles is in orde.

Laat ons dus eens zien wat er voor lezenleeren noodig is. Vooreerst het werktuiglijk lezen en daarna het natuurlijk en schoon lezen of het lezen op die manier, op dien toon en met die stembuiging, waaruit blijkt dat de gelezen zaken zijn of worden begrepen.

Ten einde evenwel die manier, dien toon en die stembuiging zich eigen te maken, is juist het verstaan der zaak een eerste vereischte. Want indien 't geen niet verstaan, niet begrepen wordt, goed wordt gelezen, is dit enkel toeval. En zelfs dan, bij goed lezen van 't geen niet begrepen wordt, is dit nog geen goed lezen in de eenige ware beteekenis: opnemen der gedachten van den schrijver.

Keeren we nu tot Franklin terug, dan zien we dat deze, gewapend met zijn leeskunst, dingen leest die hij niet had leeren lezen, d.i. begrijpen; hij had niet leeren lezen over zaken als wiskunde en landmeten, en 't is alleen te danken aan Franklin's genialen geest, dat hij dingen kon lezen (= verstaan, begrijpen, terwijl hij ze las), die een ander, welke even goed of niet beter had leeren lezen dan hij, niet kon lezen.

Iemand evenwel, die goed heeft leeren lezen, leest alle lectuur even gemakkelijk (of even moeilijk). Voor hem is 't onverschillig of hij leest over mechanica of een roman, de gedichten van onze nieuwe dichters of de sprookjes uit de Duizend-en-een-Nacht. Maar nu blijkt ook, dat niemand (zoo) goed kan lezen en dat iemand enkel en alleen kan lezen over zaken waarin hij is bedreven of welke hij heeft leeren lezen (= begrijpen, verstaan). Nu blijkt, dat lezen-leeren een zeer betrekkelijk iets en dat goed leeren lezen een onmogelijke eisch ìs.

De uitspaak, zoo geliefd in menigen deftigen mond: ‘Wanneer de Volksschool het kind maar leert lezen, heeft zij grootendeels aan haar roeping voldaan,’ is daarom zeer ondoordacht. Inderdaad, als de school dat kon, dan zou zij het onmogelijke verrichten. 't Is toch een tastbare onwaarheid wat Franklin beweerde, dat lezen den weg opent tot alle kennis, tenzij men lezen opvat in de beteekenis die het werkelijk heeft: begrijpen wat men leest. Maar de gewone gangbare opvatting der leeskunst is deze: de kunst, lezende zaken op te nemen, die liggen binnen den kring der aanwezige voorstellingen, of bekende begrippen, of die onmiddellijk daarbij aansluiten.

Al lezende leert men lezen; wanneer althans dit lezende gepaard gaat, synoniem is met opnemende en begrijpende, met het opnemen en begrijpen van allerlei kennis, van zaken op allerlei gebied, dus met degelijke, al- of minstens veelzijdige vorming en ontwikkeling, dus als het lezen gepaard gaat met grondig onderwijs in allerlei of in elk geval velerhande wetenschappen, vakken, kennis.

't Komt er dus pas in de tweede plaats op aan de leeskunst zelve te beoefenen, indien men wil leeren lezen; de hoofdzaak is dat men opneemt kennis, liefst zonder boek, door onmiddellijke aanschouwing, omdat deze onmid-

[p. 359]

dellijke aanschouwing de duidelijkste beelden der dingen geeft. Nadat op school 't werktuiglijk lezen is geleerd, tracht men 't kind verstandig en schoon lezen te leeren door zorgvuldige voorbereiding, bestaande in toelichting van de te lezen les en daarna oefening in 't lezen zelf. Leeren lezen over wetenschappelijke onderwerpen of over vakkennis kan op de Volksschool niet worden gedaan. 't Geen later in 't leven te pas komt, is 't werktuiglijk lezen, 't verbinden van de letters tot woorden, van de woorden tot zinnen en van de zinnen tot het geheele opstel of geschrift; verstandig lezen, d.i. begrijpen, opnemen, zich-eigen-maken, kan men alleen over zijn vak, d.i. datgene waarvan men verstand heeft. Dit is de regel bij de overgroote meerderheid. Verstandig lezen kan men dus op de Volksschool en zelfs op de Middelbare school, slechts gedeeltelijk leeren, omdat men er immers slechts gedeeltelijk ontwikkeld wordt.

Daarom is de zegswijze: de ‘Lagere School (Volksschool) moet het kind leeren lezen,’ een phrase, namelijk een korte samenvatting van onbegrepen ideeën; tenzij men bedoelt met lezen: uitspreken van 't geen er gedrukt of geschreven staat. Precies als in den volksmond.

Als de Volksschool de kinderen iets zal leeren lezen, dan moet ze grondig onderwijs geven in die zaken, naar aanleiding waarvan ze naderhand laat lezen. Vooraf moet het begrip er zijn, de lezing kan dit herhalen, bevestigen en versterken. Alleen oordeelkundig lezen is lezen en dit kan alleen geschieden na en door opneming van een massa fragmentarische encyclopaedische kennis, waarvan op de Volksschool slechts een weinigje kan en mag worden aangebracht.

Op de Volksschool worden dus hoofdzakelijk gelezen letterkundige boekjes, kinderschrijvers, geen werkjes over reëele kennis. Deze kennis wordt mondeling onderwezen en hoogstens, zooals in sommige scholen dan ook plaats vindt, nog eens herhaald door 't lezen in een leerleesboek. 't Gewone leesboek dient niet om kennis aan te brengen.

Professor Ludwig Noiré, te Mainz, verklaart in zijn Pädagogisches Skizzenbuch: ‘Als de Lagere School haar leerlingen ontslaat, zegt zij tot hen: Verlaat deze vreedzame verblijven en treedt het woelige, wilde leven in! Met veel wetenschap hebben wij uw hoofd niet bezwaard, want gij moest geen geleerden worden; maar één kunst hebben wij u geleerd, die gij niet gering moet achten, we hebben u leeren lezen. Dit schijnt weinig te zijn (dit is 't ook inderdaad, n.l. voor een kind dat de volksschool verlaat, Gr.) en toch is het de sleutel (?) tot de rijke schatkameren van alle menschelijk weten, van alle ervaring, van alle daden des geestes. Van u alleen, van uw begaafdheid en van uw lust tot onderzoek zal het afhangen, hoeveel gij u van dat alles eigen zult maken.’

Met andere woorden: kinderen, jullie weet nog zoo goed als niets natuurlijk, en als je wat weten wilt, dan moet je 't zelf halen uit de boeken. Je moet maar zien dat je die begrijpt. Lezen (?) hebben we jullie geleerd, je gaat nu van school en bent voortaan aan jezelf overgelaten. Verder hangt het ook heelemaal van jezelf af, van je begaafdheid en je lust tot onderzoek.

Zeker, professor, maar toch ook van hun levensomstandigheden, van hun meer of minder welgesteldheid en andere onbeteekenende uiterlijkheden, die beslissend zijn voor hun verdere vorming.

Laat ons den schat der leeskunst, voor zoo ver de school dien aan de kinderen geeft, niet overschatten. Laat ons niet zeggen tot het kind, dat van school gaat: je kunt lezen, dus ben je klaar.

Ten eerste niet, omdat het is een leugen.

Ten tweede niet, omdat het is een wreede spotternij met een hulpeloos kind, dat het er maar mee moet doen, dat in de wereld, in de maatschappij wordt gestuurd op een leeftijd, waarop het pas aanvangt te kunnen leeren lezen.

C. GROUSTRA.