De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Rubber.

De rubber-cultuur en rubber-industrie is nog van zeer recenten datum.

In ‘de groote culturen der wereld’ van Mr. van Someren Brandt, wordt de rubber-cultuur zelfs niet genoemd, en aan de Universiteits-Bibliotheek, te Amsterdam, vraagt men vergeefs naar literatuur over rubber.

De rubber of caoutchouc werd het eerst ontdekt voor ongeveer 400 jaar in Zuid-Amerika, doch het eerste praktische gebruik ervan dateert van 1770 toen Priestly het aanbeval voor het uitvegen van potloodschrift.

In 1820 was het weder een Engelschman die een nieuwe toepassing ontdekte. Macintosh begon toen met de industrie van waterproof-kleêren, die ook nu nog onder zijn naam in den handel gebracht worden.

Daarop ontdekte in 1836 Hancock dat rubber na verhit geweest te zijn iedere vorm aan kon nemen, die men wenschte.

Eerst in 1874 werd de groote ontdekking gedaan van het vulcaniseeren van rubber met zwavel. Reeds toen was de jaarlijksche invoer in Engeland 7500 ton. Deze nieuwe ontdekking, zoowel als het meerdere gebruik van rubber in de fietsenindustrie, deed het gebruik en daardoor de invoer in Engeland reusachtig toenemen.

De tegenwoordige wereldconsumptie wordt gerekend op ongeveer 75000 ton per jaar.

In de Custom House Reports lezen wij dat de Engelsche invoer in 1884 bedroeg 198844 Cwts. ter waarde van 2.272.499 £. In 1906 was die invoer gestegen tot 607077 Cwts. ter waarde van 9.996.620 £.

De rubber wordt verkregen uit het melksap van verschillende planten. In het woord caoutchouc vinden wij die ontstaanswijze terug. Dit woord is afgeleid van het woord caaocho of caaochu. In dit woord beteekent caa hetzelfde als hout, en o-ocho weenen, zoodat caoutchouc wil zeggen weenend hout.

Oorspronkelijk verzamelde men de rubber slechts uit in het wild groeiende planten. Later, toen bleek dat de cultuur loonend was, en ook, dat bij de meerdere vraag naar het artikel de op die wijze verkregen oogst te klein zou zijn, begon men rubberplanten te cultiveeren.

Behoeft het nog gezegd te worden dat de pionniers op dit gebied geen Hollanders maar Engelschen waren? Reeds in 1860 begonnen de Engelschen hun proeven met Ficus indica. James Howison bemerkte dat ook Urceola elastica voor dit doel geschikt was. Robert Cross werd daarop naar Midden-Amerika gezonden om de verschillende Castilloa-soorten te bestudeeren, en een jaar later 1876 werd hij weder uitgezonden om jonge Hevea brasiliensis van de Amazone-rivier over te brengen naar Engelsch Indië. De eerste proeven gaven slechte resultaten, veroorzaakt door te onvolledige kennis van de plant, maar de Engelschen gaven den moed niet op.

In het begin van het jaar 1908 gaf Ferguson in het Supplement to the tropical Agriculturist op, dat 515800 acres beplant waren met gekweekte rubberplanten. Sinds dien tijd is er zeker op ongeveer een millioen acres bijgeplant.

Een bewijs hoezeer ook hierin de Engelschen ons vooruit zijn is wel, dat wij in die opgave van Ferguson lezen, dat Ceylon 155000 en Malay Peninsular 150000 acres beplant had tegen Java slechts 20000, Sumatra 14000 en Borneo 4000 acres.

Van de zoogenaamde wilde rubber produceert het tropische deel van Amerika 63%, Afrika 34% en Azië slechts 3%. Dat deze rubber van veel beteekenis is voor de markt blijkt uit de cijfers van de productie van Brazilië. In 1905 voerde Brazilië 31474 ton wilde rubber uit, in 1907 41400 ton of ongeveer 60% van de wereld-productie.

Spryce deelde in Hooker's Journal of Botany van 1855 mede, dat toen hij in 1851 de Rio Negro volgde, hij den inwoners attent maakte op den grooten rijkdom van hun wouden aan Seringa-boomen, welke mededeeling zij onverschillig aanhoorden.

In 1854 was de prijs der rubber echter gestegen tot 2s. 9d. per 1b, welke prijs hij een ‘extravagant sum’ noemt. This woke

[p. 330]

up the people from their apathy, met het gevolg dat in 1854 alleen in de provincie Para 25000 menschen zich bezig hielden met de rubber-industrie.

Wilde rubber heeft echter verschillende dingen tegen in vergelijking met gekweekte. Niet slechts dat de kosten zoowel van vervoer als van het winnen der wilde rubber grooter zijn, maar ook is de kwaliteit der wilde rubber minder goed.

The rubber prepared from cultivated trees is generally rated at a higher market-price than that collected from wild trees in consequence of its greater purity. Daardoor is toch het verlies van Para-rubber bij de behandeling voor den handel 10-15%, terwijl dat verlies bij rubber van gecultiveerde planten meestal minder dan 1% bedraagt.

Het gebruik van rubber.

Het verbruik van rubber beheerscht natuurlijk den prijs van het artikel en daarmede ook de vraag of aanplant van nieuwe rubberplantages wenschelijk is en of reeds bestaande plantages al of niet goed zullen rendeeren, m.a.w. of hunne aandeelen al of niet koopwaardig zijn. De beantwoording van deze vraag is voor het groote publiek van meer belang dan de wetenschappelijke vragen omtrent de chemische samenstelling van het artikel. Waar wij het artikel zooveel mogelijk van alle zijden beschouwen willen mag deze praktische zijde zeker niet vergeten worden.

Zooals reeds met een enkel woord gezegd is, is het verbruik van caoutchouc de laatste jaren steeds stijgende, ook al tengevolge van de uitvinding van het vulcaniseeren van rubber. De invoer van rubber en guttapercha in Duitschland bijv. bedroeg in 1890 3889 ton. Dit cijfer was in 1894 reeds gestegen tot 100098 ton en steeg het volgende jaar zelfs tot 13704 ton.

In 1846 vond Werner Siemens dat de door Dr. Montgomery uit Singapore medegebrachte guttapercha een uitstekend materiaal vormde ter isoleering van geleidingen. Die ontdekking was van uitertst veel belang en oorzaak van het gebruik van rubber en guttapercha ter isoleering van onderzeesche kabels en ondergrondsche telegraafgeleidingen. In 1897 bedroeg de totaallengte van de zeekabels 301929 kilometer, alleen voor den aanleg van deze kabels waren minstgenomen 27000 ton guttapercha noodig.

Noemen wij verder het gebruik van rubber voor schoenzolen, drijfriemen, buizen, medische doeleinden, en evenzeer het gebruik van eboniet voor allerlei zaken als kammen, pennehouders, instrumenten, enz. dan is te begrijpen dat er zooveel vraag voor het artikel ontstond, dat nieuwe aanplantingen dringend noodig waren om aan de steeds toenemende vraag te voldoen. De India Rubber-World van 1903 schreef: ‘Niets schijnt meer zeker als dat de groot-industrie spoedig door totale uitputting der voorraden verlamd zal worden en dat de plantage-eigenaars groote vermogens zullen verwerven. Dit is een door caoutchoucstatistieken vastgesteld feit. Vaklieden zeggen, dat men in het slechtste jaar op 300% winst kan rekenen. In ieder geval is de productie minder dan het verbruik.’

Deze meening was ook toen ter tijde wel wat overdreven, maar in hoofdzaak toch waar. En juist, omdat ze in hoofdzaak zoo waar is, is het zoo jammer dat de Hollanders van dien raad niet geprofiteerd hebben. Als bewijs daarvoor noemen wij enkele cijfers. In 1889 bedroeg de invoer van caoutchouc in Antwerpen slechts 5 ton. In 1898 was die invoer reeds 345 maal grooter geworden en gestegen tot 2023 ton. De Hamburgsche invoer steeg in dien zelfden tijd van 4011 ton tot 9026 ton. Evenzoo ziet men groote toename in den aanvoer van het artikel te Liverpool, Londen en Havre; de invoer echter van Rotterdam daalde van 591 ton tot 242 ton, terwijl men van Amsterdam geen opgave vindt, daar Amsterdam ‘für den Handel mit diesem Produkt immer unbedeutend gewesen ist.’

Nu komt Amsterdam achteraan en tracht men ook voor Amsterdam een rubbermarkt te veroveren. Iets dat uit een chauvinistisch oogpunt beschouwd zeker toejuiching verdient. Voor de tegenwoordige aandeelhouders van Nederlandsche Rubbermaatschappijen ware het echter zeker beter indien het artikel te Londen of Liverpool verkocht werd. Hoogere prijzen zouden daarvan het gevolg zijn.

Wil men meerdere cijfers om te bewijzen hoezeer de Hollanders ziende blind waren dat zij zich niet op den rubber-cultuur in hun mooi Indië toelegden? Brazilië voerde in 1839 16000 kilogram rubber uit. In 1898 was dit cijfer juist 1375 maal grooter, namelijk 22 millioen kilogram.

Tegenover dergelijke enorme toenamen in productie moet een nog veel grootere toename in verbruik staan als men nagaat, dat

[p. 331]

ondanks die phenomenale toename der productie de prijzen niet daalden, maar integendeel reusachtig gestegen zijn. Temeer nog valt dit op, indien men er bij denkt dat die productie-toename niet uitsluitend in Brazilië te constateeren valt, doch overal waar rubberplanten voorkomen en voorkomen kunnen. Zoo steeg bijv. de productie van den Congostaat van 16 ton in 1886 tot 2200 ton in 1899. Zoo zouden wij nog verschillende cijfers kunnen noemen, hetgeen wij echter nalaten, daar dit zou zijn enforcer une porte ouverte en cijfers over het algemeen een droge lectuur vormen.

Wij noemden cijfers tot 1898 en 1899, omdat na die jaren de uitvoer van gekweekte rubber zoo enorm toenam en daarentegen de uitvoer van wilde rubber afnam. Dit laatste veelal door onoordeelkundige exploitatie.

Daardoor zijn de zoo waardevolle Ficus- en Guttapercha-boomen in Achter-Indië en in de Maleysche Achipel ongeveer vernietigd. Hiertegenover staat wel dat er voortdurend nieuwe planten ontdekt worden, die voor rubberextractie kunnen dienen, doch dit weegt niet op tegen het verlies aan oude goede rubberboomen, vernietigd door domme inboorlingen.

De eenige manier om dus in het tekort, dat zeker ontstaan moest, te voorzien was de cultuur en is die dan ook overal ter hand genomen. Wij zeiden reeds dat op het Malay Peninsular volgens de opgaven van Ferguson 150000 acres met rubberboomen beplant waren, nu zijn er in die kolonie 377 rubberplantages met een totaaloppervlakte van 500000 acres. In 1908 was daar de rubberproductie 3190000 pond, en in 1909 zelfs 6083493 pond. De productie van Perak steeg met 177 pCt.

De prijzen van rubber hebben ondanks alles fancy-hoogte bereikt, al zijn zij de laatste jaren zich ook weder in dalende richting gaan bewegen. De prijzen bevinden zich echter nog op zulk een hoogte dat zelfs bij daling op de helft der tegenwoordige prijzen de maatschappijen zeer goed kunnen rendeeren. Ter staving van deze bewering kunnen wij ons in de eerste plaats beroepen op de prospectie der Nederlandsche Rubbermaatschappijen, die alle de maatschappij een voldoende winst beloven op veel lager rubberprijzen dan thans.

Doch ook Engelsche deskundigen zeggen: ‘Many planters affirm that under existing conditions they can bring rubber-trees to the producing stage for from £30 tot £35 per acre and place the rubber on the market for from 1 s. to 1 s. 6 d per 1b.’ (W.H. Johnson. Production and consumption of rubber).

Schlechter hield in de Vereeniging van Planters te Kamerun een voordracht over de kostenberekening en het rendement van een rubberplantage en kwam daarbij tot de conclusie, dat reeds bij een marktprijs van 4.25 mark per kilo 27 pCt. dividend gemaakt wordt.

Als men dergelijke nog winstgevende prijzen ziet, is men het volkomen eens met een beschouwing daarover in een der finantieele bladen. Dat blad schreef: ‘De prijs van rubber te Londen blijft langzaam brokkelen en is thans tot op 7/7 per pond voor fijne harde Para-rubber en tot 6/9 per pond voor plantage-rubber gedaald, doch in Mincing-Lane is men van oordeel dat die prijsverlaging niet als een kwaad dient te worden beschouwd. Voor praktische doeleinden is de rubber nog duur genoeg en in het belang van de industrie van rubber-artikelen zou zelfs een verdere prijsverlaging wenschelijk moeten worden geacht.’

Groote consumptie kan alleen worden verkregen bij matige prijzen en de kostprijs van rubber voor de meeste maatschappijen is zoo laag, dat zelfs de tegenwoordige prijzen nog ruime winsten afwerpen.’

De eenige aanmerking, die op deze beschouwing is te maken, is, dat het woordje ‘zelfs’ er niet op zijn plaats is. Ook bij veel lagere prijzen maken de goed gesitueerde maatschappijen reuzen-winsten.

Wel zijn er maatschappijen of juister gezegd landen, waarvoor een aanmerkelijke prijsverlaging nadeelig kon werken op de geheele rubbercultuur en in de eerste plaats noemen wij dan het uitgestrekte gebied van de Amazone-rivier. Daar toch zijn de kosten van het winnen der rubber zeer hoog, terwijl buitendien hooge uitvoerrechten betaald moeten worden. Bij aanmerkelijke prijsverlaging zou waarschijnlijk de regeering die rechten wel verminderen of laten vervallen. Deze rubber zou dus ook bij een groote prijsvermindering op de markt komen. Daarentegen zou de minderwaardige rubber, zooals een groot deel der Afrikaansche rubber, er zeer door getroffen worden en zou daarvan de productie zeker verminderen.

Zoo zal het dus ook bij dit artikel gaan als bij alle anderen. Groote prijsverlaging

[p. 332]

veroorzaakt meerdere consumptie en mindere productie, waardoor de prijzen vanzelf weder op een winstgevend niveau terugkomen.

Botanie.

Voor het publiek bestaat slechts één rubberboom, de hevea. Leest men in een prospectus van een rubbermaatschappij, aanwezig zooveel duizend heveas, dan is de zaak gezond. Ficus elastica wordt met wantrouwen aangezien en andere rubberboomen zijn onbekend.

Inderdaad echter is het Handelscaoutchouc, de zoogenaamde Rohkautschuk niet afkomstig van één plant, maar van verscheidenen en wel zeer verschillenden.

De Rubberplanten behooren voor het grootste deel tot de families der Enphorbiaceen, Moraceen, en Apocynaceen.

De voornaamsten zijn de Hevea guianensis, de Landolphia florida, de Manihot Glaziovii, de Castilloa elastica, de Sapium verum, de Willoughbya coriacea, de Hancornia speciosa, de Kicksia elastica en de Ficus elastica.

Nu vindt men rubber vooreerst in Zuid- en Centraal-Amerika. In Brazilië zijn het voornamelijk de Heveas, hetzij dan de Brasiliensis of de Spruceana, doch aan de Amazone-rivier en de zijtakken Yavary, Yurua, Yapura, enz., vindt men ook de Sapium biglandulosum en de Micandra syphonoides, en in Ecuador verschillende soorten Sapium.

Zooals in Amerika de Hevea zoo is in Afrika de Landolphia de meest voorkomende rubberboom, en in Azië de Ficus elastica. Op Java en Borneo vindt men ook de Willoughbya en de Urceolasoorten.

Bij de keuze van plantmateriaal voor rubberplantages dient men rekening te houden met de eigenschappen der verschillende soorten. Zoo groeit de Spium verum het beste op een hoogte van 2000-3000 M. en geeft goede rubber, zooals blijkt uit de rubber komende van Columbia. Sapium biglandulosum geeft daarentegen een slecht product, evenals de Afrikaansche Kicksia-soorten. De Hancornia speciosa geeft daarentegen een zeer goed product, beter nog als de Heveas.

De Castilloa-soorten verdragen langdurige droogte en zijn overal daar te planten waar cacao groeit. In Nieuw-Guinea worden in den laatsten tijd plantages van deze soort aangelegd.

De Heveas hebben een gelijkmatige temperatuur en veel regen noodig. De Manihot Glazovii groet ook op minder goeden grond, en heeft een langdurigen tijd van droogte noodig, liefst 5 of 6 maanden.

Men ziet dus uit de enkele hier genoemde verschilpunten dat men niet slechts vragen moet welke boomen op een rubberplantage voorkomen, maar ook waar die plantage gelegen en hoe het klimaat er is.

De Manihot Glaziovii is door de Engelschen met succes geplant in Indië en in Ceylon en door de Franschen aan de Congo.

In het Ceylon Handbook and Directory van 1904-1905 lezen wij dat toen reeds meer dan 20 millioen Rubberplanten gekweekt waren op Ceylon en in de Straits. Dit aantal is sinds dien nog aanmerkelijk toegenomen.

Behalve de genoemde rubberplanten heeft ook voor deze industrie veel waarde de zoogenaamde ‘Wortelkaoutchouk’ verkregen uit de wortels van verschillende Afrikaansche struiken en ook de Mistelkaoutchouk verkregen uit vruchten. Deze Kaoutchoukmistel werd ontdekt door den Italiaan Giordana in Venezuela.

Behalve de genoemde families leveren ook vele planten uit de Lobeliaceeën en der Asclepiadeeën rubber terwijl de Sapotaceeën guttapercha leveren.

De meest gekweekte rubberboom, de Hevea, behoort tot de Euphorbiaceeën. De verschillende soorten Hevea, ongeveer tien soorten, komen over een kolossale uitgestrektheid in tropisch Amerika voor en wel van 9 N.B. tot 10 Z.B.. Alle soorten leveren goede rubber.

Sedert 1876 zijn verschillende Hevea-soorten ingevoerd en geplant op Ceylon, Assam, Birma, Calcutta, Java, Borneo, Sumatra, Queensland, Jamaica, Dominica, Zanzibar, Kamerun, Nieuw Guinea, Singapore, enz. In Queensland, Calcutta en Assam slaagde de cultuur niet te best. Wel was dit het geval op het Malay Peninsula waar de cultuur steeds toenam met klimmend gunstige resultaten. Over het algemeen is het succes met deze planten groot in vochtige en warme streken.

Ook wordt veel gekweekt de Manihot Glaziovii daar deze boom zeer snel groeit, zich overal weet te wennen aan de omstandigheden en een zeer groote hoeveelheid melksap oplevert. Deze boom geeft ook veel schaduw en is daarom ook wel aanbevolen voor koffie en cacao-plantages. Een bezwaar is echter voor de koffiekultuur dat de Manihots bij wind licht takken verliest die dan vallende schaden veroorzaken.

Deze plant is ingevoerd op Java, Malakka, Ceylon, West-Indië en Kamerun. Eigenlijk is Kamerun voor dezen boom te vochtig. Daarom

[p. 333]

zijn plaatsen als Togo, Senegambia, Inhambane en Tanga beter geschikt voor deze cultuur.

Vijanden van den rubberboom.

Herhaalde malen hoort men beweren dat een der gevaren van geldbelegging in rubberaandeelen is de mogelijkheid van het optreden van vijanden van den rubberboom, zooals wij dat reeds kennen bij de koffie-, kina- en andere culturen.

Nu is er inderdaad niets wat zoozeer het optreden van mogelijke vijanden bevordert als het beplanten van groote oppervlakten met een en dezelfde plant. De vijanden, als ratten, varkens en andere dieren, die schade veroorzaken door de bast der jonge boomen af te knagen, zijn te verwijderen door een voldoende afsluiting der plantages.

Buitendien zijn er echter ook veel plantaardige vijanden, behoorende tot de Fungi. Zoo wordt de zoogenaamde Hevea-kanker veroorzaakt door de Nectria. Dan hebben wij nog de Fomes semitostus, veroorzakende het zoogenaamde Root disease, de Gleosporium alborubrum, die het ‘Die Back’ veroorzaakt, de Botryodiplodia elastica, de Pluerotus augustatus, de Corticium javanicum, e.a.

Al deze vijanden zijn echter te bestrijden door bespuiten van de boomen met de zoogenaamde Bordeau-mixtuur of de ammonia en koper-carbonaat-mixtuur.

De bladen van de Hevea worden aangetast door de Pestalozzia guepini en door de Helminthosporium hevea, doch dit is niet zoo nadeelig voor de plant.

Buitendien hebben de rubberboomen ook dierlijke vijanden. Nu is het eigenaardige dat men op kan merken, als men insecten die de bast van boomen aantasten samen brengt op een stuk hevea, zij aanvangen met de bast aan te vallen, doch zoodra er melksap komt, laten zij den boom met rust. Brengt men ze echter op gedroogde takken, dan beginnen zij daarvan onmiddellijk te eten.

Tot die insecten behooren in de eerste plaats de witte mieren, Termes gestroi. Mergui zegt van deze dieren dat zij nimmer Heveas aantasten die jonger zijn dan vier jaar. In het algemeen worden de insecten, die de Heveas aantasten, verdeeld in zuigende, blad-etende en borende insecten, doch al deze plagen zijn met betrekkelijk weinig onkosten te bestrijden. De heeren Henwood Son Soutter Co te Durban hebben een instrument in den handel gebracht onder den naam van The universal Ant Destroyer, waarmede zij de witte mieren vernietigen. De overige insecten worden aangetast hetzij met tabakswater, zeepwater met petroleum, Parijsch groen, enz. Wij zagen dat het melksap dus gedeeltelijk dient ter verdediging van de plant tegen insecten. Niet alle autoren zijn het hiermede eens. Er zijn er die meenen dat de plant het melksap absoluut niet noodig heeft, zoodat men zonder eenig nadeel voor de plant al het melksap zou kunnen onttrekken. Een der aanhangers van deze opvatting is Parkin, die zeide: ‘Personnaly I am not inclined to look upon latex as playing an important part in nutrition, and should imagine that if it were possible to extract all the latex from such a tree as Hevea brasiliensis without greatly injuring the other tissues, it would not be seriously harmed.’

(Wordt vervolgd).