De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Herinneringen uit het verleden
door C. Arntzenius.
(Vervolg en slot van No. 16).

- Ja, dat is ook niet goed van me, ik kan niet anders dan bekennen, maar God, Iris, je kent mijn temperament, je weet àlles - en hij hield niet van zijn vrouw, maar zielsveel van mij. - - -

- Maar dat is àlles passie! alles; kun je je niet een beetje beteugelen? We hebben toch 'n wil, Marie!

- Neen, ik kòn me niet beteugelen; 't was alles al zoo lang opgekropt. Ik ben toch maar een wezen van vleesch en bloed, Iris; natuur wreekt zich altijd later. Ik kom er rond voor uit, ik moèt bevrediging hebben. Jullie verbergt jullie gevoelens in de achterste laadjes van je geheimkastje, jullie verbergt ze ook liever achter valsche argumenten. -

- Maar Marie, ik vind 't óók vreeselijk om die burgerlijke paadjes te betreden in de maatschappij; denk je niet, dat 't me dikwijls óók te zwaar wordt in de wereld en dat ik er soms liever uit ben, dan dit nare bestaan voort te leven? Denk je dat bij mij ook niet dikwijls een wild opbruisend verlangen zich opdoemt, om lief te hebben en weder bemind te worden? Dan ken je me niet, Marie!

- Ik kan 't niet verbergen, en ik zeg je dan, wie niets met me te maken wil hebben, die laat 't maar.

- En je arme zuster, Marie, en die kleine kindertjes? Je maaktet je vroeger een illusie, om een kind te hebben, en nu beroof je die kinderen, waar je vroeger zoo dikwijls mee gespeeld hebt, van hun vader! Wat dikwijls heb je St. Nicolaas voor hen vertoond, en hoe hingen ze aan tante Marie's lippen. Voèl je 't, hoe vreeselijk de toestand is? - Je zeidet vroeger wel eens: ‘ik zie, ik hoor, ik begrijp, ik voel àlles!’ Ik vond 't toen nogal pedant van je gezegd, maar àls je dan dat alles doet, kan dat dan geen verandering brengen in je gedachtenwezen?? - Zóó trachtte ik haar steeds te bewegen tot een ander inzicht van de zaak, maar 't mocht niet baten.

Ze keek naar mijn aquarel ‘de Passie’ en haar oogen fonkelden van licht; nù kon ze er naar kijken, nù zag ze zichzelf, zich daar gevende aan hèm.’

De menschen begonnen Marie te mijden; haar geheele familie was met haar gebrouilleerd; de muzikale wereld was óók afkeerig van haar geworden. Zij vertelde me, dat vele ouders niet meer wilden hebben, dat hun kinderen les van haar namen, hetgeen ik sterk afkeurde, want als je goed les geeft, wat heeft dat dan met je particuliere leven te maken? Dat moet afgescheiden worden van elkaar. Moet men b.v. niet Multatuli's werk vereeren, omdat zijn particulier leven niet aanbevelenswaardig was?

Kan men een actrice op de planken niet bewonderen, al is haar dagelijksch leven niet zonder smet?

Och, och! dat particuliere leven, dat weet wat! Kunnen ze dat niet rustig laten gaan? Men behoeft zich immers niet te bemoeien met die persoon als mensch?

Daar kan ik me nu soms zoo boos over maken; wat is de maatschappij toch verbazend kleinzielig! Ze scheren alles over één kam, inplaats van de menschen individueel te nemen. Moet het ééne kind niet heel anders dan het andere geleid en behandeld worden? Zoo ook met de menschen en de omstandigheden, waarin zij zich bevinden.

Ik herinner me zoo goed ook zulk een staaltje op kantoor. Er was daar een persoon, in dezelfde afdeeling waar ik óók werkte. Bijna iedereen had 't op hem begrepen en

[p. 268]

ze waren bepaald onbeschoft tegen hem. Hij had iets op zijn geweten, waardoor de anderen hem niet konden achten, maar het was een ziekelijke toestand van hem, een afwijking, hetgeen ik niet verder kan qualificeeren. Op een dag had men 't er over en werd 't meer dan erg, zoodat ik opeens uitriep: ‘Die quaestie heeft niets met mijnheers kantoorwerk te maken; nà bureautijd is 't wat anders, maar, naar mijn idée, moet men, zoolang hij op kantoor is, beleefd tegen hem zijn.’

Dáár op kantoor ontwaarde ik, dat juist de vroom-christelijken verbazend haatdragend kunnen zijn en niet gauw vergeven, terwijl toch Jezus hun het voorbeeld gaf.

Veel menschen kunnen die toestanden niet afscheiden; waarom is dat toch zoo moeilijk voor hen? -

Marie stoorde zich aan niets; ze liet allen praten en alles liet haar koud; ze had genoeg om van te leven. Wèl een bewijs, dat ze dat lesgeven indertijd niet deed voor 't geld, maar alleen om zich te verzetten tegen haar leed, om haar gedachten een andere gang te geven. Altijd ééns in 't jaar, een maand lang, gaf Marie vacantie, dan werd er geen les gegeven, dan verloor ik haar uit 't oog, toen ik in dien tijd ontmoette haar twee schoonzusters, die me vertelden, dat Marie ziek was en 't bed moest houden.

Den volgenden dag stapte ik er heen en vond haar te bed; er stonden vuurroode papavers op 'n tafeltje naast haar ledikant. Toen ze me gewaar werd, kwam er een verrassende uitdrukking op haar gelaat en zoende ze me van blijdschap; tranen rolden haar over de wangen.

- Maar kind, ben je ziek? ik hoorde 't gisteren, wat mankeert jou, jij, die altijd zoo sterk bent en tegen alles kunt?

- Ik ben heelemaal niet goed, Iris, 't is zoo vreeselijk, ik leefde in blijde verwachting en nu is alle hoop vernietigd. - -.

- Maar Marie. - - -

- Ja, vind je 't zoo vreeselijk? Heerlijk zou ik 't gevonden hebben. Ik heb m'n heele leven er naar verlangd, en dan zoo'n klein peuzeltje van je-zelf te hebben, ik zou 't de wereld getoond hebben en dan - een kind uit de hoogste liefde geboren. - - -

- Passie, bedoel je. - - -

- Neen, hoogste liefde. - - -

- Je lijkt wel een tweede Lilia, je weet wel dat boek van mevrouw Van Beek en Donk indertijd, maar God, Marie, zoo'n kind blijft toch een verschoppeling, een kind zonder vader; de maatschappij is nog zoo bekrompen en kleinzielig; wat zal dat wichtje te lijden hebben van die kleine menschen, die niet begrijpen. - - -

En dat kind zal je misschien later zelf vervloeken, want 't heeft niet gevraagd, om in 't leven te komen - denk eens aan dat boek: ‘The woman who did’, zie eens, hoe die dochter later haar moeder afvalt. 't Is slecht van 't kind, want de moeder deed het uit een goed principe, met werkelijk nobele bedoelingen, maar - verbeeld je Marie, als dat kind later óók zoo deed, zou je 't niet verschrikkelijk vinden?

- Ik zou 't wel zoo opvoeden, dat het zulke denkbeelden niet kreeg; maar Iris, 't is niet noodig, alle hoop is weg - - en hij, Frans, hij had zoo met me te doen.

- Denkt hij heelemaal om zijn eigen twee kinderen niet meer? God, ik vind 't een vreeselijke toestand, moet ik je zeggen. -

- 't Is ook akelig, maar wat zal men er aan doen? Hij wil niets meer van mijn zuster en de kinderen weten, hij kàn zich niet van me losmaken en ik - ik ben een onmaatschappelijke en daarom zullen we 't beide wel moeten ondervinden. We zullen samen gaan wonen, Iris, want zoo gaat 't niet.

- Marie, wat zal men ervan zeggen?

- Natuurlijk van alles; ik zal wel gemeden worden als 'n melaatsche, alleen omdat ik liefheb - omdat ik niet zooals al die andere vrouwen mijn gevoelens verberg in mijn geheimenkastje - omdat ik niet de burgerlijke paadjes bewandel, die bestempeld worden met den naam van ‘fatsoen’, fatsoen en nog eens fatsoen!

- Neen, Marie, natuurlijk zullen ze er wel altijd op aan te merken hebben, op die vrije liefde, maar dàt zal 't niet zijn, wat men je verbazend kwalijk neemt - alleen, omdat je je zuster diep ongelukkig maakt, dàt is 't wat ze je niet kunnen vergeven. - En dàt vind ik óók, je begaat een zedelijke moord op die lieve zus, die je nooit iets gedaan heeft. God weet, of ze liever niet gehad had, dat je haar werkelijk 't leven hadt benomen, dan zou ze niet zoo lijden, zooals ze nu doet, dan zou ze niet wanhopend worden, terwijl ze die kleine wurmpjes van kinderen telkens moet wijs maken dat vader een verre reis maakt, als ze haar vragen wàarom vadertje toch niet bij hen is. Voel je niet dat daar iets hartverscheurend wreeds in ligt?

- Ja, ik voel 't wel, maar ik kan niet anders, Iris, praat er niet verder over. - -

Ik ging naar huis. Wat 'n durf! dacht ik, hoe moet zoo iets afloopen? Is daar nu een Voorzienigheid in te bespeuren?

Het antwoord luidt natuurlijk: ‘Je kunt niet weten, waarvoor 't goed is,’ maar zoo iets als twee menschenlevens ongelukkig maken, hoe kan dat nu voor iets goed zijn? En Pierre de Coulevain, die in haar boek

[p. 269]

‘Au Coeur de la Vie’ alles op de Voorzienigheid schuift, die zegt dat Zij alles leidt, enz. enz; zou zij dit oók geleid hebben? -

Neen - - ik verlies dikwijls het geloof in de Voorzienigheid. Och, mijn eigen leven zegt 't me ook; ik wil zoo graag gelooven en dan komen er allerlei dingen, die me er weer van afbrengen.

Een Voorzienigheid, die Liefde heet en Almacht en Wijsheid, waarom beproeft zij die vrouw met haar kinderen zoo zwaar? Een vrouw, die geen kwaad deed, kinderen zoo onschuldig, die pas hun kinderleventje beginnen en hun vader aanbaden.

Als dit alles zoo had moeten wezen, dan is 't maar gelukkig, dat die goede man van Marie maar gestorven was, want het leed zou niet te overzien geweest zijn. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Marie en haar geliefde gingen samen wonen - - - het publiek bemoeide zich niet meer met ze - haar familie liet ze aan hun lot over - de lessen verdwenen alle, behalve mijn les, ik hield die aan, want, al zou ik haar moeten verachten, ik scheid het onderwijs af van de persoon zelf. -

Verachten doe ik haar niet, ik vind, dat is zulk een vreeselijk woord verachten. Ik vind, je moet niet iemand verachten, voordat je zelf zonder fouten bent; Jezus leerde zulks. Wat ik slecht en verkeerd in Marie vond, ik heb 't haar gezegd in haar gezicht, maar zijn wij dan allen goed? Hebben wij óók niet nare dingen gedaan in 't leven, waarover we berouw hebben?

En werkelijk - berouw zal er wel komen bij haar. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Op zekeren dag, toen Marie mij les zou geven, kwam ze vreeselijk opgewonden naar me toe; ze had beschreide oogen, men kon 't haar aanzien.

- ‘Wat is er met je gebeurd?’

- ‘O, veel is er met me gebeurd in de laatste dagen, je zou er haast moedeloos onder worden.’

- ‘Ach, dat zag ik al aankomen,’ antwoordde ik.

- ‘Maar Iris, wat is de menschheid toch benepen! Verbeeld je, daar komt me eergisteren de huisheer bij ons (je weet we wonen samen) en met quasi liefdoenerigheid begint hij te praten, zegt, dat hij gehoord heeft, dat we niet getrouwd waren voor de wet, dat hij weigerde, om zijn huis te verhuren aan zulke menschen. Dat kon hij niet toestaan, dan zou hij al zijn huurders verliezen.

- Dat dacht ik wel.

- Dat we niet fatsoenlijk waren, door op deze manier te leven, verbeeld je tòch! daar komt “Fatsoen” weêr aanzetten! Eerst een kras in 't boek aan 't stadhuis, anders ben je niet fatsoenlijk, anders kan je geen huis krijgen!

- Ja, Marie, die kras is vreeselijk; gebonden ben je voor je heele leven. Zie naar mij, wat die ééne kras gedaan heeft! Ik heb er jaren voor moeten boeten en nu nog. - Die huisheer is zeker een Kuyperiaan.

- We hebben hem de deur gewezen met zijn fatsoensbegrippen en we hebben hem gezegd, dat er nog meer huizen te krijgen waren in Amsterdam. Maar je begrijpt, 't is afschuwelijk, want nu moeten we weer verhuizen.

- Ja, Marie, je moet wat over hebben voor je principes, je zult nog wel veel meer te overwinnen hebben - de maatschappij is nu eenmaal nog niet geordend. -

- Daar komt nog meer, Iris. Mijn dienstbode wil ook niet langer bij me blijven; ze noemt me een maintenée.

- Nou, dat is 't ook wel een beetje, beken eens eerlijk, is 't niet zoo?

- Och, als je me zoo noemen wilt, à la bonne heure, 't kan me niets schelen. Dan is van de week ook de dominee bij ons geweest, die wou ons beter maken met stukjes uit den Bijbel te reciteeren, maar je weet, op die manier moet ik niet gesticht worden, dat geeft niets. Vindt ge niet dat ik vooreerst genoeg heb gehad?

- Ik weet niet, wat ik er op antwoorden moet; jullie moet zelf alles dragen, wat er boven jullie hoofd hangt; 't zwaard van Damocles is nog lang niet verdwenen - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Een jaar lang ging alles goed. Marie was weer in blijde verwachting van een baby - en de menschen hielden niet op hun gif over hen uit te strooien....

Zij gaf me geen les meer, omdat zij daarmede uitscheidde, maar van tijd tot tijd zocht ik haar op.

Marie's zuster kwijnde geheel en al - - den kindertjes werd niet meer over “vadertje” gesproken, Marie's moeder was geheel verouderd en ging gebukt onder haar groote leed van haar ééne kind, geheel zich weggooiend, te zien, en het andere kind, hopeloos van smart. De broêrs en schoonzusters verafafschuwden Marie, kenden haar niet meer. Zóó was de toestand, toen eens op een middag een kruier mij 't bericht bracht, dat zij ernstig ziek was.

Ik kleedde mij dadelijk aan en tramde naar haar huis. Frans deed me open, hij was diep bedroefd, vertelde me, dat zij een

[p. 270]

fausse-couche had gehad, de dokter was binnen, zij leed ontzettend en dat gillen en kermen, hij kon 't niet aanhooren.

Ik deed stil mijn goed af en wachtte tot de dokter uit de kamer kwam, ondertusschen ging ik naar de keuken om over 't eten te spreken, bouillon te laten maken, enz., enz.

In dien tusschentijd kwam de dokter, die me vertelde, dat zij hooge koorts had en vooral kalmte om haar heen moest hebben. Er moest bij haar gewaakt worden en straks zou hij terug komen.

Ik trad de ziekekamer binnen; flauw keek Marie me aan.

- Zoo, ben je daar? Wat ben ik daar blij om, zei ze, ik heb zoo naar je verlangd, Iris. Jij bent de eenige, die ons niet afgevallen is.

- Nu niet daarover spreken, Marie, je kalm houden, hoor! de dokter heeft me dat op 't hart gedrukt. -

Zij zag er vreeselijk uit, haar gelaat nog verwrongen van al de pijnen, die ze had uitgestaan.

Zij sloot haar oogen moê en ik dekte haar nog toe en de ijscompressen op haar hoofd verfrischte ik van tijd tot tijd; hetgeen haar veel goed deed.

De koorts liep af gelukkig, maar ze mocht ook niet dikwijls meer komen, want dan kwam de dood, zei de dokter.

Ik zond Frans bij haar en stuurde een boodschap naar mijn huis, dat ik vannacht niet thuis kwam. Den volgenden ochtend moest ik wel naar kantoor, maar 's nachts zou ik dan bij Marie blijven.

Om twee uur dien nacht was zij klaar wakker en vertelde me hoe alles gegaan was.

- Vindt je 't toch niet vreeselijk, dat dit kindje nu óók dood moest, Iris? Zou dit nu 't werk zijn van de Voorzienigheid? Ik heb er nooit in geloofd, maar zou dit de wraak zijn? Toen ik dacht, dat ik sterven zou, Iris, toen werd ik toch zoo bang, zóó bang, want ik heb nu toch wel berouw, ik geloof nu wel, dat ik verkeerd deed, ik heb zoo'n berouw en kan niets meer goed maken - - zou God mij willen vergeven?

Toen begon ik te bidden, Iris, ik, die nooit bad, ik werd zoo angstig!

- Wind je zoo niet op, Marie, en probeer wat te slapen.

Ik gaf haar wat bouillon en later wat melk en suste haar in slaap.

Zoo gingen er tien dagen voorbij, ik overdag naar kantoor en 's nachts bij Marie en toen - toen kwam tòch de dood. Ik zal 't nooit vergeten, zoolang ik leef, het is een verschrikkelijk sterfbed geweest!

Het was 's nachts drie uur; Marie had 41 graden koorts, was verbazend opgewonden en dan weer zoo slap, dat ze niets zeggen kon. Ik legde ijscompressen op haar hoofd, elk oogenblik verwisselde ik ze en zij was me zoo dankbaar; ze drukte elk oogenblik mijn handen ten teeken van dank.

- Iris, - - ik kan je nooit vergelden wat je voor me doet. - - - Zeg, Iris, ik ben zoo vreeselijk bang, ik ben zoo angstig - - zou God me niet zwaar laten boeten, voor wat ik misdreven heb?’

Tranen rolden haar over de wangen.

- - Ik zie telkens mijn zuster vóór me en die kindertjes kijken me zoo aan - - dan zie ik allemaal zwarte gezichten, brrr! Iris, help me!’ schreeuwde ze.

Ik liet het gas hooger branden en zei, dat ze zich alles verbeeldde, er waren geen zwarte gezichten.

- Iris, je moet me één ding beloven, ik voel, dat ik ga sterven, beloof me, zeg aan mijn zuster, dat ik zoo'n vreeselijk berouw heb, over alles, wat ik tegenover haar heb misdaan, het is wel laat - - maar ik voel, dat ik iets slechts gedaan heb. - - - -

O, O, Iris, daar zijn ze weêr, die zwarte gedaanten, o, hier vlak vóór mijn bed - - ze komen me halen - - ze komen me halen - en dàn - dan moet ik mijn zonden bekennen. - - O, mijn arm hoofd!! - -

Dan viel ze als 't ware weer achterover in de kussens; weêr verkoelde ik haar hoofd, maar de ijscompressen schenen niets uit te werken. Een poos bleef Marie roerloos liggen, ik dacht, dat het einde daar was, maar neen, zij bewoog zich weêr. - - - - -

- Iris, mijn schoonzusters, ach ik heb ze ook zooveel akeligs aangedaan, terwijl ze altijd zoo lief voor me waren en Willem! tegenover hem heb ik 't zwaarst gezondigd - hij is niet meer, maar de straf blijft niet uit. Dìt is zeker mijn stràf, dat ik nù sterven moet - - - roep Frans. - -

Ik riep hem. Nauwelijks was hij in de kamer of daar riep Marie: ‘Frans, och Frans, bescherm me toch, jaag ze weg, die zwarte gedaanten,’ en zij klemde zich aan hem vast.

- Frans, ik ga sterven, ik voel 't, dit is nu mijn straf, dat ik nu van je weg ga nù, dat wij zoo gelukkig zijn. Wat moet er van jou worden, beste man! Wij hebben slecht gedaan! Iris - - - ik - dank - je wel. O, God - - - wees - - me - genadig! - - -

Dit was het einde - de dood van een gefolterde menschenziel, berouw hebbende over alles, wat geweest was. Wij zaten beiden bij het bed en zeiden geen woord.

Hevige droefheid maakte zich van Frans meester, hij weende bitter en ik liet mijn tranen den vrijen loop.

- ‘Wat blijft mij nu nog over?’ zeide hij.

‘Ik weet 't niet,’ zei ik zacht.

[p. 271]

't Was een hartverscheurend gezicht dien man te zien weenen.

En ik dacht bij mezelf: Gesteld dat de Voorzienigheid dit alles gewild heeft, waàrom dan het kwaad niet in het begin reeds voorkomen? Nu blijft het ongeluk bestaan, want die vrouw zou hem toch niet meer terug willen zien, òf - haar liefde voor hem moest nog zoo stèrk zijn, in weerwil van alles, wat gebeurd was - - òf de kinderen. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

't Was niet te verwonderen, dat ook ik ziek werd en dat ik een algeheele rustkuur moest doen voor mijne zenuwen, die toch al zooveel verduurd, geduld hadden. - -

En nu juist in den winter buiten te moeten liggen, een paardenmiddel, want ik ben volstrekt niet sterk. En als ik dan elken dag weer aan dat afvallen van die bladeren aanschouw, dan wordt 't me zoo somber te moede. Ik moet aldoor aan dat sterfbed denken en het volgend vierregelig versje, komt me steeds voor den geest:

On entre, on crie,
Voilà la Vie!

On crie, on sort,
Voilà la Mort!

't Is in-tragisch, maar is 't niet waar? Neen, zullen de optimisten zeggen, neen, zullen de orthodoxen zeggen, maar wij, de rouwmenschen, die altijd met smart overladen worden, wij zeggen ja, wij zeggen, 't is een moed om het leven in te gaan en volstrekt geen levenslust, zooals de Genestet zegt.

Ik zie nog altijd die vrouw, de onmaatschappelijke, de met schuld belaste, de vrouw, die ze aan haar lot overlieten, de verstootene!

Ik kòn 't niet doen, want de oorzaak van dat alles was toch hartstocht geweest. Een erf kwaal zeker zoo in die mate medegekregen; 't zat haar in 't bloed; is daar niet een beetje vergoelijking voor?

En zij - die zulk een groote wilskracht bezat, als om huizen neêr te gooien, zoo sterk! Op dàt punt heeft zij zich niet kunnen bedwingen of niet willen?? - -

Ik weet 't niet.

Elken dag krijg ik brieven van vrienden en vriendinnen over het chapître. ‘Marie’; 't is immers up-to-date, 't is ‘haute nouveauté’, ‘the topic of the day!’, maar ze weten niet, hoe 't mij heeft aan gegrepen.

Men vindt 't overdreven van me dat ik haar geholpen heb, dat ik haar niet den rug heb toegedraaid, zooals al de anderen.

Maar God, ze heeft slecht gedaan natuurlijk, veel kwaad, dat beken ik, maar hebben wij ook wel eens niet gezondigd? - - -

Openlijk is Marie voor alles uitgekomen met een durf, zooals alleen onafhankelijke menschen zich kunnen permitteeren te doen! Openlijk voor de geheele maatschappij! Was het stiekempjes gegaan, heel in 't verborgen, dat niemand er ooit achterkwam, dan was en bleef zij fatsoenlijk, dan had iedereen met haar geconverseerd. Mevrouw was overal in huis blijven komen, haar lessen bleven gewaardeerd, maar nu zoo te dùrven! Nù was de zaak opeens heel onfatsoenlijk en niet te dulden!

Och, hoe is 't om ons heen? Hoe menige ploert wordt in gezelschap gefêteerd, de hand gedrukt en hoe menige vrouw met 'n durf wordt als een melaatsche gemeden.

Na twee maanden was mijn rustkuur geëindigd en toog ik weer aan 't werk; van tijd tot tijd, als de herinneringen me voor den geest komen, dan krijg ik 't even te kwaad - - alles is nu voorbij, de tijd gaat steeds voort, hij bekommert zich om niemand, hij snelt voort, snelt voort - - en als wij het eind van ons levensbaan zijn genaderd, wàt is dan ons lot?

Ach, niemand weet er iets van, het Leven is en blijft een raadsel en wat zal de Dood ons geven?

22 Juli 1914.