De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Herinneringen uit het verleden
door C. Arntzenius.

'T is herfst. 't Is koud en guur, alle boomen bijna kaal.

En ik lig buiten, in den tuin in plaids en cape - ik moet een rustkuur doen.

Al een maand lig ik in dit herstellingsoord; de andere patiënten zie ik allen in de verte, want ik word in strenge afzondering gehouden. - -

Nu pas kan ik geregeld denken. - - - Ze hebben te veel van mijn zenuwen gevergd. -

De bladeren zijn bruin en vallen af en op den grond en over mij neêr, doode bladeren - - - maar ze hebben tòch geleefd, eens zijn ze heerlijk groen geweest en hebben genoten van 't leven en zijn tot volle rijpheid gekomen. - - - - - - - - - - -

Honderden bladeren liggen verspreid op den grond; zouden ze elk óók een brokje levensgeschiedenis hebben, zooals de menschen, zouden ze óók hun deel gehad hebben in vreugde en smart?

Nu is ze dood. - -

Ook bruine, dorre bladeren dekken haar graf; slechts één krans ligt daar boven op. -

Zou zij rust hebben? -

Ik vrees van neen. - - - - - - -

Ik heb haar opgepast, de verstootene - ik had medelijden - vrinden, familie, alles had haar verlaten, want ze had twee moorden, twee zedelijke moorden op haar geweten.

Een zedelijke moord, een leven vernietigd, is veel erger, dan een moord, welke je 't leven beneemt, want - dan ben je dood, je behoeft hier op aarde niet verder te leven, ten minste zoover men weet, maar een zedelijke moord.....

Als je leven geheel verwoest is en je niets meer verwachten kunt, als àlles donker om je heen is, als 't liefste, wat je op aarde bezit, je is ontnomen en je moèt dan blijven voortleven, zonder eigenlijk te leven, dat is hopeloos!!

Als een moeder haar kind ziet verkwijnen door schuld van een ander - - - - als een vrouw, haar man, van wien ze zielsveel hield, van haar ziet gaan en haar kinderen van den vader ziet berooven - dan is er geen vreugde meer voor hen op aarde. -

Die vrouw was met schuld belast en dat alles had alleen hartstocht gedaan. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Ik herinner ze mij als jong meisje; ze had een schoone stem en als zij op soirées bij vrinden en kennissen zong, dan was het heerlijk naar die stem te luisteren. Op concerten zong zij solo, op de Wagner-uitvoeringen moest ze dikwijls fungeeren als één der bloemenmeisjes. Haar stem werd bewonderd, ze was zéér muzikaal.

Op muziekavondjes werd zij altijd geïnviteerd; zij was niet mooi, maar had toch wel iets dat aantrok.

Als zij begon te zingen, kijk, dan was 't alsof zij een toovermacht over je had, dan trok ze je overal waar ze je hebben wilde, dan palmde ze je in. - -

Zij huwde een braven man van goede familie, maar hij was twintig jaar ouder dan zij.

Niettegenstaande dat, moest en zou zij hem hebben; ze werden beiden gewaarschuwd, maar 't gaf natuurlijk niets.

Eerst ging alles goed, maar na zes jaren getrouwd geweest te zijn, werd de man ziekelijk en kon niet meer werken.

Daarna begon ze zangles te geven, gaf als reden daarvoor op, dat zij anders, als haar man kwam te sterven, niet genoeg zou hebben om van te leven.

Haar schoonzusters vonden 't vreemd en lieten er zich over uit, dat zij daardoor haar man veel te veel alleen liet, maar dan antwoordde ze altijd: ‘Dat is ònze zaak, wij hebben dat alles samen besproken en mijn man vond 't goed.’ -

Zij gaf mij óók zangles; 't was op een middag in October; wij hadden net gedaan met zingen. 't Was op mijn kamer, we dronken een kopje thee en we zaten zoo intiem bij elkaar.

[p. 253]

Opeens staat ze op en zegt: ‘Wat heb je daar een mooie aquarel hangen, Iris!’;

‘Ja,’ antwoordde ik, ‘dat heb ik van Van Buren gekregen; hoe vindt je 'm?’

Marie kijkt er lang naar, dan zegt ze: ‘Ik vind 't prachtig, maar ik zou er niet elken dag naar moeten kijken.’ - - - -

- ‘Waarom niet,’ zei ik, ‘'t heet de Passie en wat is die passie magnifiek uitgedrukt, hè? Dat zich geven in een élan van liefde, van hartstocht! prachtig uitgebeeld! Kijk, die kleur van dat blanke vel, aan menschen, met rood haar, eigen, die teêre vleeschkleur! Ik dweep er meê!’

- ‘Maar,’ zei Marie, ‘'t zou me te veel doen herinneren, aan wat ik mis.’

- ‘Jij, missen, ben je niet gelukkig?’

Daar begon ze opeens te schreien.

- ‘Ach, Iris,’ zei ze, ‘we zitten hier toch zoo intiem bij elkaar. Ik zal je eens wat vertellen, wat ik nooit aan iemand heb toevertrouwd.

Zeker, heb ik een man, waar ik veel van houd, maar menschlief, hij is zoo ziekelijk. En nu ken je mij, je weet dat ik een kerngezonde vrouw ben, je begrijpt, dat ik op die manier geen bevrediging heb in mijn leven!

Daarom alleen ben ik zangles gaan geven, Iris, want ik moet afleiding vinden in mijn werk. Ik heb den menschen maar iets wijsgemaakt, dat ik 't deed om geborgen te zijn, neen, 't is alleen voor afleiding, alleen om mijn gedachten een andere gang te geven.

Kan ik 't helpen, dat ik geschapen ben met een hartstochtelijk temperament? Ik heb mezelf niet gemaakt. God, Iris, er zijn nachten, die ik bijna niet doorkom, en als eindelijk 't daglicht door de ramen gluurt en ik uit bed ga, dan denk ik bij mezelf: ‘Goddank, alweêr een nacht voorbij!’ Ik kàn 't waarachtig niet helpen.

- ‘En ik dan? heb ik dan bevrediging? Ik kan daarin met je meêvoelen, want ik weët. - - - - - - - - - - - -

Is 't voor mij niet vreeselijk, dat je gedoemd bent om verbonden te blijven aan een man, die maar niet wil scheiden en daardoor de beste jaren van je leven verloren gaan? En dat alles, door één kras aan 't stadhuis.

Dat alles door één pennestreek in het groote boek, dat altijd maar voller en voller wordt en die pennestreek kan niet uitgeschrapt worden of heer gemaal moet óók willen, zelfs God kan je niet helpen! - - Jij hebt 't echter vooruit geweten, Marie, je kondt begrijpen, dat 't later op dat punt slecht zou gaan, want je man was twìntig jaar ouder dan jij.’

- ‘Nu ja, maar daàrom had 't niet zoo gauw behoeven te komen, dat hij ziekelijk werd!’

- ‘Hij kan 't toch ook niet helpen, Marie, hij is zoo lief en altijd ridderlijk en wat draagt hij je op de handen!’

- ‘Dat doet hij óók, Iris, maar daàrom, òmdat ik zooveel van hem houd, daarom is het juist des te erger, begrijp je me?’

Ja, - ik begreep 't en daàrom, omdat ik alles zoo heb kunnen meêvoelen en begrijpen, daàrom heb ik haar niet aan haar lot overgelaten later, daárom heb ik haar verpleegd, ofschoon ze toch heel veel schuld had, ofschoon ze gehuicheld had en bedrogen. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Er gingen zoo een paar jaren voorbij; ik had nog altijd les van Marie. Haar man werd hoe langer hoe zwakker, bleef meer thuis en hoestte steeds maar door.

En als zij veel uit moest 's avonds naar 't Concertgebouw (het was noodig voor haar lessen), dan hielden haar schoonzusters den man gezelschap. Ik kwam er ook wel eens aanloopen, want ik mocht hem graag. Hoe langer hoe meer moest Marie van hem weg, want ze moest ook een koor dirigeeren en dan had ze een cursus van jonge meisjes, waarmee zij wel eens een uitvoering in 't openbaar gaf. Dat was haar glorie, want die uitvoeringen slaagden uitstekend, de zaal stampvol en zij werd gefêteerd als geen.

Maar wat ik zag in die dagen dat zagen er niet velen; ik kwam Marie 's avonds in 't donker meestal tegen, met haar zwager, de man van haar eenige zuster.

Dan liepen ze gearmd - - - liefdoenerig - - - als een pas geëngageerd paar.

Op een avond liep ik vlak achter ze: ze waren mijner niet bewust. Ik verkortte mijn passen - - - ze wandelden de eenzame wegen. - - -

Later, toen ze me weêr les kwam geven, vertelde ik 't haar. - - -

Geen blikken of blozen - - niets; ze kwamen elkaar wel meer tegen, zij van de les, hij van 't kantoor.

Ik heb er verder toen geen acht op geslagen, maar tòch bleef 't mij bij, een heelen tijd.

Toen kwam de dood. - - -

Marie's man lag op sterven. - - -

Zijn zusters waakten ook en nog zal ik

[p. 254]

niet vergeten, op een avond, dat hij daar zoo naar lag op zijn bed, zoo kreunend en akelig, dat zij toen naar 't Concertgebouw moest; zij moest dirigeeren, ze kon 't niet afzeggen en of de zusters er al met woede tegen opkwamen, òf haar met zachtheid wilden overreden haar besluit niet ten uitvoer te brengen, ze ging tòch.

Hij, haar partij opnemende, zei ook: ‘'t moet immers, 't is haar werk,’ en toen kwam ze thuis in ruischende zijde, in een ziekekamer, waar de patiënt bijna zieltogende was. - - - - - - - - - - - -

Hij, altijd met liefde over haar pratende en zij vol zorg voor hem, maar hard, realistisch, de dingen bij den waren naam noemende, geen vrouwelijke zachtheid. - - -

Toen kwam de dood. Marie wanhopend en toch deed ze alles, wat gedaan moest worden, met een stiptheid, met een accuratesse, met een hardheid, alsof daar niet lag haar liefste schat. - - - - - - - - - -

Ik ging haar condoleeren; zij was in 't zwart, ik dacht niet, dat ze zoo heel bedroefd zou zijn. - - - - - - - - - - -

Ik had me vergist, ze barstte uit in een zenuwachtig snikken, ze was zoo gelukkig geweest met haar man. Er was geen huwelijk, dat zóó gelukkig was geweest als 't hare. Metamorphose??!!

‘Ik wou, dat ik nu óók maar dood was,’ zei ze, ‘wat doe ik hier alleen? Ik heb geen kind of kraai. Had ik maar een kind! Een kind, dat ik vertroetelen kon, waar ik voor werken kon, een kind, dat ik aan mijn borst kon drukken en dat ik op kon voeden!’

Ik troostte haar, zooveel ik kon, maar ze was haast niet tot bedaren te brengen. -

Drie maanden daarna kwamen Marie's schoonzusters me opzoeken, ik was ziek.

Toen we eerst wat over koetjes en kalfjes gepraat hadden, zei de jongste tegen me: ‘Zeg, Iris, ik moet je wat vertellen. Iedereen weet 't nu toch al en ik wil niet hebben, dat je 't van vreemden hooren zult, maar Marie, onze schoonzuster, houdt 't met haar zwager; vindt je 't niet vreeselijk?’ - - -

De zaak verrastte me niet zóó, omdat ik ze beiden wel had samen gezien.

‘Ik dacht 't wel’, antwoordde ik, ‘want zoo lief, als ze toen met elkander liepen.’ -

En toen kreeg ik een relaas, neen, niet om te zeggen, zóó tragisch, die arme vrouw, Marie's zuster, die nog zooveel van haar man hield en deze afgetroggeld door haar bloedeigen zuster - - - de kinderen van hun vader beroofd. - - - -

O, wat haatten die schoonzusters Marie, die ze dachten zoo rein en die door hun broêr compleet verafgood werd! En dan 't te houden met je zwager! Had ze maar tien andere mannen genomen, zeiden ze, à la bonne heure, dat moet ze zelf weten, maar je zuster zóó ongelukkig te maken!

- ‘Maar, denkt u wel’, antwoordde ik, ‘dat als iemand erg hartstochtelijk is, zij dan eerst bedenkt: laat ik dien man niet nemen, want hij is mijn zwager?’

‘Neen, hartstocht redeneert niet’, zei ik, ‘werkelijk niet en vooral niet zulk een persoonlijkheid als Marie, zij is ontzettend gepassionneerd. En nu komt er nòg iets bij. Zij heeft de laatste jaren van haar huwelijk geen bevrediging gehad; haar man was te zwak en reken dan eens aan, zoo'n vlamhartstocht! Alles concentreerde zich op één punt, gereed om op een zeker oogenblik uit te barsten in lichte laaie.- - - - - -

- ‘Maar, God! Iris, een mensch is toch geen beest, dat wij àlles en iedereen aan onze passie mogen opofferen, en al, wat rechtschapen, edel en goed in ons is, daarvoor moeten dooven?

Marie verweet ons dikwijls, dat we ouderwets en bekrompen waren, maar zóó iets zal ieder toch wel slecht noemen. Daar komt geen geest van den tijd bij te pas, maar dat zijn zaken van hart en geweten, die door alle eeuwen heen, zullen blijven bestaan. Recht is recht, goed is goed, en slecht is slecht, daar valt niet meê te modderen. Zij is een slechte vrouw en dat alles was al aan den gang, toen ze met Willem getrouwd was.’

- ‘Wàt’, zei ik, ‘toen al? Dàn vind ik haar slecht, want dàn liegt ze, dan heeft ze gehuicheld, óók tegenover mij, dàn heeft ze krokodillen-tranen geschreid bij zijn dood. -’

- ‘Ja, dàt heeft ze. Ach, vanaf haar huwelijk heeft ze gehuicheld,’ ging Marie's schoonzuster voort, ‘ze heeft haar man in haar netten verstrikt, ze heeft hem altijd willen hebben. En toen Willem later ziek werd, heeft zij hem overal bespottelijk gemaakt. Als er gasten waren, nam ze één oogenblik van zijn afwezigheid waar om de meest kiesche huwelijksaangelegenheden met den “amant” te behandelen en daarvoor zich in beklag te brengen, om later een wapen te hebben tegen haar vuile, minne handelwijze, terwijl Willem één en al toewijding, ridderlijkheid en zorg voor haar was. Men

[p. 255]

mocht niet aan haar raken, of hij nam haar partij op.

Zij heeft nooit een greintje liefde voor hem gevoeld; niets dan hartstocht en berekening zijn haar drijfveeren geweest.’

- ‘En die zuster van Marie, hoe is 't daar nu meê?’

- ‘Ach, vreeselijk, als je haar brieven leest, dan bloedt je hart en zij, die haar zuster nooit kwaad gedaan heeft. En de arme, oude moeder gaat gebukt onder dat alles en is al verbazend verouderd in de laatste dagen. En Marie, die altijd beweerde zoo dol op kinderen te zijn, die nu die twee kleine kindertjes van hun vader berooft en hun later dwingt, om met minachting op dien vader neêr te zien!!’

- ‘Maar die zwager lijkt me nu zoo kalm altijd,’ zei ik.

- ‘Dat is 't ook, maar Marie heeft hem zeker heelemaal ingepalmd; haar passie grenst aan 't beestachtige!!’

Dat alles staat me zoo helder voor den geest; ik hoor ze nog spreken en ik zie nog de fel hatelijke blikken; menschen, die anders zoo zacht en goed en beminnelijk zijn, maar die slag was ook te zwaar voor hen, die zoo zielsveel hun broer hadden liefgehad.

Toen den dag, dat ze me les kwam geven, vroeg ik haar rekenschap.

‘Marie, ik weet alles, maar God, hoe heb je zóó iets kunnen doen! Je zuster ongelukkig maken voor heel haar leven en de kinderen van hun vader berooven!’

- ‘Dus, Iris, weet jij 't óók al? Maar zeg eens, redeneert hartstocht dan wel? Denkt ze eerst: zeg, ben je de man van mijn zuster of ben je een ander?? Neen, hartstocht redeneert niet. Ik kan er niets aan doen, wij houden van elkaar.’

- ‘Maar wat ik van je in-slecht vind, is, dat dit alles al zoo lang is geweest, nog terwijl je met Willem getrouwd was. Kijk, dat is leugen en huichelarij, dat is slecht en wat heb je daar niet geschreid, toen hij dood was en ik je kwam condoleeren! Wat al mooie phrases heb je niet geuit over je huwelijksgeluk, dat niemand zoo gelukkig is geweest als jullie tweeën, bah!!

(Wordt vervolgd).