De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

De Oorlog van Staal en Goud.
door H.N. Brailsford.
Vertaling van Dr. W. van Ravesteijn.
(Uitgave W.J. Thieme en Cie Zutphen).

Zes maanden alvorens de tegenwoordige oorlog uitbrak was dit onpartijdige en wèldoordachte boek geschreven; en, hij of zij, die het thans leest, kan er uit leeren, aan de hand van feiten en bronnen, hoe dom-oppervlakkig het is vóórtdurend te gelooven aan hetgeen zoogenaamd-officieele bescheiden der diplomatie den slachtoffers van den wereldkrijg trachten wijs te maken, als ware deze ontbrand om eenig edel motief, wàt dan ook!

‘De werkelijke oorzaak van dezen oorlog was de worsteling van een machtsevenwicht, die eraan voorafging.’

- Aldus de auteur, in een vóórwoord, dat hij toevoegt aan zijn boek, nu, bij de verschijning ervan, de Europeesche oorlog een feit is geworden!

‘Elke groep der strijders begon den oorlog in de hoop op overwinning, en overwinning brengt macht mee. De groote mogendheden strijden nu om de opperheerschappij, en opperheerschappij beteekent in onze moderne omstandigheden economische “gelegenheden”. De misleide sociaal-democratie in Duitschland schept er behagen in zich te verbeelden dat zij strijdt voor de vernietiging van het Tsarisme, terwijl de niet minder onnoozele democratie in Frankrijk en Engeland vecht om het Duitsche militarisme te vernietigen. Ik ben er niet zoo zeker van of een van deze beide slechte dingen vernietigd zal worden. Maar, ik ben er zeker van, dat, indien een van beide groepen de opperheerschappij verkrijgt, zij zeker deze overmacht zal weten om te zetten in “winst” voor de bezittende klassen.’

‘Zij, die uit deze aanhaling allicht zouden vermoeden, dat Brailsford is een socialist, vergissen zich, volgens de uitdrukkelijke verzekering van den vertaler, ten eenenmale. Hij is enkel een onafhankelijk-denkend mensch, een dier zelfstandigen, die een eigen oordeel weten te behouden, en die den zedelijken moed bezitten zich te verzetten tegen de geijkte phrasen en meeningen. Zeker een uitgesproken bewijs hiervan levert hetgeen hij vertelt, uit eigen ervaring, aangaande zoogenaamden “heldenmoed”, “doodsverachting”, enz. Indien men dagelijks in alle couranten leest de opgesmukte onware loftuitingen op hen die aldus worden genoodzaakt hunne evenmenschen te dooden en te verminken, dan voelt men evenveel afgrijzen van den leugen waarom deze oorlog gaat, als eerbied voor een enkeling als Brailsford, die U aantoont tot welk een verruwing en onmenschelijkheid die quasi-“dapperheid” leidt:

In wat voor gemoedstoestand begaat de sol daat het mirakel van gedisciplineerden moord? Wanneer ik beproef die vraag te beantwoorden, gaat mijn herinnering terug tot een slagveld in Thessalië (97).... Wij waren over ons zelf tevreden, niet al te bezorgd over onze gewonde kameraden, en bereid om het genot van een slag de kroon des levens te achten. En, in die

[p. 196]

stemming, struikelde ik over een ding in het gras. Het was een doode Turk.’

.... Plaatsgebrek dwingt mij hier dan het verhaal af te korten van de stemming welke deze aanblik van dien ‘vijand’ opwekte bij den overwinnaar. Hij beschrijft hoe geheel het gelaat van dezen reeds niet meer jongen eenvoudigen man uitdrukte dat hij in zijn leven had behoord tot de stillen, die, ergens achteraf, rustig leven voor eigen geluk en gezin, dat hij ineens was opgeroepen als ‘dienstplichtig’, zonder éénige begeerte naar roem of oorlogsrumoer. En hij erkent, hoe hij, de vrijwilliger-soldaat, niet had geweten tot hiertoe wàt hij eigenlijk deed door dezulken te dooden.

‘Gedurende de ellende van den terugtocht, die volgde op onze vergankelijke overwinning, begreep ik wàt deze ondervinding beteekende. Ik had niet geweten, dat ik op eenvoudige boeren vuurde. Ik had gevuurd op “den” vijand, de “Turken”, de “brutale soldeniers van den Sultan”, “de troepen van het Oostersch barbarisme”, en andere namen, frases, en abstractes.’

Is niet deze eerlijke bekentenis woord voor woord van toepassing op den ‘heldenmoed’ van welken ‘dappere’ ook, en van welke nationaliteit ook, in dezen huidigen oorlog? - Hoe weerzinwekkend-onzedelijk doet niet aan het wederzijdsche schelden, in Duitsche, Fransche couranten, enz., op al wie strijdt, strijden moet, als dienstplichtig, als soldaat, in de gelederen van den ‘vijand’. Die ongelukkigen, één jaar geleden vereenigd door handelsbelangen, door familiebanden, door vriendschappen en jaarlijksche verblijven in elkaars vaderland, in het algemeen-gesproken elkaar vreemd, nauwelijks wetend van elkaars gewoonten of behoeften, zij worden thans op elkander afgehitst, met leger-dagorders en speeches van bevelvoerenden, en haat-stokende couranten-artikelen; en hun ellendig loopgraven- en veldtochtbestaan, hun droevig lijden, en sterven in de meeste gevallen, men tracht het te vergoelijken met de phrasen ‘vaderland-dienen’, ‘plicht’, ‘heldendood’, ‘op het veld van eer vallen’, enz., enz. terwijl in waarheid financiers en diplomaten, om de meest lage belangen dikwijls, heel zulk een oorlog doen ontstaan, of ook kunnen tegenhouden. Het zou mij te ver voeren het lijvige boek van Brailsford, dat juist dit, die verborgen motieven, aantoont, op den voet te volgen. Slechts één feit wil ik releveeren, waarin alle namen worden genoemd:

‘De geheime geschiedenis van den Russischjapanschen oorlog levert een zelfs nog leerzamer onthulling omtrent de werking van persoonlijke factoren in de buitenlandsche politiek. De feiten worden ten volle blootgesteld in de vertaling van het eerste, niet gezuiverde uittreksel uit de Mémoires van Generaal Kuropatkin. (Verschenen in Mc. Clurés Magazine in Sept. 1908). De oorzaken van den oorlog lagen in de weigering van Rusland, de belofte van Zuid-Mantsjoerije te zullen ontruimen, na te komen. De “mémoires” toonen aan, dat al de ministers van den Tsaar, graaf Lamsdorf, mr. Witte en generaal Kuropatkin (oorlog) oprecht geneigd waren Mantsjoerije te ontruimen. Zij slaagden niet.... omdat de houtkap-onderneming, die de aantrekkelijkheid van het Yaludistrict vormde, een hofonderneming was. Deze rijke bosschen waren in handen van een hoveling. Bezobrazof genaamd, een intimus van de grootvorsten, de keizerin-weduwe, en den Tsaar. Er bestaat weinig twijfel of de Tsaar-zelf was in de gevormde maatschappij tot exploitatie geïnteresseerd, tot een bedrag van 200000 pond. Admiraal Alexejef, een creatuur van Bezobrazof, overstemde, als onderkoning naar het verre Oosten gezonden, de ministers, en voerde de houtkaponderneming. Noch het Russische volk, noch zelfs de Russische bureaucratie was het, die besloten had het Yalu-district te behouden, en met Japan om het bezit ervan te vechten. Dit besluit kwam van een kleine groep belanghebbende hovelingen, die de nationale macht aanwenden wilden, om hun persoonlijke financieele bedoelingen dóór te voeren.’ (blz. 41 en 42).

En voor zulk een verachtelijk geldgedoe zijn dus in den Russisch-Japanschen oorlog duizenden en tienduizenden gevallen, en ongelukkig gemaakt! En zulke en andere dito nobele (?) beweegredenen beheerschen steeds de staatkunde! Maar toch wordt het volk nergens, in geen enkel land, wijzer, en blijft het voortgaan zich te laten gebruiken tot slachtvee, opdat de grooten dezer aarde hun eigenbelang kunnen dienen. Heeft niet de Duitsche kroonprins jarenlang gecoquetteerd met zijn oorlogsbegeerte, en ten slotte zichzelf geblameerd met een boek, waarin hij een ‘frischen fröhlichen Krieg’ durfde verheerlijken! En toch wordt hij door zooiets niet alleen niet minder geacht dan wie ook, neen, integendeel, zijn volk draagt hem, juist nù, op de handen als een afgod;... zijn volk, dat voor zijn intrigue van eerzucht betaalt met goed en bloed en geluk en welvaart, voor minstens één geheel menschengeslacht, ook zelfs al moge het ten slotte overwinnaar blijven. Zeer terecht

[p. 197]

schrijft Brailsford dan ook in dit gedeelte van zijn boek:

‘Er kan geen wetenschap der buitenlandsche politiek bestaan, zoolang de buitenlandsche zaken zich bevinden in de handen van kleine klieken, waar persoonlijke grillen elk oogenblik in staat zijn berekeningen omtrent het nationale belang overhoop te werpen.’

Indien zij, die ons dagelijks, op meer of minder wetenschappelijke wijze vergasten op beschouwingen omtrent de schuld van dezen of genen aan den krijg, de gróóte waarheid, welke bovenstaande zin inhoudt, méér behartigden, het publiek zoude vrij wat minder eenzijdig en oppervlakkig worden voorgelicht. Inplaats dáárvan echter weet elk anonym couranten-schrijvertje zijn lezers precies te vertellen, dat Duitschland den oorlog steeds heeft gewild, dat Frankrijk voor de vrijwording van Elzas-Lotharingen kampt als zijn heilige plicht, dat Engeland het onschuldige België wil wreken uit pure loyaliteit, enz., enz.! Al dezulken, die dezen nonsens nu reeds een jaar lang onnadenkend slikken, zij een grondige studie aanbevolen van het doorwrochte maar zéér begrijpelijk geschreven boek van Brailsford. Een enkele opsomming reeds van den inhoud der hoofdstukken geeft U een idee van hetgeen gij zult lezen onpartijdig en helder uiteengezet. In deel I wordt de ‘zaken-politiek’ uiteengezet in de onderafdeelingen van ‘diplomatie en financiers,’ ‘de handel in den oorlog’, enz. Dit deel besluit met een hoofdstuk ‘Klasse-diplomatie’, waarin de auteur op zeer juiste wijze uiteenzet hoe het volk in geen enkel land ook maar iets weet of kan weten van hetgeen zijn regeering achter de schermen afhandelt onder den druk van verborgene, meestal financieele invloeden; zoodat oorlog en haat over en weer worden beslist geheel en al buiten het eigenlijke volk om, - dat dan naderhand voor een schijnphrase wordt opgeroepen ter ‘vaderlandsverdediging’. Deel II behandelt vervolgens de andere zijde der kwestie, die van pacifisme, socialisme en anti-militairisme, eventueele controle over de financiers, enz.. Waar, zooals altijd, het gemakkelijker valt gebreken en fouten aan te toonen, dan den weg te vinden tot wegneming ervan, daar is het geen wonder indien dit tweede deel minder beslissend inslaat dan het eerste. Voor afschaffing van den oorlog, en voor verbetering van de bestaande misstanden, daarvoor zijn wij allen min of meer; maar nochtans zijn en blijven de meesten verblind, absoluut verblind, voor de grondoorzaken. En die worden door Brailsford, in zijn eerste deel, zoo eerlijk en zoo glashelder aangetoond; op de holheid van de phrasen, waarmede dagelijks wordt geschermd, legt hij een zoo duidelijken nadruk, dat ieder, die wil luisteren en wil nadenken, wel moet erkennen hoe hij het bij het rechte eind heeft. Of het ideaal waarmede hij in zijn laatste hoofdstuk zijn betoog besluit, ideaal van een vredelievende beslissing van alle kwesties, door een Europeesch concert, met dat al ooit zal verwezenlijkt worden? Gelijk hij-zelf erkent, ziet het er nog weinig naar uit! Toen hij zijn boek, met de na het uitbreken van den oorlog geschreven vóórrede de wereld inzond, toen had Italië nog niet partijgekozen in een strijd waarvan de deelname eraan, welke partij ook de beslissende zege moge behalen, het hedendaagsche geslacht der Italianen enkel bloed en tranen kan kosten. Daarmede, met die door het Italiaansche volk zelf gewilde domheid, is weer voor de zooveelste maal bewezen hoe de massa zich niet laat leiden door verstandig nadenken, maar door de meest lage en ruwe instincten en de treurigste zelfverblinding. Ik voor mij vrees dat het wel steeds zoo zal blijven zoolang onze aarde bestaat, en dat de waarheid onthullende boeken, als die van Brailsford, eigenlijk alléén begrepen en gewaardeerd kunnen worden door enkelingen, onafhankelijken, iemanden! Al dengenen, die zich dàt min of meer voelen, of althans er naar streven het te zijn, zij de kennismaking aanbevolen met de De Oorlog van Staal en Goud, als zijnde een hoogst interessant en onpartijdig geschreven betoog omtrent de diepere oorzaken waarom het heden ten dage in den oorlog gaat, en moèt gaan, gegeven de omstandigheden van het heden.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.