De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Katoen en de oorlog.

Het is nog niet zoo heel lang geleden, dat kruit het eenige bekende middel was om vijanden te dooden en schade aan te richten.

Het zoogenaamde Schwarzpulver bestond uit kalisalpeter, zwavel en kool. De krachtige werking van zulk kruit hing niet alleen af van de menging van deze bestanddeelen, maar ook van de verhouding, waarin die in het kruit voorkwamen. De meest gewone verhouding was 75 deelen salpeter, 10 deelen zwavel en 15 deelen kool.

Dit soort kruit wordt tegenwoordig weinig meer gebruikt, daar het verdrongen is door het rookzwakke kruit. Hoogstens gebruikt men het nog voor de ladingen van schrapnells en van granaten.

Het rookzwakke kruit veroorzaakt weinig rook en maakt de wapens niet vuil.

De werking van het gewone kruit wordt veroorzaakt door de vorming van gassen, die een kolossale spanning hebben.

Voor het rookzwakke kruit wordt gebruikt schietkatoen (nitrocellulose), of schietkatoen en nitroglycerine.

Schönbein vond in 1845 het schietkatoen uit. Deze Zwitsersche chemiker behandelde katoen, of juister gezegd cellulose, met een mengsel van salpeterzuur en zwavelzuur. Daardoor wordt de cellulose, wat men noemt, genitreerd. Het heeft zich verbonden met stikstof en zuurstof van het salpeterzuur. Wanneer men de zoo behandelde katoen wascht en droogt dan blijkt men een geheel ander lichaam voor zich te zien, dan de gewone katoen. De katoen zelf bevat kool en waterstof. Bij ontploffing verbinden die beiden zich met de zuurstof tot gassen, terwijl in

[p. 182]

de schietkatoen voorkomende stikstof ook in gasvorm vrijkomt.

Schietkatoen ontploft niet door vuur, zooals kruit. Het brandt snel op.

In 1847 ontdekte de Franschman Sobrero het nitroglycerine. Dit wordt bereid door glycerine te behandelen met een mengsel van salpeterzuur en zwavelzuur. Dit ontploft gemakkelijker dan schietkatoen.

In 1864 ontdekte de bekende Zweed, Alfred Nobel, dat men nitroglycerine kon doen ontploffen door een ‘detonator’ van knalkwik, terwijl in 1868 Fredericx Abel hetzelfde voor schietkatoen vond.

De eerst uitgevonde detonator was ‘fulminate of gold’, zoo genoemd door Higgins, die 1797 deze stof maakte. Drie jaar later vond Howard het betere ‘fulminate of mercury’. Dit knalkwik wordt nog steeds gebruikt voor detonator, in percussiedoppen en gemaakt door kwik op te lossen in een mengsel van salpeterzuur en alcohol. Al deze fulminates ontploffen ook door warmte.

Nobel vond daarop de dynamiet. Dit is een ‘Misschung von Nitroglyzerin mit einem Stoff, der dieses vollständig aufsaugt und dauernd gebunden hält.’ Nobel gebruikte daarvoor kieselgur.

Nobel vond verder, dat schietkatoen te weinig zuurstof bevat voor een volledige verbranding van de daarin aanwezige kool, terwijl nitroglycerine te veel zuurstof bevat. Dit bracht hem op de gedachte schietkatoen te mengen met nitroglycerine. Toen bleek dat de nitroglycerine opgenomen werd in het geheel onder vorming van een rubberachtige massa.

Deze ‘blasting gelatine’ of ‘Sprengelatine’ bestaat uit nitroglycerine met 8% Kollodiumwolle. De springkracht is veel grooter dan van dynamiet, maar door toevoeging van 4% kampher maakt men er een vrij ongevaarlijke stof van. Nitroglycerine, schietkatoen en springgelatine zijn niet geschikt voor het gebruik met geweren, daar die door de snelle ontploffing zouden uit elkander barsten.

Wel is die ‘blasting gelatine’ te gebruiken, zooals de Engelschen dat doen voor hun kanonnen, in koordvorm onder den naam van cordite. Dit is de blasting gelatine en bestaat uit ‘strings of this substance formed into threads by forcing it trough a die.’

Voor de gevulde granaten en schrapnells is schietkatoen of nitroglycerine als zoodanig niet bruikbaar, omdat de granaat reeds springen zou voor het verlaten van het kanon. Daarom heeft men daarvoor omgezien naar andere ontploffingsmiddelen en die gevonden in picrinezuur en in trinitrotolueen.

Picrinezuur maakt men door een mengsel van salpeterzuur en zwavelzuur te laten inwerken op carbolzuur of phenol. Trinitrotolueen ontstaat door toluol te behandelen met salpeterzuur. Toluol zoowel als phenol zijn bestanddeelen van de koolteer.

Het in 1771 door Woulffe ontdekte picrinezuur bevat niet genoeg zuurstof voor de verbranding van al de koolstof, vandaar dat men er stoffen aan toevoegt waardoor zuurstof vrijkomt en zoo doende de kracht van het picrinezuur toeneemt. Zoo gebruiken de Oostenrijkers veel ammonal, dat is picrinezuur, waaraan toegevoegd is trinitrotolueen of koolpoeder. Dit is veel sterker explosief dan picrinezuur alleen.

Met schietkatoen of met trinitrotoluol gemengd vormt het melliniet en lydiet. De chemische naam is trinitrophenol.

Bij de inwerking van een mengsel van zwavelzuur en salpeterzuur op cellulose, ontstaat de nitrocellulose, xyloidin. Al naar gelang in die cellulose meer of minder stikstof wordt opgenomen spreekt men van mono-, di-, tri-, tetra-, penta- en hexa-nitrocellulose. De tetra- en penta-cellulose zijn de bestanddeelen van de zoogenaamde kollodiumwolle, terwijl de hexa-nitrocellulose de eigenlijke schietkatoen is.

In de tegenwoordige oorlogen heeft men dus noodig zwart kruit, nitroglycerine, schietkatoen, de verschillende mengsels van deze beide stoffen, picrinezuur, trinitrotolueen en ten slotte het fulminate of mercury, het knalkwik.

Om die verschillende stoffen te bereiden, heeft men noodig voor kruit: salpeter, zwavel en kool. Voor nitroglycerine: glycerine, zwavelzuur en salpeterzuur; voor schietkatoen: katoen en ook zwavelzuur en salpeterzuur; voor picrinezuur: phenol of carbolzuur en voor trinitrotoluol: toluol, ook al weer met zwavelzuur en salpeterzuur. Voor de fulminates heeft men noodig behalve kwik ook salpeterzuur en alcohol.

De vraag doet zich nu voor of Duitschland, het land, dat afgesloten is voor buitenlandsche aanvoer, daardoor een tekort aan grondstoffen voor zijn amunitiebereiding als mogelijke factor zou moeten aannemen.

Daar Duitschland een Europeesche oorlog reeds langen tijd als mogelijk, ja wellicht als onvermijdelijk beschouwde, heeft het

[p. 183]

natuurlijk enorme voorraden der verschillende grondstoffen opgedaan.

Zwavelertsen worden hoofdzakelijk aangevoerd van Sicilië en Spanje, maar in de Hartz en in Silezië vindt men toch ook zwavelertsen, o.a. zwavellood, in vrij voldoende hoeveelheid. Daardoor behoeft Duitschland dus niet bevreesd te zijn voor een te kort voor de zwavelzuurbereiding of voor de kruitfabricatie.

Voor de salpeter en salpeterzuurbereiding is men ook aangewezen, behalve op voorraden, op eigen hulpbronnen. Aanvoeren van Peru en Chili zijn toch onmogelijk geworden.

De wetenschap heeft hier echter Duitschland een machtig hulpmiddel gegeven. In de lucht komt zooals bekend is, zeer veel stikstof voor. Birkeland en Eyde hebben, met goede resultaten, pogingen aangewend om de zuurstof en stikstof van de lucht zich te doen verbinden onder den invloed der electriciteit, ten gevolge waarvan een stikstof-oxyde ontstond, hetgeen met water salpeterzuur opleverde.

Twee andere geleerden, Haber en Rossignol, gelukte het de stikstof der lucht zich te doen verbinden met waterstof, tot ammoniak. In Mannheim hebben de Duitschers uitgebreide installaties ter toepassing van het laatste procéde van Haber. Van die ammoniak wordt dan, volgens de voorschriften van Ostwald en Kayser, salpeterzuur gemaakt. De Duitsche Regeering steunt deze salpeterzuur-industrie, met een subsidie van 200 millioen mark. Wel een bewijs dus, dat men buitengewoon veel gewicht hecht aan de onbeperkte bereiding van salpeterzuur.

Maar ook volgt hieruit dat een tekort aan salpeterzuur in Duitschland, ondanks de heerschappij ter zee van Engeland, niet kan voorkomen.

Evenmin kan er een tekort komen aan glycerine, dat zooals bekend is een afvalproduct is van de zeepfabricage.

Koolteer wordt in meer dan voldoende mate bereid in Duitschland en Oostenrijk, zoodat een tekort aan phenol en tolueen ook niet kan voorkomen.

Kwik moet uit Spanje komen, doch bij het geringe verbruik daarvan als knalkwik, hebben de Duitschers daarvan natuurlijk een meer dan voldoende voorraad.

Rest dus nog de katoen, de cellulose. Die moet van buiten worden aangevoerd. In normale tijden kwam die van Indië, Egypte en last not least van Noord Amerika. De beide eerste bronnen waren reeds lang afgesloten, terwijl de Engelschen nu juist ook de Amerikaansche katoen als contrabande verklaarden.

Nu weet men uit de Statistieken dat Oostenrijk en Duitschland jaarlijks ongeveer 560000 ton katoen gebruikten. Maar ook is bekend, dat de invoer veel grooter was, dan overeenkwam met het gewone gebruik van katoen. Van iedere tien ton katoen is men in staat 18 ton schietkatoen te maken. Daar er zeer zeker meer dan 100000 ton per jaar meer werd ingevoerd dan gebruikt en Duitschland deze oorlog zeker langer dan vijf jaar zag aankomen, moet men er op rekenen dat er zeker een voorraad is van een millioen ton schietkatoen.

Het gebruik van schietkatoen in een oorlog als de tegenwoordige zal ongeveer 200000 ton per jaar zijn, zoodat Duitschland zeker voor vijf jaar oorlogvoeren genoeg schietkatoen in voorraad heeft.

Zoo lang Engeland katoen niet tot absolute contrabande verklaarde, werd dit artikel nog ingevoerd vanuit Zweden, Nederland en andere neutrale Staten, zoodat onze onderstelling aangaande de Duitsche voorraad niet te rooskleurig getint is. In elk geval is het een fout der Engelschen, dat zij katoen niet onmiddellijk tot contrabande verklaarden, maar tenzij de oorlog jaren duurt, heeft Duitschland ook van schietkatoen voorraad genoeg.

Dat de oorlog ook maar één dag bekort zou worden wegens gebrek aan grondstoffen voor amunitiebereiding in Duitschland, is onjuist, ‘ausgeschlossen’ zouden de Duitschers zeggen. Ook zonder schietkatoen is men met nitroglycerine en andere explosiefmiddelen in staat de oorlog voort te zetten.

Maar buitengewoon onbegrijpelijk is het tekort aan grondstoffen van Rusland, ten minste indien de desbetreffende berichten juist zijn. Rusland wist vanaf het mobiliseeren van Oostenrijk gedurende den Balkanoorlog, dat men in Oostenrijk, zooal niet een oorlog met Rusland wenschte, toch in elk geval daartegen absoluut niet opzag. En in de diplomatie weet men, dat een oorlog, waartegen men niet opziet, al zoo goed als verklaard is. Hoe het dan mogelijk is, dat Rusland een terugtocht-taktiek moet volgen, reeds na enkele maanden oorlog voeren, is voor den buitenstaander onbegrijpelijk. ‘Reculer pour mieux sauter’ moge een mooi ding in den oorlog

[p. 184]

zijn, maar het is nog veel en veel mooier voor den oorlog. Indien daar werkelijk geen voldoende voorraad, maar zelfs een tekort aan grondstoffen was, dan is het de grootste dwaasheid, dat Rusland mobiliseerde en zich een oorlog op den hals haalde met het tot de tanden gewapende Duitschland, zonder dat de eigen spullen in orde waren.

Volkomen juist schreef Lisle March Philipps ‘that weapons dictate tactics’, maar de taktiek gedicteerd door het niet bezitten van wapens is wel de slechtst denkbare taktiek.

Dezelfde Philipps zeide ook dat ‘modern weapons are essentially, and in quite unprecedented degree, weapons of defence.’ De waarheid van die woorden wordt bewezen aan het Westelijke front. Aan het Oostelijke front is het niet de overmacht der Duitschers, die de Russen achteruit jaagt. ‘The defensive capacity of the modern weapons’ is toch wel zoo groot, dat ook een overmacht bij een aanval niets vermag. De Boeren-oorlog bewees ons dit reeds, maar in den modernen oorlog heeft men behoefte aan dappere soldaten, maar meer nog aan machinegeweren met voldoende hoeveelheid kogels. Met belangstelling zal men kennis nemen van de mededeelingen der geschiedenis of inderdaad het Russische leger dapper maar niet uitgerust stond tegenover een volledig uitgerusten even dapperen vijand. Zoo dit inderdaad het geval is dan treft den Vredes-Czar het zware verwijt der geschiedenis, dezen oorlog niet te hebben voorkomen, of minstens niet te hebben uitgesteld.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.