omschrijven, zooals b.v. de moord van vorstelijke personen en het besluiten tot mobiliseeren. Maar het zal wel een echt menschelijke gezindheid zijn, die de diepe oorzaak is van dien ontzettenden strijd.
De volkeren bestaan uit individuën en de daden der volkeren zijn een uitvloeisel, het extract, van de daden der individuën, en de gezindheid van een volk is het gemiddelde van de gezindheid zijner individuën. Wanneer het individu oorlog wil, zal er oorlog zijn en als het vrede wil, zal er vrede zijn. Al wat men van buiten af de maatschappij als een verplichting wil opleggen zal geen resultaat hebben, indien niet ieder staatsburger die verplichting op zich neemt. Van roode steenen kan men geen wit huis bouwen en als de bladeren groen zijn is de gansche boom groen.
Hij, die er van overtuigd is, dat, onder alle omstandigheden, de vrede te verkiezen is boven den oorlog, zal den vrede nooit kunnen verstoren.
Oorlog is geweld, geweld is het gevolg van haat, en haat zetelt al of niet in 's menschen hart.
De volgende redeneering is zeer eenvoudig:
Laat men alle geschillen door rechters laten beslechten, dan heeft het geweld uitgediend, dan krijgt men vrede door recht.
Ja, maar - hoe doet men, als men vermeend onrecht moet dulden? Dan verzet men zich toch, daar men immers, hoewel men in waarheid ongelijk heeft, daarvan niet overtuigd is. Dan kan er van een vredelievende gezindheid al geen sprake meer zijn, als men de leer is toegedaan: ‘het recht moet zegevieren’. En men kon er licht toe besluiten het vermeende onrecht met geweld te weren.
Een andere vraag is, of men het geweld niet anders kan uitoefenen dan door het dooden van menschen. Er zou een oorlog mogelijk zijn, die gestreden werd zonder gebruik te maken van kanonnen. Misschien is het in de toekomst bestaanbaar, dat het eene land een ander dwingt tot berusting in vermeend onrecht door b.v. zijn handelsproducten niet binnen de grenzen toe te laten.
Wanneer er tusschen twee partijen oneenigheid bestaat, kan een van beide het recht aan haar zijde hebben, maar zoodra gewelddadigheden bedreven worden kan er van onschuld geen sprake meer zijn. Want niet de oneenigheid zelve is uit den booze, doch wel het geweld, dat daarvan het gevolg is.
Van iemand, dien ik liefheb, kan ik veel verdragen zonder hem geweld aan te doen, van iemand, dien ik haat, verdraag ik slechts de geringste onaangenaamheid niet zonder tot gewelddadige bestraffing geneigd te zijn. De liefde nu kan in ons zóó groot en zóó rein zijn, dat we liever alles dulden dan een ander het minste leed aan te doen. Jezus staat voor ons als een verheven beeld van zuivere liefde.
Evenals de eene mensch den ander soms haat en met opzet doodt, zal een groep van menschen een andere groep kunnen haten en trachten te dooden, zal het eene volk tegen het andere oorlog kunnen voeren. Een onbeschaafde slaat zijn medemensch eer in 't aangezicht dan de beschaafde. Een onbeschaafd volk grijpt eer naar de wapens dan een beschaafd.
Maar geen volk zal de wapens opvatten, dat in zijn geheel is bezield met reine, christelijke liefde. Jezus liet zich onschuldig aan het kruis nagelen. Een volk van reine, liefdevolle menschen zal zich liever laten verdelgen, dan met geweld zijn recht doen zegevieren over het onrecht van den vijand.
En wie is nu de schuldige in den grooten wereldoorlog? Het is ons menschenhart, dat nog plaats heeft voor haat, het is ons menschenhoofd, dat nog wraakgedachten koestert, het is de menschenhand, die zich tegen den broeder opheft - het is Kaïn.
G.J.M.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd