De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

De vrede van 19.. en die van Amiens.

De oorlog van 1914 zou zelfs zonder de oprichting van een Nederlandsche Anti-Oorlog Raad met een vrede eindigen.

Er is geen beter en geen historischer plaats denkbaar voor het dan te houden vredeskongres dan Amiens.

Ook de meest verwoed-anti-Duitsch-gezinde heeft de hoop moeten opgeven dat het Duitsche militairisme, dat is Duitschland, door dezen oorlog vernietigd zou worden.

Feitelijk wist men dat vooruit. De organisatie van het Duitsche leger is bekend als uitstekend ingericht. Francis Charmes zeide reeds in 1902 de discussies in den Senaat over den ‘service militaire de deux ans’ besprekende, ‘Nous manquons d'hommes’. Ook in het Duitsche leger bestond voor de infanterie de tweejarige dienstplicht. Maar terwijl de Freycinet in Frankrijk verplicht was ‘de chercher des hommes dans tous les coins’, was het in Duitschland het tegenovergestelde? ‘au lieu de n'avoir pas assez d'hommes, on en a trop’. En in verband met het budget van oorlog beperkte men dus op die wijze het aantal soldaten in actieve dienst.

Dank zij hun aantal, hun vaderlandsliefde en hun moed zijn de Duitschers erin geslaagd gedurende een jaar niet slechts het hoofd te bieden aan de coalitie der geallieerden, maar zelfs den oorlog ongeveer voortdurend te voeren op vijandelijk grondgebied. Zij danken dat in geen enkel opzicht aan de hulp van hun, als militaire staat, zeer minderwaardige bondgenoot Oostenrijk.

Maar is dus volgens menschelijke berekening een volkomen nederlaag van Duitschland uitgesloten, zoo is toch de coalitie wel zoo sterk, dat er evenmin op een overwinning van Duitschland te rekenen valt.

Maar in elk geval blijft dus het niet ver-

[p. 105]

slagen Duitschland de eerste militaire mogendheid der wereld. Het blijft noodzakelijk zich voor of juister tegen Duitsche aanvallen te wapenen door het in stand houden van de coalitie van Engeland, Frankrijk, Italië en Rusland.

Maar evenzeer als Duitschland de machtigste staat van het vasteland zal blijven, zoo blijft Engeland in het onverzwakte bezit van de Sea Power, van de onbestreden overmacht ter zee.

En in dat opzicht heeft Duitschland's politiek een grove blunder gemaakt door dezen oorlog te beginnen.

Mahan had er reeds op gewezen, dat aan de macht van Engeland slechts ontbrak een volkomen aaneensluiting van het Rijk met de verschillende koloniën. Kruger was zoo goed in zijn dwaas ultimatum met de daardoor ontstane oorlog van Engeland met Transvaal en Oranje Vrijstaat te zorgen voor die aaneensluiting. Wij weten hoe toen reeds uit alle deelen der wereld Engelsche contingenten naar Afrika gezonden werden om de Boeren te bestrijden. Mahan noemde die imperiale uitingen van alle Engelsche deelen der wereld een onaangename verrassing voor alle andere volken. Hij zeide, dat toen tot werkelijkheid werd, waarnaar men reeds een twintigtal jaren verlangend uitzag ‘Une réalité bien faible encore et fragile á son début, mais avec quelles possibilités d'avenir!’

Welnu, datgene wat toen nog zwak was, is hecht sterk en weldoortimmerd geworden door den tegenwoordigen oorlog. En hoe minder humaan de Duitschers optreden, vooral ook ter zee met hunne duikbooten, des te meer gevoelen de Engelschen van de geheele wereld zich één. Mahan schreef ook in zijn ‘The interest of America in Sea Power, Present and Future’ over zijn ideaal, waarover hij ook reeds schreef, ‘The possibilities of an Anglo-American Reunion’.

Dat ideaal, een blijvend verbond, een entente tusschen Engeland en de Vereenigde Staten is door het Lusitania-incident zeer veel nader gebracht tot de werkelijkheid. Mahan zeide ook in zijn ‘The United States Looking Outward’, dat wederkeerig eigenbelang een dergelijke ‘entente cordiale’ in de hand moest werken en noodzakelijk doen blijken.

Engeland had steeds uitstekende diplomaten maar de beste diplomaten van Engeland waren in 1914 en 1915 niet te vinden in Londen maar in Berlijn. Engeland is der Duitsche diplomatie van den tegenwoordigen tijd zeer veel dank schuldig.

Mahan schreef in zijn ‘The Influence of Sea Power upon the French Revolution and Empire’, dat gedurende het geheele Napoleontische tijdperk alles ging om de vernietiging, hetzij van Engeland of van Frankrijk. ‘Chacune des deux nations, inattaquable sur son propre élément, se dressait comme une forteresse imprénable dont la reddition ne pouvait être amenée que par l'épuisement des ressources. Dans cette lutte d'endurance, Napoléon succomba’.

Dat doel, ‘uitputting’, ook het tegenwoordige doel der Engelschen, was in 1801 niet bereikt. Integendeel, waren de beide tegenstanders ieder op eigen gebied machtiger dan ooit. Napoleon onverslagen te land, Engeland na Trafalgar meester ter zee. Toch wenschte men van weerszijden vrede.

Napoleon had door de vrede van Lunéville, 9 Februari 1801 alles bereikt wat Frankrijk maar wenschen kon, maar ‘comme en 1797, après Campo-Formio la paix ne serait qu'un armistice continental tant que l'Angleterre ne l'aurait pas ratifié’.

Ondanks al de overwinningen der Franschen was Napoleon ontevreden over het feit, dat hij ter zee niets vermocht en op dezelfde wijze achtte Engeland zich beleedigd en vernederd, ondanks alle overwinningen op zee, doordat Napoleon te land niet verslagen was, en Engeland het Fransche militairisme (uitdrukking van nu) niet had kunnen vernietigen.

Maar ook Engeland had vrede noodig. Niet alleen had de oorlog zeer veel schade en armoede veroorzaakt, maar de ontluikende Engelsche industrie had een afzetgebied noodig. De Engelschen, die in hun hart steeds kooplieden waren, zagen in dat ‘La paix, habilement exploitée, sera la plus productive des spéculations’. Maar daarvoor moest het vredesverdrag gevolgd worden door een handelsverdrag en wel een voordeelig voor Engeland. En omdat men dat inzag vergat men plotseling alle haat tegen Frankrijk, de Fransche Revolutie en Napoleon.

De geheele situatie, oorlog zoowel als aanstaande vredesonderhandelingen, geleek dus als twee droppels water op den huidigen toestand. Engeland verbonden aan een machtige Europeesche coalitie streed tegen de machtigste militaire mogendheid van Europa. Resultaat, dat die machtigste militaire mogendheid ongerept uit den strijd kwam, waartegenover Engeland ter zee overal overwon en alle koloniën van zijn vijanden vermeesterde. Nu eindelijk na langen strijd

[p. 106]

vredesonderhandelingen, waarvan men van te voren zeggen kon, dat ze een Bestand, een Wapenstilstand en geen vrede betroffen. Beide tegenstanders toch even machtig als te voren gaven hunne plannen niet op.

Pitt zag dit volkomen juist in toen hij in het Parlement de vraag stelde of men werkelijk het recht had de vijandelijke marine weder op krachten te laten komen, voedsel en ammunitie te doen aanvoeren in de geblokkeerde havens. De vijandelijke marine kreeg nu tijd om zich te herstellen, en vroeg Pitt: waar is de veiligheid van ons land tegenover de machtigste militaire mogendheid van Europa, zoodra wij niet meer volkomen meester ter zee zijn?

Die waarschuwingen hadden toen geen resultaat tegenover het koopliedenverlangen der Engelschen naar een voordeelige vrede, zoodat Pitt aftrad en vervangen werd door Addington en Hawkesburry. De vredespreliminairen, waarbij Engeland Ceylon en de Kaap behield, werden 1 October te Londen geteekend.

Ondanks het feit, dat Engeland bij die vredespreliminairen erkende, dat al zijn bondgenooten geslagen waren en die dus nu vrijwel in den steek gelaten werden, was het enthousiasme te Londen op het bericht van die teekening zeer groot. Ieder was overtuigd, dat nu de Engelsche handel een ongekende vlucht zou nemen. De Kolonel Lauriston, aide de camp van Napoleon, werd met buitengewone eerbewijzen ontvangen.

Het volk spande de paarden van zijn rijtuig, om dit zelf te trekken, al roepende ‘leve Bonaparte’. Dat deed hetzelfde volk, dat slechts eenige maanden later blijde en trotsch was op het verbreken van den vrede van Amiens. Wel een bewijs dus van de onwaarheid van het spreekwoord: ‘Vox populi, vox Dei’.

De tevredenheid over den vrede duurde zelfs niet eens lang. De verschillende bladen bespraken al spoedig dat ieder tevreden was met den vrede, doch dat niemand er trotsch op kon zijn. Frankrijk toch behield al zijn veroveringen, waaronder België met Antwerpen, terwijl ook Holland een Fransche vazalstaat geworden was. Dezelfde toestand dus, waarvoor men nu vreest, voor het geval Duitschland werkelijk overwinnen mocht. Maar dat was niet het ergste, maar de materieele voordeelen bleven uit. Over een handelsverdrag was zelfs niet één woord gesproken. Dat maakte in de eerste plaats de zakenmenschen ontevreden. In allerlei bladen werd geschimpt op de aanstaande vrede, waarmede men eerst zoo blijde was, en het volk, gehoorzame automaat als altijd, volgde de pers en werd ook ontevreden en geloofde zich verraden.

Maar niet alleen het domme volk, ook mannen als Nelson, Windham en Cook verhieven hunne stemmen tegen een vrede, waarmede geen geld te verdienen was.

Fox erkende ruiterlijk, dat het doel van den oorlog niet bereikt was, maar dat Frankrijk op schitterende wijze een Europeesche coalitie uit elkaar geslagen had, maar juist daarom kon Engeland niets meer bereiken en was Fox toch met den vrede ingenomen.

Windham noemde in het Lager-Huis dit vredestractaat zelfs het doodvonnis van Engeland. Spencer noemde het een gevaarlijke en wankele vrede. Grenville vertelde dat Engeland een vesting was, waarvan nu de buitenwerken genomen waren. De Bisschop van Rochester verklaarde, dat de macht van Frankrijk even groot was als die van het oude Rome en dat Engeland in werkelijk levensgevaar verkeeren zou, zoodra Frankrijk over een vloot te beschikken had.

Eerst na de verklaring van Addington, dat op het oogenblik een nieuwe coalitie onmogelijk was, nam het Lagerhuis de voorloopige Conventie aan met 114 tegen 10 stemmen.

Toch voorspelde Grenville, dat binnen één jaar de oorlog opnieuw zou zijn uitgebroken, terwijl Windham zelf verklaarde, dat Engeland nu evenzeer onderworpen was aan Frankrijk als Spanje en Pruisen.

In Frankrijk was men niet enthousiast over den vrede met Engeland, die Lord Fitz-William genoemd had een ‘trêve précaire et trompeuse’, maar evenmin verontwaardigd of oorlogzuchtig.

Napoleon kondigde den vrede aan in een van zijn krachtige proclamaties: ‘Français! vous l'avez enfin toute entière, cette paix que vous avez méritée par de si généreux efforts! Industrie, marine, colonies, ce sont les articles fundamentaux de ce grand acte de la paix’. Doch dit waren veel meer dan de gebiedsuitbreiding van Frankrijk, de oorzaken waarom Engeland ontevreden was en reeds voor het sluiten van den definitieven vrede opnieuw naar oorlog verlangde.

Vijf maanden duurde het eer het definitieve vredesverdrag van Amiens geteekend werd. Sorel zeide van den vrede van Amiens ‘une paix semée sur de tels labours ne pouvait produire qu'une récolte de nouvelles guerres.’

[p. 107]

Napoleon beschouwde den vrede van Amiens als een zaak, die slechts Frankrijk en Engeland betrof. Daarom gaf hij Joseph Bonaparte de opdracht: ‘Vous regarderez comme positif que le gouvernement ne veut entendre parler ni du roi de Sardaigne, ni du Stathouder, ni de ce qui concerne les affaires intérieures de la Batavie, celles de l'Allemagne, de l'Helvétie et des républiques d'Italie. Tous ces objets sont absolument étrangers à nos discussions avec l'Angleterre.’

Men begrijpt hoe bespottelijk Schimmelpeninck zich te Amiens aanstelde met zijn pretenties over Vissingen, enz, betreffende de Bataafsche Republiek. Schimmelpenninck was te Amiens een figurant, die hoogstens op het Kongres een brief mocht binnen brengen, doch geen sprekende rol te vervullen had.

Zoo zal het trouwens ook nu gaan. Zoodra Engeland en Duitschland overeen gekomen zijn vrede te sluiten, dan hebben de kleinere staten zich slechts te onderwerpen en is het dwaasheid te beweren dat Nederland nog bij de vredesonderhandelingen in den oorlog betrokken kan worden. Geschieden die in het beruchte Vredespaleis in den Haag, dan worden de historische woorden: ‘Wij onderhandelen bij U, over U en zonder U,’ opnieuw bewaarheid.

Cobentzel trachtte den Engelschen Gezant Lord Cornwallis te overtuigen dat de eischen van Napoleon bovenmatig waren. Cornwallis antwoordde, dat hij dit wel inzag, maar dat Engeland op het oogenblik niets vermocht op het vasteland van Europa en zich dus wel onderwerpen moest. Maar op het punt der door Frankrijk gewenschte vrije scheepvaart ‘dans les mers de l'Inde, dans le Gange et ses différentes embouchures’ waren de moeilijkheden grooter. Engeland wenschte absoluut niet toe tegeven, zoodat Napoleon inzag dat het beter was niet te trachten te strak deze eischen vol te houden. Joseph kreeg nu order in dit opzicht te bereiken wat mogelijk was: ‘mais il n'en faut pas faire un motif d'empêcher ni de retarder la paix.’

Na zeer veel discussies en moeilijkheden werd eindelijk 26 Maart de vrede gesloten tusschen Frankrijk, Spanje en de Bataafsche Republiek met Engeland, waarbij: ‘L'Angleterre garde Ceylon et la Trinité, restitue les autres colonies de la France et de ses alliés.

Napoleon geloofde toen inderdaad dat de vrede van Amiens een definitieve vrede zou zijn, en niet zooals een Fransche schrijver geestig opmerkte ‘une édifice d'argile sur le sable mouvant.’

De vredespreliminairen waren met vreugde te Londen ontvangen, de definitieve teekening van het vredesverdrag gaf overal teleurstelling. Grenville noemde deze vrede onvoordeeliger dan de oorlog. Ieder was ervan overtuigd dat Napoleon de Fransche marine herstellen en versterken zou en daarna opnieuw den strijd om de heerechappij ter zee zou aanbinden.

Seeley noemde in zijn boek ‘Napoleon I’, Frankrijk gevaarlijk machtig. Het is daarom zeer goed te begrijpen, dat zelfs de Ministers van het Vredesministerie er niet toe over dorsten te gaan, Malta te onruimen, niettegenstaande in het Verdrag bepaald was: ‘Malte sera rendu à l'Ordre, neutre et indépendante, sous la garantie des grandes puissances, avec une garnison napolitaine pour un an ou plus’. Ook dit verdrag werd, en nu wel door de Engelschen, als ‘een vodje papier’ beschouwd. Sorel zegt: ‘La lutte pour ce petit rocher va devenir le symbole de la rivalité séculaire, exaltée par la Révolution, enflammée par la concurrence du travail national. Malte est le bicoque dont la prise dans les grandes batailles décide de la victoire’.

Dat eilandje zou de aanleiding worden van een nieuwe oorlog, die dertien jaar duurde en met de overwinning van Engeland eindigde. Maar het ging niet om Malta, het ging om de vraag wie in Europa de machtigste zou zijn, Frankrijk of Engeland, of zooals Grenville die stelde, of men bukken wilde voor den man die Frankrijk beheerschte, of tegen dien man en Frankrijk een ‘guerre à outrance’ voeren zou. Zooals men in het boek van Browning ‘England and Napoleon in 1803’ leest, was het eerste wat de Engelsche Ministers na den vrede voorstelden, het aantal mannen der Marine te verhoogen van 30000 op 50000.

En terwijl Engeland oorlog wenschte, schoof men de schuld van den aanstaanden oorlog op Napoleon. Evenals nu begon toen ook niemand den oorlog. Sheridan beweerde, dat van s'ochtends tot s'avonds Napoleon aan niets anders dacht als aan de vernietiging van Engeland. Dit was absoluut onwaar, hij wenschte wel vrede, doch vreesde den oorlog met Engeland niet. De Engelsche Gezant Whitworth ontving van Hawkesbury de instructìe niet met de Fransche Regeering over Malta te spreken en in geen geval zich uit te laten over de Engelsche plannen. Enkele

[p. 108]

dagen later verklaarde de Koning, dat hij zich, wat Malta betrof, zou regelen naar den algemeenen toestand in Europa. Windham, Pitt, kortom ieder sprak over den nieuwen oorlog. Whitworth versterkte die stemming nog door te schrijven dat Frankrijk nog steeds plannen had betreffende Egypte. Hij schreef ook, dat ieder jaar van vrede het consulaire gezag verzwakte en ook ‘de fait, nous entretenons, en maintenant la paix, un état de guerre contre ce gouvernement’.

Natuurlijk ontging zoo iets Napoleon niet. Hij schreef aan Talleyrand: ‘Nous ne paraissons pas être en paix’, en achtte het gedrag van Engeland ‘une injure perpétuelle au peuple français’. Toch moest Whitworth erkennen: ‘Je rencontre chez Bonaparte un grand désir de négocier et d'éviter la rupture si c'est possible’. Maar dat Napoleon een breuk met Engeland niet vreesde, bewees hij door tot Whitworth te zeggen: ‘Depuis la paix d'Amiens, j'ai senti, en toute occasion l'inimitié. Pour avoir la guerre, il suffit de déclarer qu'on la veut’.

Dat Engeland inderdaad oorlog wenschte verklaarde Canning ronduit. Hij meende dat van al de voordeelen van den vrede van Amiens in werkelijkheid slechts één bestond: ‘celui de montrer qu'une paix de cette sorte, basée sur un tel système, ne peut convenir au pays’. Fox wees er terecht op, dat men op die wijze iedere vooruitgang van Frankrijk ‘au dehors et même à l'intérieur, commerce, manufacture’, beschouwde als een beleediging voor Engeland, als een casus belli.

En zoo was het inderdaad. Alle depêches van Hawkesbury kon men beschouwen als een ultimatum. Engeland had beloofd Malta af te staan en onderhandelde nu na den vrede over den eisch Malta te behouden.

Daarop volgde de bekende scene tusschen Napoleon en Whitworth gespeeld, waarbij Napoleon ronduit en op een krachtige toon Engeland eens de waarheid zeide. De toestand werd daardoor nog meer gespannen, maar er viel niets meer te bederven. Napoleon deelde daarop het Fransche volk mede, dat een partij in Engeland ‘a juré à la France une haine implaçable’, zoodat hij wel nog op vrede hoopte, maar die toch zeer onwaarschijnlijk achtte en daarom een leger van minstens 500000 man noodzakelijk vond om onmiddellijk ter verdediging van Frankrijk op te treden. Ook zeide Napoleon nog: ‘Les Anglais veulent la guerre, mais s'ils sont les premiers à tirer l'épée, je serai le dernier à la remettre. Ils ne respectent pas les traités. Il faut dorénavant couvrir les traitès du crêpe noir’.

Natuurlijk verwierp Napoleon het Engelsche ultimatum. Hij wist toch te goed, dat het Engeland om oorlog te doen was. Daarom ook is het in onze geschiedboekjes steeds weer herhaalde verhaal, dat het brutale optreden van Napoleon tegen Whitworth de oorlog veroorzaakte, onjuist.

Whitworth vertrok en de oorlog was opnieuw uitgebroken, tengevolge van het niet nakomen der traktaten, ‘de vodjes-papier-kwestie’. Ongelukkig kwam niet uit wat Napoleon nog tot Whitworth zeide: ‘Malheur à ceux qui ne respectent pas, qui violent les traités’.

Den 16 Mei verklaarde de Engelsche Koning, dat Engeland zich als in oorlog met Frankrijk beschouwde. Het einde van dien oorlog waren de eerste en tweede vrede van Parijs in 1814 en 1815 met de verbanning van Napoleon naar Elba en naar St. Helena en de vernedering van Frankrijk.

Frederik de Groote zeide terecht: ‘wie werd ooit groot, door traktaten te respecteeren?

In de Engelsche Kamer was men zeer tevreden over het verbreken van den vrede van Amiens. Lord Melville verklaarde zich zeer voldaan, dat artikel 10 van dat vredesverdrag, de afstand van Malta, nooit ten uitvoer gemaakt was.... Lord Grenville en Lord Ellenborough verklaarden, dat de oorlog noodzakelijk was en natuurlijk was Pitt opnieuw de groote man in Engeland.

Ook in dit opzicht dus geheel en al de toestand van 1914. De oorlog was noodzakelijk. Duroc was voor de oorlogsverklaring in Berlijn en wees daarop hoe Engeland een despotisme ter zee uitoefende. Haugwitz antwoordde de ook voor 1914 profetische woorden: ‘Que les Anglais exercent le despotisme sur les mers, c'est un très grand inconvénient, je l'avoue, mais le despotisme continental est infiniment plus dangereux.’

Tegen dat despotisme te land, het militairisme, trad Engeland opnieuw op, ondanks dat Frankrijk vrede wenschte, maar Engeland vreesde de ontwikkeling der Fransche vloot en met Windham geloofde men het zekerder den slag te voorkomen dan die af te weren.

Om het militairisme, het kontinentale overwicht van Frankrijk te verslaan streden de Engelschen van 1802 tot 1815 en ook nu hebben zij, eenmaal begonnen, er jaren en jaren van krijg voor over om het einddoel

[p. 109]

te bereiken. De Engelschen zullen strijden to the bitter end. Frankrijk werd overwonnen door uitputting. Het menschenmateriaal raakte op, door het sneuvelen van velen, het in gevangenschap geraken van nog grooter aantal soldaten. Maar buitendien hielp de verdeeldheid van het Fransche volk niet weinig mede. Het Duitsche volk is meer eensgezind dan een gewone familiekring, verdeeldheid als in 1814 in Frankrijk komt daar nooit. Zoo de oorlog moet eindigen door uitputting van het Duitsche volk dan zijn daar, zoo het al gelukt, jaren voor noodig. De Duitsche hulpbronnen zijn ontzaggelijk groot, de vindingrijkheid der Duitschers nog grooter. Strijdt men dus door, dan is het niet de vraag of er nog één wintercampagne komt, maar hoeveel dergelijke campagnes men nog beleven zal.

Juist, wegens dat schrikwekkende toekomstbeeld, is het niet onmogelijk dat er toch een vrede gesloten wordt zonder Engeland of Duitschland het beoogde doel bereikt heeft. Doch dan is die vrede in werkelijkheid een tweede vrede van Amiens, ‘une trêve précaire et trompeuse’.

De Geschiedenis heeft geleerd, zooals Canning terecht opmerkte, dat een dergelijke vrede niets goeds heeft en ‘ne peut convenir au pays’. Omdat men echter altijd en altijd de lessen der Geschiedenis negeert, zou het niet onmogelijk zijn, dat zulk een schijnvrede toch tot stand kwam.

Laat Nederland dan zorgen bij het verbreken van den tweeden vrede van Amiens gereed te zijn. Het wonder toch, dat wij buiten den oorlog bleven, zal zich geen tweede keer herhalen. Duitschland zal dan in den waren strijd op leven en dood, die dan volgt, zich moeten toeleggen op een maritiemen oorlog met Engeland. Het Boulogne-landingsplan van Napoleon zal opnieuw een bedreiging worden voor Engeland, maar daarvoor heeft Duitschland onze havens en kusten noodig. De Oost-Zee vlootbasis is veel en veel te ver verwijderd van Engeland om een landingsplan met succes te kunnen volvoeren. Het waarschijnlijkste is en blijft echter, dat Engeland zijn vijand geen tijd tot herstel van leger en vloot geeft, maar door blijft vechten tot den definitieven vrede. En die zal nog zeer, zeer lang op zich laten wachten.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.