De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Het ‘moreel’ van den soldaat.

Om een leger ter overwinning te leiden is niet voldoende, dat het opperbevel in goede handen is. Napoleon zeide wel eens, dat de overwinning altijd was aan die partij, die over het grootste leger te beschikken had. Maar Napoleon heeft zelf bewezen, dat dit niet absoluut juist is. Herhaaldelijk gelukte het hem te overwinnen, ondanks hij numeriek sterk in de minderheid was. Voor een groot gedeelte dankte hij die uitkomsten aan zijn genie. Houssaye noemt zijn overwinningen in 1814 gedurende den toenmaligen inval in Frankrijk, ‘une revanche du genie sur le nombre’. De vijanden van Frankrijk vreesden niet het dappere Fransche leger, niet zijn Maarschalken, maar slechts Napoleon. Daarom schreef Belliard terecht. ‘Pourquoi l'Empereur ne peut-il pas être partout’!

Maar ook een uitstekend opperbevelhebber als Napoleon zou niets kunnen uitrichten met een leger waarvan het moreel slecht is. Generaal de Négrier, schreef hierover: ‘Que la valeur d'une troupe dépends essentiellement de son moral, sur ce principe tout le monde est d'accord.’

Napoleon was ook in dat opzicht de beste opperbevelhebber, dien men zich denken kan, omdat hij zoo uitstekend in staat was om het moreel van zijn leger te verhoogen. Nooit zijn daartoe betere proclamaties geschreven dan de zijnen.

Wij herinneren bijv. aan zijn beroemde proclamatie aan het leger van Italië in 1796, toen hij het opperbevel daarover op zich nam. ‘Soldats, vous êtes mal nourris et presque nus. Le gouvernement vous doit beaucoup, mais ne peut rien pour vous. Je vais vous conduire dans les plus fertiles plaines du

[p. 788]

monde; vous y trouverez honneur, gloire et richesses. Soldats d'Italie, manqueriez-vous de courage?’

Van de Franschen wordt speciaal gezegd, dat zij slechts moedig zijn zoo lang het voorspoedig gaat. Er is zelfs een oud spreekwoord: ‘Français plus que hommes au venir, moins que femmes à la retraite.’

Napoleon was echter ook de man om in dergelijke oogenblikken den moed bij de soldaten er weder in te brengen. Gedurende zijn Italiaansche veldtocht hadden twee regimenten zich tijdelijk niet dapper gedragen, waren verjaagd en gevlucht. Napoleon sprak die in revue voor hem verzamelde soldaten aldus toe: ‘Soldats, je ne suis pas content de vous. Vous n'avez montré ni constance, ni bravoure; aucune position n'a pu vous rallier; vous vous êtes abandonnés à une terreur panique; vous vous êtes laissé chasser de positions où une poignée de braves devait arrêter une armée. Soldats de la 39e et la 85e, vous n'êtes pas des soldats francais. Général chef d'état-major, faites inscrire sur leurs drapeaux: Ils ne sont plus de l'armée d'Italie.’

Met die woorden maakte hij van die regimenten helden. ‘Qu'on nous mette à l'avantgarde, on verra si la 39e et la 85e sont de l'armée d'Italie.’ Slechts enkele dagen later toonden deze dapperen welken invloed de woorden van Napoleon op hen uitgeoefend hadden.

Slechts na Waterloo gelukte dit niet: ‘On n'écoutait plus les chefs, la panique commandait l'armée.’ Voorbij Genappe werd de vervolging van het geslagen Fransche leger slechts voortgezet door Gneisenau met de dragonders en ulanen van generaal von Röder, een bataillon van het eerste Pommersche en een bataillon van het vijftiende regiment. Houssaye slaakt daarom de verzuchting. ‘Chose vraiment incroyable, c'était devant quatre mille Prussiens que fuyaient trente à quarante mille Francais! Dat waren de Franschen ‘moins que femmes à la retraite’. Hierbij kwam nog, dat het moreel van het laatste leger van Napoleon zeer slecht was. De soldaten waren dapper als altijd, maar hadden geen vertrouwen, omdat zij overal verraad vreesden en wisten dat geheel Europa tegen Frankrijk optrok. Daar is niet ten onrechte gezegd, dat de overwinning te Waterloo niet alleen behaald is door de Pruisen en de Engelschen, maar ook door de niet aanwezige Russen en Oostenrijkers. Het feit dat die op weg waren naar Frankrijk, moest op beide legers een tegenovergestelden moreelen invloed uitoefenen.

In vredestijd kan men soldaten oefenen, maar men kan ze op geen enkele wijze, dat geven wat men het moreel van het leger noemt. Het eenige wat men doen kan en dat is reeds veel, is te vermijden, alle zaken die oorzaak kunnen zijn dat dat moreel verminderd of zelfs geheel afwezig is.

De soldaat moet vertrouwen kunnen hebben in zijn chefs, maar ook in zijn kameraden. Daarom is het noodig dat men elkander kent en dus de regimenten samengesteld worden uit jongens van hetzelfde deel van het vaderland. Onjuist is de meening, dat indien de regeering een paar duizend man oproept, ze oefent en ze kleedt, dat er dan inderdaad een nieuw regiment gevormd is. Herhaalde malen is dit gebleken. Bekend is, dat in den slag van Liao-Yang de divisie Orlof bestond uit drie regimenten, waarvan twee samengesteld waren uit reservisten en een actief dienend was. Gedurende den slag kwamen de reservisten-regimenten onder invloed van een paniek en schoten toen op hun kameraden van het andere regiment met het gevolg, dat de geheele divisie geslagen werd, en daardoor ook de slag verloren werd. Hieruit blijkt, dat men niet geheele regimenten uit reservisten of landstorm moet vormen. Als men die gedeeltelijk onderbracht in actief dienende regimenten dan zou de waarde van de reservisten enorm verhoogd worden. Dat dit in verschillende legers niet geschiedt, wordt veroorzaakt door de daaraan verbonden administratieve moeilijkheden. Maar die moeten dan maar op zij gesteld worden. De staat eischt van de burgers, dat zij zich beschikbaar stellen om den Staat te verdedigen. Goed, maar dan moet die Staat ook alles doen wat mogelijk is om de actieve waarde van het leger te verhoogen. Dat is een eisch, niet slechts van vaderlandsliefde, maar ook van welbegrepen eigenbelang. Hoe beter de troepen zijn, hoe geringer de eventueele verliescijfers.

Over het algemeen zal in de niet militaire staten, dat is dus in de tegenwoordige neutrale staten, Nederland, Zweden, Noorwegen en Denemarken, zoowel als in Frankrijk en Engeland het moreel der troepen in den aanvang van een oorlog niet bijzonder hoog zijn, omdat de bevolking anti-militair is en geen oorlog wenscht. Het klinkt mal ìn 1915 het woord anti-militair uit te spreken. Het

[p. 789]

lijkt een verouderd begrip uit de middeleeuwen, maar toch een begrip, dat terugkeeren zal. Maar ook bij anti-militaire staten kan het moreel van het leger opgewekt worden, vooral ook door daden van den vijand. Men kent het oude gezegde: ‘Cet animal est bien méchant, Quand on l'attaque il se défend.’ Zoo gaat het dikwijls. Bij den inval in 1814 werd de inval der vijandelijke legers zonder ‘un frémissement de révolte’ ontvangen. ‘Pour réveiller les colères et les haines, il fallut le fait brutal et matériel de l'occupation étrangère avec son cortège de maux; les réquisitions, le pillage, le viol, le meurtre.’

Terwijl het moreel van de Napoleontische soldaten goed was en goed bleef, omdat zij streden voor en onder hun Keizer, waren nu ook de jonge recruten helden, dank zij het optreden der vijanden in Frankrijk.

Die jonge recruten ‘soudainement arrachés au foyer et jetés, quinze jours après l'incorporation, dans la fournaise des batailles’ werden Maries-Louises genoemd.

Die soldaten, die nauwelijks konden paardrijden en voor een groot deel niet konden schieten, gedroegen zich als de besten der Napoleontische soldaten van Marengo en Austerlitz. Slecht gekleed en slecht gevoed, doorstonden zij niet slechts de hevige koude, maar weken ook geen stap bij de geweldigste aanvallen der Russische infanterie en cavallerie. Die soldaten streden tegen een kolossale overmacht bij Fère-Champenoise onder Delort, Amey en Pacthod. In de Archives de la Guerre vindt men de Relation du général Delort, waarin men leest: ‘Il n'est personne, qui n'ait fait au delà de ce que prescrit l'honneur, mais je ne saurais trouver d'expression pour rendre témoignage aux gardes nationales. L'épithète de braves et d'héroique est sans force et sans énergie pour donner l'idée, précise de leur conduite. C'est la valeur la plus impassible en même temps qu'elle est la plus énergiquement active, selon qu'il faut recevoir la mort sans chercher à l'éviter ou conserver la vie pour prouver qu'on sait la défendre.’ En zoo was het moreel van het geheele Fransche leger in 1814. Slechts de Maarschalken, waaronder Marmont in de eerste plaats genoemd moet worden, verrieden de zaak van het vaderland. Toen Napoleon te Fontainebleau even voor het verraad van Marmont zijn Oude Garde toesprak en o.a. zeide: ‘Officiers, sous-officiers et soldats de ma vieille garde, l'ennemi est entré dans Paris. Dans peu de jours j'irai l'attaquer à Paris. Je compte sur vous’, was het alge meene antwoord: ‘Vive l'Empereur! A Paris! A Paris!’

Ook in 1870 was het moreel van het Fransche leger uitstekend, maar het opperbevel deugde niet Zooals Generaal Zurlinden zegt: ‘pour le maréchal Bazaine, l'art de la guerre paraît se résumer à occuper des positions, et à lutter pour les conserver.’ Daardoor was met het Fransche leger, met de ‘troupes régulières, si vaillant cependant’ niets te doen.

Dat het Fransche leger toen ondanks de zoo slechte leiding de uitstekend aangevoerde Duitsche legers, die buitendien numeriek sterker waren, zoo hardnekkig en dapper weerstand bood, is wel een bewijs van het hooge moreel van de Fransche legers van 1870.

De Russische legers hebben nooit te klagen gegeven wat betreft het moreele gehalte van de soldaten. Bekend is het gezegde van Napoleon, dat men de Russische soldaten niet slechts moet doodschieten, maar daarna zelfs nog omver werpen.

Bij het dappere optreden van het leger van Massena tegen de Russen onder Korsakoff bij Zurich in 1799 trok de divisie Gazan over de Limmat. Het eerste wat gedaan moest worden was, de drie Russische bataillons die Closter Fahr bezet hielden, aantasten. Thiers zegt van dien aanval: ‘Ceux-ci s'étaient logés dans un bois et s'y défendirent bravement. Gazan les enveloppa, et fut obligé de tuer presque jusqu'au dernier homme pour les déloger.’

Diezelfde hardnekkigheid kenmerkt den Russischen soldaat altijd, zoodat men zeggen kan, dat het moreel van de Russische legers steeds hetzelfde is. Napoleon versloeg de Russische legers waar hij ze ook ontmoette. Te Austerlitz, Eylau, Friedland, Smolensk, Borodino, Malo Jarosletz kortom overal werden de Russchen geslagen, maar dank zij hunne hardnekkigheid nergens beslissend. Zoo was het in 1856 bij Balaclava en bij Inkermann en evenzoo in den Russisch-Japanschen oorlog.

Recouly deelt ons mede hoe ongunstig de toestand voor de Russen in Mandsjoerije was. De Chineezen waren de spionnen der Japanners, die steeds zeer goed op de hoogte waren van alles wat de Russische legers betrof. De Russen daarentegen wisten niets van hunne vijanden, niet hun getalsterkte en evenmin hunne posities. Toch verlaagde die depri-

[p. 790]

meerende toestand het moreel der Russische legers niet. ‘Mais eux, trop sages ou trop fatalistes ils se résignaient à la chose fatale. Ils se battaient tout de même, sentant bien qu'ils ne pouvaient pas vaincre, entètés pourtant à se défendre et gagnant par leur ténacitè farouche de n'être jamais complètement vaincus.’

Dat zelfde zien wij in dezen oorlog ook gebeuren. De Oost Pruisische overwinningsberichten der Duitschers en de Karpathenoverwinningen der Oostenrijkers blijken na eenige dagen op niets te zijn uitgeloopen. ‘Complètement vaincus’ zijn de Russen ook tot nu toe in dezen oorlog niet. En dit alweer dank zij hunne hardnekkigheid.

Dat het moreel der Japansche troepen niet voor dat van de Russische legers behoeft onder te doen weten wij. In 1904 schreef Kolonel Kinkodo een artikel over den Russischen-Japanschen oorlog en wees op het enorme numerieke verschil, dat er in alle oorlogsopzichten tusschen Japan en Rusland bestond, alles ten nadeele van Japan. Maar, zegt Kinkodo, daartegenover bezit Japan iets anders. Verschillende eigenschappen van den Japanner stellen hem moreel boven zijn tegenstanders. Patriotisme is als het ware de Japansche godsdienst. Daarbij komt het intense familieleven. De eerbied die ieder heeft voor diegenen die voor het vaderland sterven, een eerbied, die haar hoogtepunt bereikt in het groote Yasukuni Jinjafeest ter eere van de schimmen der voor het vaderland gesneuvelde soldaten. Daardoor is geen enkel Japanner bang voor den dood, integendeel wordt die onder dergelijke omstandigheden, strijdende voor het vaderland, een buitengewoon geluk gevonden.

Kinkodo vertelt ook, hoe Japanners, die een gevaarlijke reis gaan doen, afscheid nemen van hunne familie. Dat afscheid is een soort Avondmaal. Een groote beker met water wordt aan al de aanwezigen aangeboden, die om de beurt daarvan iets drinken. Dat afscheid nemen ook soldaten of matrozen die voor een gevaarlijke oorlogsmanoeuvre uitgekozen worden of zich aangeboden hebben.

Zoo vertelt Kinkodo hoe die aandoenlijke plechtigheid plaats vond aan boord van den kruiser Asama door den Kapitein Yashiro ten opzichte van die Japanners, die zich aangeboden hadden om de haven van Port Arthur te blokkeeren door schepen te doen zinken.

Die kapitein zeide toen o.a.: ‘Gij allen die nu de haven van Port Arthur op die wijze gaat blokkeeren, hebt niet één kans op de honderd om levend terug te komen, zoodat ik nu als het ware het zelfde gevoel alsof gij allen mijne kinderen waart. Maar indien ik honderd kinderen had zou ik ze gaarne allen uitzenden om deze roemrijke onderneming voor het vaderland te doen.

En wat ook met U gebeuren moge doet uw plicht. Verliest gij uw rechterhand, bedien U dan van uw linker. Toch moet gij uw leven niet noodeloos opofferen, maar onder alle omstandigheden uw plicht doen.’ En dat deden zij allen.

Dat de Duitschers dat ook onder alle omstandigheden doen is bekend. Duitschers vragen niet of de oorlog rechtvaardig is of niet. Het vaderland is in gevaar dus moet door ieder gevochten worden. In dat opzicht staan Japanners en Duitschers volkomen gelijk. De verdediging en aanval van Kiau-Tschou is een prachtepisode uit dezen oorlog geweest. Beide partijen tot aan het einde onverschrokken alles opofferend voor het vaderland.

Doch al zijn alweer de motieven anders, dan behoeft ook de Engelschman wat ‘ténacité’ aangaat niet onder te doen vóor den Rus en wat plichtsbetrachting aangaat evenmin voor Duitscher of Japanner. Bij den Engelschman is het ook vaderlandsliefde, meer eigenlijk nog wel vaderlandstrotsch. En daarbij beschouwt de Engelschman den oorlog evenals het geheele leven uit een sportief oogpunt, en geen Engelschman zou achter willen blijven als het voor het vaderland gaat en hij toonen kan een sportief dapper man te zijn.

Resumeerende kunnen wij zeggen, dat al mogen de gronden verschillend zijn, toch de legers der oorlogvoerenden niet behoeven te klagen over het moreel hunner troepen. Een erkend feit is, dat niets daarop zoo slecht inwerkt als overmatige vermoeienis. Daarom moeten de officieren er vooral zorg voor dragen, dat ze hunne troepen niet uitputten door onnoodige marschen en contramarschen.

Wij weten hoe in 1814 Blücher gered werd door de capitulatie van Soissons. Zonder die capitulatie zou zijn leger door Napoleon vernietigd zijn geworden. Dat leger was numeriek niet zwakker dan dat van Napoleon, maar door overmatige vermoeienis was het niets meer waard. Alle berichten spraken van ‘l'extrème fatigue’ van de troepen van Blücher. Bulow zeide zelfs honend tegen Blücher: ‘Den Leuten wird einige Ruhe wohl tun’.

[p. 791]

Door die vermoeienis was het geheele leger van Blücher in een ongeloovelijken staat van wanorde geraakt. Houssaye zeide: ‘L'armée de Blücher était dans le pire état de fatigue et de misère’.

Willen wij nu ook een konklusie trekken wat betreft ons leger, dan moet volkomen worden toegegeven, dat het beter ware dat wij geen leger hadden. De tegenwoordige ontwikkeling der menschelijke beschaving maakt dit evenwel nog een onmogelijk ideaal. Er moet dus een leger zijn. Maar dan moet ook de meest overtuigde anti-militairist toegeven, dat het dan ook zoo goed mogelijk moet zijn.

Zoo goed mogelijk, beteekent in de eerste plaats, zoo sterk mogelijk, dus algemeene dienstplicht. Daarbij moet de regeering zorgen dat het moreel van dit maximaal-sterke leger ook goed kan zijn. Dat niet de soldaat weet, dat materiaal en forten in een slechten toestand verkeeren, maar dat integendeel alles zoo goed mogelijk in orde is. Dat vereischt veel geld, maar men vergete niet dat een krachtig leger een waarborg is voor onze neutraliteit en voor onze onafhankelijkheid.

Op zich zelf is het niet zoo erg Duitscher of Franschman te zijn, tenminste de ruim honderd millioen menschen, die dit toevallig zijn, gevoelen zich daarbij zeer gelukkig en tevreden, maar Nederlander zijn heeft iets voor, namelijk dat wij ten minste nooit een agressieve oorlog zullen beginnen. Onafhankelijk, behoeven wij niet mede te vechten om Balkanaangelegenheden, waartoe wij verplicht zouden zijn, indien wij de ‘zegeningen’ van een Duitsch bestuur mochten ondervinden.

En is eenmaal ons leger maximaal sterk en uitgerust, dan moet ook de verhouding van officieren en minderen ondanks een goede discipline zijn, als die van vrienden. Een feit is dat verscheidene jongelui, die n.b. als vrijwilliger dienst namen, zeiden: ‘Niets is geschikter om iemand anti-militairist te maken dan een jaar dienen.’ Dat komt door de vele kinderachtigheden die in dienst nog bestaan en den omgang van meerderen en minderen niet maken als van aanstaande kameraden, die naast en voor elkander strijden en sterven, in het belang van het bedreigde vaderland.

De leuze der Sociaal-Democraten: ‘Geen man en geen cent’, is prachtig, maar een toekomstleus, en wel voor de toekomst, die geen van de tegenwoordige stervelingen nog beleven zal. Daarom hebben de Sociaal-Democraten dan ook wijselijk die leus overal over boord geworpen. Een betere leus is, een onafhankelijk Nederland, onafhankelijk door zijn krachtig leger en vloot. En dat wordt thans wel algemeen ingezien.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.