De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Gedachtenwisselingen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).

I. Aan Mej. Meta Nielsen.

Geachte Mejuffrouw,

Vergun mij, naar aanleiding van het opschrift van Uw derden brief, een kleine aanmerking.

Zou 't niet beter geweest zijn, indien U aldus waart begonnen:

‘Aan sommige lezers en lezeressen van de Holl: Lelie’ -?

Ons b.v. laten Uw salonpraatjes geheel koud. 't Kan ons absoluut niet schelen, hoeveel U per jaar minder heeft te verteren, of wat een galante Ier in Uw album zet. Dat U drie maanden naar een klein, mooi dorpje gaat om geheel uit te rusten, interesseert ons ook al niet en dat dan Davos de eer van Uw bezoek krijgt, brengt ons ook niet in vervoering, op gevaar af zelfs, dat de U bewonderende jonge-dames, met op den achtergrond een neef advocaat en een neef arts, ons onmenschen zullen vinden.

Weet U wat U doet? Noodig die bewuste jonge-dames eens bij U op een kopje thee (ze wonen immers ook in Amsterdam) en vertel ze zoo onder ons eens alles wat U te zeggen heeft. Voor zoo'n gezellig babbeltje lijkt U me wel een geschikt persoontje, maar laat in de Lelie wildvreemde menschen buiten Uw persoonlijke aangelegenheden. En wat verder Uw reisindrukken betreft: dat er in Edinburgh 't een en ander te zien is, leeren we al op school en hoe er in Engeland gekookt wordt weet toch ook wel zoowat iedereen.

Als U eens een dagboek aanlegde?

Met onderscheiding

Mevrouw v.d. Hulst.

Naschrift Redactrice.

Deze aanval lijkt mij eenigszins onbillijk, waar mej. Nielsen een ‘reis-brief’ publiceert. Over hare principes in vroegere gedachtenwisselingen kan men verschillend oordeelen, maar mij dunkt, dat de geachte inzendster zich waarschijnlijk bij dezen aanval liet influenceeren door haar afkeurend oordeel dáárover, want wat is deze reisbrief anders dan een causerie van algemeenen aard.

Redactrice.

II. De Europeesche vrouw in Indië
door Mevr. v. Helsdingen-Schoevers.

't Heeft nooit in de bedoeling van de schrijfster gelegen een propagandistische lofrede op Indië te houden en, daarin is ze volkomen geslaagd. Wie Indië op zijn zwartst wil zien, neme dit boekske ter hand. Menig Hollandsch meisje, vol heerlijke illusies over haar toekomstland, zal, na het lezen van het stuk, het met een wanhopig gevoel ter zijde schuiven en zuchten: ‘Is er dan niets moois in Indië!’ En met haar heb ook ik dien zucht geslaakt, na vergeefs één waardeerend woord omtrent het land van de altijddurende zon gezocht te hebben. Zeker, een Dorado is mijn Indië niet, en elke vrouw, die over ietwat energie beschikt, zal Luilekkerland nu juist niet als ‘je ideaal’ beschouwen. En al moge men niet tot ‘de mooipraters sorteeren, die dat beminde Indië zoo gaarne van dienst willen zijn,’ men zal de zwartgalligheid, waarmee het epistel geschreven is, gauw genoeg opmerken.

Mevr. v. Helsd. leidt hare brochure in met een praatje over huwelijken in Indië, die in de lagere maatschappelijke klassen voor het overgroote deel niet wettig gesloten zijn; een van de meest schokkende verschillen met de Europeesche maatschappij, waarover men echter met den Indischliberalen zedelijkheidsgeest heen stapt met een: ‘daar wen je wel aan.’ Als eventueele oorzaak dier groote rekbaarheid van Indische zedelijkheidsbegrippen, noemt schrijfster de alles-uitzettende warmte.

Is dan misschien de kou oorzaak van het in het leven roepen van zedelijkheidswet en wet op het vaderschap in Holland?

Zelfs Europeesche jongelieden zien er niets ongeoorloofds meer in een Inlandsche vrouw als onwettige levensgezellin te nemen om op goedkoope en gemakkelijke wijze verzorgd te worden, totdat ze onder de Europeesche meisjes een echtgenoote zullen hebben gevonden, waarna de noodhulp haar congé krijgt. Nog verder gaat dat ‘gewend-raken’, want eens vertelde een jong meisje met trots aan Mevr. v. H., hoe knap die schoone Inlandsche er wel uitzag, die nu toch voor haar was weggestuurd. Schrik niet, Hollandsche zuster, van zoo intens weinig kuisch gevoel en meen niet, dat een reinlevenbeweging toch een onmisbaar iets voor de Indische maatschappij blijkt te zijn, maar vraag tot welke categorie dat jong-meisje behoort en of de uiting van een enkeling het gevoel der overige dochters van Indië weergeeft!

Een felle critiek over ‘de gemengde, wilde huwelijken, die dan ook alleen in Indië getolereerd worden’, is niet gespaard. Is Mevrouw-zelf wel eens als jong meisje met heerlijk-reine idealen in zoo'n omgeving van wild-leven geweest en heeft ze toen de teleurstelling van haar mooi denken en voelen zien vallen, zich schrap-zettend tegen dat al, dat niet was zooals het behoorde? Heeft ze zich toen niet passief neergelegd bij het gewend-raken, maar haar vrijer denken laten gaan?

[p. 711]

Kon ze wellicht onder degenen, die zoo wild leefden, een kennis tellen, die au fond toch een goede jongen was en voor wien nog zoo ontzaggelijk veel gedaan zou kunnen worden? Voelde ze mee het vreemd-zijn in een land, waarheen men vaak niet uit liefde was getogen, maar gedreven door den strijd om het bestaan, het missen van een gezelligen kring, omdat de man beschikt over weinig idee zich een knus tehuis te scheppen, Kon ze zich indenken den strijd, dien hij gestreden moest hebben tegen die leegte, die hij vergeefs trachtte te vullen met lectuur en muziek, toch ten slotte voelend het holle van een liefdeloos tehuis! En begreep ze, hoe hij zich van lieverlede begon te hechten aan haar, die zoo goed zijn huishouden bestuurde, die hem zoo'n groote toewijding toedroeg? Hoe groot vaak zijn behoefte aan aanspraak moest zijn, en hoe zij het eenige wezen was, tot wie hij zich kon wenden?

En heeft Mevrouw als jong-meisje wel eens een avondwandelingetje gemaakt in het Hoffelijke Den Haag? Toen zag ze toch zeker met nog grooter teleurstelling dan zooeven de opvallende onzedelijkheid, die daar ongegeneerd rondslentert trots de menschenmenigte. Die onzedelijkheid, sterk geprononceerd in den avond, spreekt die niet van even groot wild leven? Hier geldt het niet het toeven in een vreemd land om carrière te maken, het hunkeren naar degelijk damesgezelschap, waartoe men ruimschoots in de gelegenheid is, het missen van een gezelligen huiskring, van goede lectuur, muziek, van ontwikkeling. Ge ziet echter niet wie deelneemt aan dat leven, dat verdrinkt in de groote menschenmassa. ‘Indië heeft handjangwanden en Holland dikke steenen muren’ zegt Louise B.B. in haar Pionierster!

En zou het gros dier fiksche Hollandsche jongens werkelijk zoo'n dunk in hun psyche hebben gekregen van de tropische zon als Mevrouw v. H. het zich voorstelt? We hebben slechts Batavia, de koningin van het Oosten, aan te zien om te weten, hoeveel het moedig voorgeslacht heeft gewrocht. Voorwaar, zooiets kan alleen een flink, gezond ras presteeren en niet een kolonie van gedegenereerde types. En zulke kloeke mannen als voorheen telt Holland nog.

Dat de Hollandsche vrouw haar goeden invloed in Indië heeft doen gelden, is ontegenzeggelijk waar. Helaas dateert die niet van de 17e eeuw. Ter tijde der O.I. Compagnie toog niet de finefleur naar Indië, noch onder de mannen, noch onder de vrouwen. Verhaalt Kalff niet in zijn Studies (??) van een vrouw, die in Amsterdam achter de sinaasappelenkar had geloopen en in Indië als de echtgenoote van een der hoogste bestuursambtenaren werd gepresenteerd? Dit is niet een alleen-staand geval. Moeielijk valt het aan te nemen, dat vrouwen, die zich niet meer of weinig boven dat kaliber verheffen, een gunstigen invloed op den man hebben uitgeoefend. Momenteel is het anders. Met de jaren is het gehalte der in Indië gekomenen verbeterd. We zien een stroom van vrouwen uit de netste kringen naar Indië trekken. Vaak tellen ze niet alleen vrouwen hoogstaand in karakter, doch ook intellectueelen. Haar vruchtbare arbeid heeft echter dien graad niet bereikt, dat alle ruwheid en onbeschaafdheid is weggevaagd. Maar waar vinden we deze niet? De bewering van Mevrouw v. H, dat de beschaafdheid in Indië zoo weinig paal en perk kent, dat de Europeesche vrouw veelal is blootgesteld aan ongekuischte taal, behoeft een krachtig betoog. Elke vrouw beschikt immers over gaven, waarmee ze respect kan afdwingen. Dit is een zoo heilig wapen, dat de man er zich voor hoeden zal, in haar gezelschap ongekuischte taal uit te slaan. Allerminst zal de vrouw in Indië zich dan ook van krachttermen bedienen. En elkeen, die aanspraak wil maken op ‘beschaafd zijn’, zal zich kanten tegen ongehoorde taal, op gevaar af bespottelijk preutsch genoemd te worden. -

De taak der Europeesche vrouw in Indië bepaalt zich niet alleen tot een baken en krachtige hulp zijn van den man, maar ze kan zich verder uitstrekken over uitgebreide arbeidsvelden, die nu nog braak liggen. Ik had gaarne gezien, dat de schrijfster dit nader had omschreven. Een opbouwende critiek zou een leiddraad kunnen zijn tot de voorbereiding voor de taak der Europeesche vrouw in Indië. Schrijfster klaagt over het ontbreken aan kunst, de achterlijkheid op artistiek gebied der Europeesche samenleving in Indië. Welnu Mevrouw, daar ligt weer zoo'n stuk braak veld. Hunker niet naar Westersche kunst, naar concert of tooneel door de beste Europeesche krachten weergegeven, die kan Indië U nog niet geven. Haak niet naar dingen, die in een land niet te vinden zijn, maar grijp aan datgene, wat Uw omgeving U biedt, ook al is ze in het begin wel wat vreemd. Indien werkelijk een kunstgevoel in ons spreekt, dan vragen we niet: ‘Is die kunst Romeinsch of Grieksch’, maar met gretigheid zullen we ons erin verdiepen. En in Indië is er kunst en wel Oostersche kunst. Het Indische volk is zelfs zeer artistiek aangelegd. Of is de schrijfster het mooie weef-en batikwerk voorbijgeloopen, is haar de Japarasche houtsnijkunst en het-fijne koperwerk ontgaan? Als controleursvrouw althans zal het gemakkelijk vallen, gegevens te verzamelen ter bestudeering ervan. Wat de batikkunst aangaat, zal ze dan tot de conclusie komen, dat er nog weinig voor gedaan is, en dat weinige is veelal in verkeerde banen geleid. Mooi placht men dat batikwerk te noemen, dat niets anders is dan mislukte ver-europeeschte kunstgewrochten! Roodkapje en Asschepoester, in grove lijnen, hebben de fijnere motieven der artistieke sidokmoektie verdrongen, die eens de lendenen der Indischen versierden. Men is er tuk op moderne helle Europeesche kleuren te gebruiken, waardoor het stemmig donker-rood en blauw of bruin en geel, dat het cachet aan de Indische batikkunst verleent, op den achtergrond wordt gedrongen. Ook de weefkunst neemt een niet onbelangrijke plaats in. Holland beschikt over een goede weefschool, die de Europeesche vrouw een kennis kan bijbrengen, welke haar van dienst zou kunnen zijn bij een bestudeering der Indische weefkunst.

Gewis, Indië is arm aan dergelijke Europeesche orchesten, maar waarom dan het Indische, de gamelan, weggecijferd? Vele Europeanen klinkt ze als ketelmuziek in de ooren, wat voornamelijk

[p. 712]

voortspruit uit groote onbekendheid. Een goede gamelanbespeling treft men tegenwoordig alleen aan de Inlandsche hoven en bij enkele oud-Regenten aan. Wil deze kunst niet langzaam wegkwijnen, dan dient er serieus iets voor gedaan te worden, een prikkel gegeven tot herleving ervan. -

Nog schaarscher is de Serimpidans, uitsluitend aan de Javaansche hoven beoefend. Buitenstaanders noemen deze kunst van weinig beteekenis, het kennersoog noemt deze fijn-artistiek en.... zedelijk. Dat is voorwaar andere kunst - dan 't spel van een Mata-Hari!

Het ligt geenszins in mijn bedoeling uit te wijden over kunst, ik wilde slechts enkele voorbeelden geven uit den grooten hoop, die daar ligt te wachten op meerdere belangstelling. Met die belangstelling zal ook de prikkel gegeven worden tot herleving van zooveel schoons.

Dat de Indische maatschappij weinig vertegenwoordigd is op tooneelvoorstellingen of concerten, vindt niet zijn grond in het missen aan kunstgevoel. O, in geenen deele! De voornaamste factor is wel, dat de kosten enorm hoog zijn, zoodat alleen de meestgegoeden ervan kunnen profiteeren. Dat is dus een primaire oorzaak en geen secundair gevolg, zooals Mevr. v. H. het zich voorstelt.

Dat het Indisch publiek kieskeurig is, blijkt wel uit het feit, dat de declamaties van Albert Vogel (stukken van Shakespeare vooral), stukken als ‘Op Hoop van Zegen’, ‘Voerman Henschel’, enz., steeds stampvolle zalen trokken. Een der groote tooneelspelers (ik meen Chrispijn) heeft eens beweerd, dat het Indische publiek zich meer tot dergelijke dramatische stukken voelde aangetrokken, dan tot die van het luchtig genre ‘met stevig geaccentueerde Hollandsche platheden’. Vergelijk hier eens de zalen bij een voorstelling van ‘de Spaansche Vlieg’ en die van ‘een Midzomernachtsdroom’! En is het niet te verwonderen, dat het Indische publiek mokt, als Bouwmeester en Arnold Spoel eerst nu komen, nu ze niet meer bezitten hun jonge kracht en schoonheid in voordracht, maar slechts hebben aan te bieden versleten kunst?

Nog enkele woorden wilde ik wijden aan het Indo-vraagstuk. Het schijnt een zwak te zijn van vele schrijvers, als doorsnee-Indo, den kampongsinjo of de kampong-nonna te typeeren, die zich te hoog voelen voor Javaan en te laag staan om Europeaan te heeten.

Schrijfster meent, dat het meerendeel der Indo's van een goede opvoeding is verstoken, omdat het te kostbaar is de kinderen naar Europa te zenden of een der H.B. Scholen op Java te doen bezoeken. M.i. behoeft men niet in Europa geweest te zijn of een H.B.S bezocht te hebben, om goed opgevoed te heeten. Naast 3 H.B. Scholen beschikt Indië over M.U.L.O. Scholen, Norm. Scholen, pensionaten, kloosterscholen, een suiker-, een landbouw-, een handelsschool, particuliere cursussen tot opleiding voor opzichters van de Waterstaat, voor post en telegrafie, machinistenscholen, rechtschool, etc. etc. En al mogen niet alle die inrichtingen op één lijn gesteld worden met de Hollandsche, en al behoeft Indië nog meer onderwijsinstellingen, ze leveren elk jaar goede werkkrachten en stellen de Indo's in de gelegenheid een goede opvoeding en opleiding te genieten.

Laten we even een kijkje nemen in verschillende takken van bedrijf in Indië. Maakt het gros der krachten niet die der Indo's uit, afgezien van de allergeringste baantjes als klerken, enz.? De suikerindustrie, de posterijen, het corps van ambtenaren, de onderwijzers, enz., tellen die niet een groot aantal Indo's, die hun opvoeding in Indië hebben genoten en tot de goed-geëdukeerden hooren. Dat zijn zij, die om financieele redenen niet naar Europa konden gaan of een H.B. School bezoeken, maar aangewezen waren op een vakopleiding.

De pauper, dat is de kampong-sinjo of- nonna, die echter niet den doorsnee-Indo weergeeft. Ze zijn de stiefmoederlijk bedeelden, die met zeer veel vooroordeelen te kampen hebben.

Arm nonnaatje, dat de stempel Uwer geboorte draagt op Uw gelaat. Men spot en lacht om Uw sjofel taaltje, dat het midden houdt tusschen Nederlandsch en Javaansch. Het valt U moeielijk U uit te drukken in een taal, die niet die van Uwen geboortegrond is, niet de voertaal is Uwer omgeving. Tot immoreel zijn zijt gij gedoemd, opgevoed als gij zijt in een kring, waar zedeloosheid en domheid den boventoon voeren. Niets rest er U dan de vloek Uwer zondige geboorte. De weinige gaven, waarop ge kunt bogen, zijn het goed hanteeren van de naald en Uw meesterschap op de Indische kookkunst. Daarmee tracht ge, trots de neerdrukkende factoren, het hoofd op te houden. Velen Uwer is echter het geluk niet beschoren als hulp in de huishouding aangenomen te worden of voor andere positieverbetering in aanmerking te komen, waarmee vaak Uw ondergang is uitgesproken. Niet enkel hoon en bitterheid zullen U echter deelachtig worden, doch ook gij moogt dingen naar menschenliefde. De wereld beschikt ook over edele menschen, zooals de vermaarde ‘Papa en Mama van der Steur’, die niet in U zien de Paria, behept met leelijke eigenschappen, doch een kind Gods. Onvermoeide werkers in hun liefdevollen arbeid tot Uw opheffing, laten ze zich niet ontmoedigen door de groote moeielijkheden waarmee ze te kampen hebben. Ze maken met U mee den strijd tot afwennen der leelijke eigenschappen van huis uit meegenomen. En schoon in blind egoïsme door Uw vader verstooten, zullen ze U leeren hoe roemrijk Uw voorgeslacht is geweest. En wijl gij niet uit volle borst zult kunnen meezingen het ‘Wien Neerlandsch bloed door d'aderen vloeit.... van vreemde smetten vrij’, ze zullen U leeren Uw vaderland lief te hebben. En trots de teleurstellingen, die ze vaak van U ondervinden, ze zullen niet in oppervlakkigheid U indolent noemen, maar een lans breken voor hun pauperkind. En ook de weesinrichtingen, waarin ge in de meest gunstige omstandigheden verkeert, getuigen van Uw noeste ijver en volharding in den strijd tegen het vooroordeel der wereld. En ik twijfel er niet aan, dat straks, als de Europeesche vrouw naar een arbeidsgebied uitkijkt, ze ook U in het sociaal werk zal gedenken. Dan zal ze laten vallen het veroordeel van Uw idolentie, dat wellicht plaats zal maken

[p. 713]

voor bewondering. Ze zal niet met minachting bejegenen Uw krom Hollandsch vol Indiïsmen (koester echter geen ijdele hoop, dat ze die zal verheerlijken als het Afrikaansch-Hollandsch), maar ze zal waardeering vinden voor de gratie, waarmee ge Uw moedertaal spreekt, de Javaansche taal vol poëzie en woordmuziek in ‘klanknabootsingen’. Dan zal ze een nieuw arbeidsveld hebben gevonden, de bestudeering dier melodieuse taal, waarvoor sedert kort meer belangstelling wordt gevoeld, en ten slotte zal ze die rangschikken naast de moderne.

Ik weet, dat, als straks de Indische huismoeders de beschouwing over haar huishouden lezen, ze dat iets ongehoords noemen; nog meer zal haar verontwaardiging stijgen, als ze met ‘lakschapatisch’ betiteld worden, beschuldigd van den dag te besteden aan praatjes met vriendinnen over bedienden, uitzien wat de buren doen, wippen in schommelstoel, kortom, te lui zijn om een vinger uit te steken. Onze Indische huismoeders zijn van den ouden stempel, die van studie weinig afweten. Een Hegel of Nietsche valt niet in de termen opgeslagen te worden, ze bepalen zich liever tot ‘De Roos van Dekama’ of een kookboek. Liever laten ze het conservatief gebod gelden: ‘Ge zult de mannen niet voorgaan in het gebed’, dan te fungeeren als geestelijk parvenu. Ja, ja, antiek zijn ze! In de oogen harer Hollandsche zusters mist ze vaak huismoederlijke gaven, want, Indische moeder, ge zet geen koffie, ge stopt geen kousen, ge wascht geen vaatwerk, enz. Maar wij, Uw Indische Nonnies, danken U, dat ge, in plaats van het geestdoodend stoppen, het ontwerpen onzer toiletten hebt geleerd, een onmisbaar iets in Indië, waar confectiewerk een ongekende weelde is. Uw kinderen waardeeren het, dat ge in plaats van vaatwerk te doen, ons hebt geleid in Uw tuin om liefde te kweeken voor groen en bloem. Ge leert ons, met Uw aangeboren kunstgevoel, bloempje naast bloempje te schilderen en zoo te vormen het groote kunstproduct, dat op feest of grafzerk prijkt. Koffiezetten hebt ge vervangen door lazaretwerk. Gewapend met cholerafleschje en verbandmiddelen trekt ge door de kampongs, lavend de zieken, lenigend den nood, wegcijferend rang en stand en gevend een groote naastenliefde.

Onze Indische huismoeder kookt als de beste kok. En hoewel ze het dagelijksch menu opmaakt en de verdere bereiding aan de keukenmeid wordt overgelaten, zal ze zelf de potlepel hanteeren als er gasten verwacht worden.

Van al die gaven maakt ze niet alleen gebruik als liefhebberij, maar aan velen harer komen die te stade als middel van bestaan. Talrijke pensions, bloemisterijen, modezaken worden beheerd door Indische dames, en zelfs zijn zij de groote leveranciers van kunstnijverheid. Toch heeten ze laksch-apatisch en lui!

En kletsen, Mevrouw, dat is internationaal! Dat is noch specifiek Hollandsch, noch Indisch te noemen.

Het bespieden der buren is niet Indisch, maar dorpsch.

Het weelderig groen en de groote erven belemmeren in Indië de bestudeering der buren.

Een dienstbodenvraagstuk bestaat in Indië niet, dat is te Europeesch! De een of andere, op wie de Hollandsche atmosfeer als schadelijk agens heeft gewerkt, kan het naar Indië meegebracht hebben, maar het blijft dan beperkt, even beperkt als het huren van een keukenmeid van 9-1 uur of van 6-9 uur, ‘een uitvloeisel van on-Indische overdreven zuinigheid’ zou onze huismoeder opmerken. Geklaag over bedienden in Indië zal minder te wijten zijn aan de zachtaardige, beleefde zwartjes dan aan de ontactvolle huisvrouw. Ze maken je halve leven in Indië uit, en niet met hun overweg kunnen beteekent: zich van een hemel een hel geschapen te hebben, zeg ik in navolging van Creusesol.

Zeker: flinke, kloeke mannen en vrouwen, die heeft Indië noodig. Geen futlooze droomers, die uit gemakzucht naar het Dorado zijn getrokken om den geldbuidel spoedig vol te spekken en dan rustig in het vaderland te rentenieren en uit modezucht een ethische politiek voor Indië te propageeren. Daarom, mannen en vrouwen in Nederland, wilt ge naar Indië, gaat er gerust heen met Uw heerlijke idealen, maar zie allereerst ook de moeielijkheden onder oogen. En ik twijfel er niet aan, dat, als ge over ondernemingsgeest beschikt, ge er U flink doorheen zult slaan. Moeielijkheden vindt ge overal, en als ge die in Indië niet kunt overwinnen, zult ge die nergens meester worden. Idealen heeft elkeen; die loopen in Indië evenals overal gevaar échec te lijden. Eischt niet, dat een vreemd land zal zijn als Uw vaderland. 's Lands wijs, 's lands eer! Ge zoudt U anders nergens gelukkig en thuis voelen, en steeds lamenteeren over het nare land, dat U zoo degenereert!

NONNIE.

Leiden, 28 Febr. 1915.