De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Oorlogsliteratuur.

I. De economische oorlog, rede uitgesproken te Groningen. 1 Febr: 1915.
door Dr. C.A. Verrijn Stuart
Hoogleeraar aan de Rijks-Universiteit te Groningen. (uitgevers Rotterdam: Nijgh en van Ditmar).

‘Wie, tijdens het hevig woeden van den strijd, over den oorlog spreekt in een neutraal land, behoort, uitteraard, dankbaar voor de onschatbare weldaad der neutraliteit, zich beperkingen aan te leggen in hetgeen hij zegt... Doch daaruit volgt nog niet dat een mokkend, laf verzwijgen van eigen oordeel nopens den ondergrond en het wezen van den oorlog geboden zouden zijn.’

Aldus zegt prof. Verrijn Stuart m.i. zeer naar waarheid, er bijvoegend met een vrij duidelijken wenk naar den partijdigen inhoud van sommige onzer Bladen: ‘Zoo worden, meen ik, ook in andere neutrale Staten (Scandinavië, Zwitserland, om van de Ver. Staten niet te spreken) de plichten der neutraliteit niet opgevat. Ook in Nederland niet, wanneer men kennis neemt van hetgeen sommige onzer pers-organen onbelemmerd hun lezers bieden, mogen.’ - Een goed verstaander heeft maar een half woord noodig - denk ik voor mij bij het lezen van dezen slotzin. Immers, tegenover de groote pers-vrijheid die bestaat waar het geldt ‘Belgische gruwelen’ te ontleden, hoe onbewezen vele ook daarvan zijn, of wel de Zeppelin-invallen in Engeland te critiseeren, enz., steekt eigenaardig af de soberheid van beschouwingen en feiten het Nederlandsch publiek door de pers geboden, ten gunste, althans ter verontschuldiging van Duitschland.

Professor Verrijn Stuart tracht noch Duitschland vóór te spreken, noch het te excuseeren. Hij is enkel, wat zoo heel weinigen helaas zijn, éérlijk; d.w.z. hij beschouwt en verklaart naakte onloochenbare gegevens. Hoor b.v. wat hij zegt op blz. 8: Men zal wellicht wijzen op feiten, welke aan zoodanige overigens gerechtvaardigde sympathie afbreuk moeten doen. Doch ik zou meenen dat te dien opzichte, inzonderheid voor ons land, een uiterste omzichtigheid van oordeel geboden is. Reeds waarschuwde professor Simons tegen het voetstoots gelooven van de, ook zelfs na onderzoek door de verschillende regeeringen, tegen den vijand geuite beschuldigingen. Contradictoir onderzoek ter plaatse kan niet geschieden, en de ‘Psychologie der Aussage’ levert overvloedige bewijzen, dat ook ooggetuigen van sterk emotioneerende feiten, te goeder trouw, geheel onjuiste verklaringen kunnen afleggen. Aan lateren blijve het voorbehouden om uit te maken, voor zoover dit mogelijk zal zijn, of sommige combattanten in dat opzicht zwaarder schuld drukt dan anderen.’ - Dit ook door mijzelve steeds ingenomen standpunt, namelijk, dat wij op dit moment niet zijn bevoegd tot oordeelen, wordt, helaas, te goeder èn te kwader trouw herhaaldelijk uit het oog verloren beide door de zóógenaamd vóórlichtende pers en door hare lezers. Juist daarom zij dit ernstige en bezadigde woord van den Groningschen hoogleeraar elkeen ter overdenking aanbevolen. - Hij gaat dan voort de vraag te stellen of Duitschland, indien het tot den oorlog werd gedwongen, in dat feit niet heeft een groote verontschuldiging voor datgene wat anders de strengste veroordeeling zou verdienen. Hij vraagt óók of het lot van Oost-Pruisen, Galicië, en de Boekowina minder beklagenswaardig is dan dat der streken waar de strijd woedt in het Westen. En verder legt hij den nadruk op het onrechtvaardige, van de cultuur-waarde van geheel het Duitsche volk te willen afmeten naar de allures van een Pruisischen luitenant, terwijl hij de noodzakelijkheid van het zoogenaamde militairisme verklaart niet alleen voor Duitschland maar ook voor de andere groote mogendheden - die immers ook, evengoed als Duitschland, die noodzakelijkheid hebben ingezien. ‘Kan iemand in waarheid meenen’ - aldus

[p. 632]

vraagt professor Verrijn Stuart - ‘dat een oorlog, als thans gevoerd wordt, het middel zou kunnen zijn om het militairisme, in welke der staten ook, die er in betrokken zijn, te vernietigen?.... Zoo blijkt, hoe ook beschouwd, de leuze van den strijd tegen het Duitsche militairisme niet anders te werken dan als een doorschijnend masker, van wat in werkelijkheid strijd tegen Duitschland-zelf is, en teekent zich in dit, het eerst door Engeland uitgegeven parool, duidelijk de eigenlijke kern van dezen strijd, welke zich oplost in de vraag, of Duitschland als sterk zich ontwikkelende groote mogendheid een gelijkwaardige plaats naast Engeland zal kunnen blijven innemen.’

Ziedaar dus, óók volgens een zoo bevoegd beoordeelaar als deze hoogleeraar ‘des Pudels Kern’: ‘Na den Frankforter vrede zette zich de, reeds sedert de voltooiing van het Duitsche tolverbond aangevangen, krachtige ontwikkeling van bevolkings-cijfer en bedrijfsleven in Duitschland in ongekend snel tempo voort.... Innig verband tusschen wetenschap en bedrijfstechniek, taaie ijver en werkkracht, voorbeeldige organisatie waren het bovenal, welke den Duitschen handel, industrie en scheepvaart vooruit hielpen.... Natuurlijk wierp deze snelle ontwikkeling van het Duitsche bedrijfsleven voor de volkswelvaart rijke baten af en het Duitsche volksvermogen begon in absoluut cijfer het Engelsche te overtreffen’ (spatieering is van mij).

Aan de hand van deze gegevens toont professor Verrijn Stuart aan, hoe het dus in den grond gaat om Duitschland's vernietiging ten voordeele van speciaal Engeland. ‘Maar Engeland kan nu eenmaal geen continentalen evenmachtigen mededinger op handels- en scheepvaartgebied dulden. De geschiedenis leert het de eeuwen door.... Thans kwam Duitschland aan de beurt, gelijk Engeland straks allicht met Rusland zal moeten afrekenen, indien dit thans als overwinnaar uit den strijd komt.’ -

Ik moet mij helaas beperken in deze mijne aanhalingen, in de ernstige hoop echter dat zij den lezers voldoende zullen interesseeren om hen te doen overgaan tot de lezing zelve der zoo zakelijke en weldoordachte brochure in haar gehéél. Een onbevooroordeeld en naar onpartijdige voorlichting verlangend mensch krijgt, door zulk een weldoorwrochte beschouwing, een juisten kijk op de in oppervlakkig courantengeschrijf zoo heel dikwijls gansch verdraaid voorgestelde oorzaken wáárom het in den grond gaat. - Een ding echter zij hier nog met allen nadruk vermeld, en dat is: hoe ook professor Verrijn Stuart opkomt tegen het tot in het oneindige uitgesproken verwijt als zou Duitschland den oorlog hebben gewild omdat het tot dien oorlog gereed was vooraf.

‘Kriegsbereit en kriegsbegierig zijn begrippen van ongelijke beteekenis’ - aldus de hoogleeraar, in zijn helderen logischen betoogtrant. ‘Ware Duitschland het laatste geweest, hoe dan te verklaren, dat het de gunstige gelegenheden, welke door het Fashoda-incident of de Russische revolutie, na den oorlog met Japan, geboden werden, onbenut liet voorbijgaan? Aan de vredelievendheid van Duitschland, in algemeenen zin, kan inderdaad niet worden getwijfeld!!

- - Waarlijk, het is gelukkig dat deze oorspronkelijk in eene studenten-vereeniging gehouden rede op veler verzoek thans in druk is verschenen, en daardoor komt onder de oogen van al diegenen, die het te doen is om de wáárheid, om éérlijke voorlichting. Immers, met nadruk zij het hier nogmaals gezegd, professor Verrijn Stuart zegt zelf hoe hij alle persoonlijke sympathieën terzijde zet, om enkel zakelijk en met feiten gestaafd te betoogen. En, aan die belofte houdt hij zich ten volle. Zijn argumenteering is vrij van ook maar eenige subjectiviteit. Maar juist daarom is zij temeer te vertrouwen. Mogen velen in ons land het der moeite waard achten, naast hun lijfscourant óók te leggen deze met cijfers en feiten gestaafde beschouwing over: ‘De economische oorlog’. Ik ben overtuigd dat aan menigeen een geheel nieuw licht zal opgaan.

II. In Oorlogstijd. Uit het Dagboek van Stijn Streuvels.
(uitgever Amsterdam L.J. Veen).

Ziedaar nog een tweede iemand, die eerlijk zijn belofte houdt van enkel zakelijk te zullen blijven.

En zeker is deze zakelijkheid bijzonder te loven in een Belg, voor wien het uitteraard al heel moeilijk moet zijn, op dit oogenblik, en onder deze omstandigheden, tegenover de Duitschers objectief te staan.

Toch is Streuvels' Dagboek zóó vrij van allen haat, en van alle ophitsing, dat het in de eerste plaats hemzelf tot groote eer strekt, waar b.v. een Maeterlinck, en een Cyriel Buysse

[p. 633]

zich tot de heftigste uitingen lieten verleiden, maar óók, in de tweede plaats, het Dagboek wordt een getuigenis vóór de Duitschers in België. Immers, waren deze werkelijk zóó ‘gruwelijk’ opgetreden als men voortdurend ons wil wijsmaken, dan zou het toch wel toevallig zijn dat alleen in het dorp waar Stijn Streuvels woonde daarvan niets is bemerkt - niettegenstaande daar een reuzenmassa is doorgetrokken, en niettegenstaande het verhaal van een door hen bedreven ‘gruwel’ ook dáár, in dat dorp, zoo hardnekkig de rondte deed, dat Stijn Streuvels-zelf tenslotte er aan ging gelooven, en daaromtrent schrijft: ‘Het waren de drie ergste uren van mijn leven.’ Immers, men vertelde niet meer en niet minder, dan dat de bovengenoemde reuzenmacht - waarvan het ontzaggelijk schouwspel door Stijn Streuvels zeer indrukwekkend wordt geschilderd - alle mannen tusschen 19 en 50 jaar had opgepakt en meegenomen. Er waren er reeds die wisten van fusilleeren, enz.

En.... wat bleek tenslotte?

Dat drie, zegge drie, dronken steenbakkers de Duitschers hadden uitgejouwd, tot hun straf door hen waren meegevoerd, maar weer waren losgelaten toen ze nuchter waren geworden.

Dat was de heele oorzaak eener zoo vreeselijke paniek, dat zij zelfs tenslotte óók Stijn Streuvels gansch en al meesleepte.

Met hoevele ‘gruwelen’, in onze eerlijke (?) pers uitvoerig beschreven, zal het niet aldus zijn geweest!...

Het strekt dezen Belg m.i. tot groote eer, dat hij zich niet ontziet dit alles zoo der waarheid getrouw, zoo onopgesmukt en eenvoudig, te vertellen in zijn Dagboek, in plaats van zijn landgenooten in den zak te kruipen door opgewonden aanklachten over onbewezen ‘gruwelen’. Juist daarom, omdat dit Dagboek is van de hand van een Belg-zelf, en van iemand van reputatie, daarom is het een verklaring van groot gewicht, en legt het een schitterend getuigenis af hoe véél er blijkbaar opzettelijk wordt verzonnen en gelogen door niet-ooggetuigen, - waar immers een ooggetuige-zelf, van de beteekenis van Stijn Streuvels, zoo geheel anders, zoo eerlijk en onpartijdig, verhaalt de wáárheid.

Dat het boekske is geschreven in dien zangerigen, zoet-vloeienden, Vlaamschen toon, en in die lieflijk-bevallige woordekens, waarin Stijn Streuvels de meester is bij uitnemendheid, dat behoeft geen betoog.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.